Мекемтас Мырзахметұлы «Қазақ қалай орыстандырылды?»
145
70-80 жылдың ішінде Сирияны, Иранды, Ауғанды,
Иерусалимді, Орта Азияны, Византия, Армения,
Египет пен Еуропаның батысын тұтас жаулап алып,
оларға бірден ислам діні мен араб тіліннің үстемдігін
орнатуға кірісті. 705-715
жылдар аралығында Тұран
өлкесін, 707 жылы Самархандты, 713-715 жыл-
дары Бұхараны, Шаш пен Ферғананы, Қашқарды
түгелімен араб әскерінің бас қолбасшысы Кутай-
ба ибн-Муслимнің (660-715) басшылығымен талан-
таражға түсіріп, қарсыласқан халықты қырып-
жойып, үстемдігін орнатты. Тұран өлкесіне (араб-
тар Тұран атауын Түркістан атауына алмастырды)
жасаған қанды жорығында
олар бірден-ақ жергілікті
халықтардың рухани болмысын түбірімен өзгертуді,
яғни ол халықтардың тарихи жадын мүлде жойып
жіберіп, оның орнына ислам идеологиясын енгізуді
көздеді. Сондықтан да жергілікті халықтың тілін,
дінін, ділін, жалпы дүниетанымын, ұлттық салт-
дәстүрін тарих сахнасынан түсіру үшін ойма жазу
таңбаларын істен шығарып,
оны араб жазуы таңба-
сымен алмастыру саясатын кешенді тұрғыдан жүр-
гізу саясатын ұстанды.
Кутайба ұлы дала тұрғындарының ұлы жетістігі,
яғни атамұрасы болған қолданыстағы ойма жазуын
өмірден жойып жіберуді ғана мақсат тұтпай, оның
көп қырлы рухани көздерін де тұтас жоқ қылып
жіберуге тікелей кірісті. Осы себепті де Кутайба
рухани мәдениеттің бесігіне айналған қала атау-
лыны қиратып, халықтық әдет-ғұрып,
салт-сананы
мұсылмандық салтпен алмастыру, араб тілінің
қоғамдық қызметін үстем етіп, жергілікті тілді көзге
ілмеу, елді мекен, жер атауларын, тіпті, халық аты