Сондай-ақ Қазақстан ономастикасыны ң тарихи-әлеумөттік мәселелері қарастырылады. Кітап қалың оқырман қауымға арналған
жүктеу/скачать 5,42 Mb. Pdf көрінісі
|
myrzakhmetov m kazak kalai orystandyryldy
- Бұл бет үшін навигация:
- Мекемтас Мырзахметулы «Қазақ қалай орыстандырылдыү»
| Сана қалай орыстандырылды?
хи тамырымызға тікелей жалғастық тауып, бүкіл түрік тілді халықтарды рухани тұтастыққа алып келетін ата жазуымыз ойма жазуды қайта тірілтіп, оралтуға тарихи мүмкіндігіміз туса да, тәуекелге бара алмай отыруымыз, өкінішті-ақ. Еврейлер екі мың жылдық көне жазу таңбасын қайта тірілтіп, тари- хи қажеттіліктің арқасында қолданысқа түсіріп ал- ды емес пе? Бұған қарағанда ойма жазуды тірілту мен күнделікті қолданысқа түсірудің тарихи қажетті- лігі туса да, біздің оған батыл бет бұруға саяси еркіміз жетпей тұр. Бүгінде түркі халықтарына ортақ жазу таңбасын қабылдаудың тарихи мүмкіндігі туып отыр. Бірақ қоғамдық пікірде әр қилы қарама-қарсы пікірлер орын алуда. Олар: латыншаға өту, кириллицада қала беру, тіпті араб, ойма жазуға оралу бағытында пікірлер туындауда. Әрине, ортақ бір жазу таңбасын қабылдау әрекетіне Сібір түріктерінің орыстанып, православиелік дінге түсіп кеткені, Сібір түріктерінің енді ортамызға орала алмайтыныны, келе-келе «өлі тілдерге» айналары да түсінікті жайт... Дін жағынан ажырасқан халықтардың тарихта басы қосылмайтыны - тарихи шындық. Сібір түріктері түгіл рухани жағынан біртұтас қазақ халқының өзі бүгінде сырттан келген миссионерлердің қызу ат салысуымен басқа дінге өте бастауы аса қауіпті, келешегі рухани, саяси қасіретке айналары да таны- малы құбылыс. Дегенмен өз тілін, ұлттық салт- санасын әзірше сақтап келе жатқан қытай түріктерін рухани тұтастыққа оралтудың мүмкіндігі баршылық. Бір ортақ жазу таңбасын таңдау үшін түрік тілді халықтардың демограф иялық жағдайына, олардың Мекемтас Мырзахметулы «Қазақ қалай орыстандырылдыү» 183 өзіндік даму жолындағы тарихи ерекшелігіне назар аудара отырып, олар пайдаланып келе жатқан орыс, араб, латын жазу түріне де қарайлауымыз керек. Бір кезде кеңестік жүйедегі түркі халықтарының бәрін саяси зорлықпен латын жазу таңбасына түсіріп, артынан оларды тұтастай орыс жазу таңбасына алып келген кеңестік миссионерлік құпия саясат- тың болып өткені де рас. Ал бүгінде латын жазу таңбасының әлемдік қолдану өрісі күшейіп, әлем- дік экономика мен интернеттік қары м-қатынас құралына айналып отыруына да назар салмай тұра алмаймыз. Бұған қоса халық саны мол Түркия мемлекеті мен көптеген шет елдерге таралып кеткен қандастарымыздың да латын жазу таңбасын пайда- ланып келе жатқаны ойға оралады. Қазірдің өзінде әзербайжан, өзбек, қарақалпақ, түрікмен халықтары латын жазуын қабылдаса, бұған татар, башқұрттар да тілек білдіруде. Кавказ бен Еділ бойы халықтары да осы жазу түріне іш тартуда. Осылардың арасын- да аралда жалғыз қалған адамдай қазақтар мен қырғыздар тұр. Ал қытай түріктерінің латыншаға өту, өтпеуі, әрине, қытай үкіметінің құзырында. Бірақ қытай үкім етінің отарш ылдық пиғылынан туындаған қытай түріктерінің жазу таңбасын талай рет сапырылысқа түсірген саясатының астарында не жатқаны мәлім ғой. Бір кезде, сұңғыла саясаткер Құбылай ханның тұсында (XIII ғ.), қытай иерогрифі 24 әріптен тұра- тын шаршылы жазу таңбасына ауыстырылғаны да рас. Бірақ осы саясатты енгізісімен, Құбылай хан қайтыс болып кетіп, жаңа жазу таңбасы өмірге енбей аяқсыз қалды. Қытай жазу таңбасын өзгерту |