Стан археологиясы
жүктеу/скачать 2,5 Mb.
|
ÐайпаÒов Ð. Ð., ТаймаÒамбеÑов Ð.Ò-emirsaba.org
| Дольмен – ҥсті тас плиталармен жабылған, ҥлкен тастармен тҧрғызылған
ғҧрыптық немесе жерлеу қҧрылысы. Доместикация – жабайы жануарларды қолға ҥйрету. Кейде жабайы дәндә- дақылдарды мәденилендіруді де осылай атайды. Жарқыншақ – кез келген жаңқалаудан қалған ӛнім; вентраль бӛлігі сақталған. Соққы қырының болуы міндетті емес. Жерлеу ғұрпы - ӛлген кісіні ақырғы сапарға аттандыру рәсімі. Оған мҥрденің аяқ-қолын бҥгу, қырынан қою немесе шалқасынан жатқызу, қасына жерлеу саймандарын орналастыру секілді ғҧрыптық іс-әрекеттер кіреді. Жерлеу камерасы – қима ағаштармен немесе тас плиталарымен қабырғасы ӛрілген мҥрде қойылатын оба, қоршау астындағы орын. Жерлеу саймандары – қабірдегі мҥрде жанына қойылған заттар. Жертөле – жерге тереңдете қазылып, ҥсті ағаштармен жабылған баспана. Заттай мәдениет – қазба кезінде табылған тҥрлі технологиялар мен артефактілер жиынтығы. Зират, қорым – жерлеу кешені. Ол бірнеше обалардан, қоршаулардан, т.б. тҧрады. Зооморфты – жануар сҧлбасының бейнеленуі. Идол – тас, ағаш немесе сҥйек материалдардан жасалған мифологиялық немесе эпикалық кейіпкер, «тәңірдің» мҥсіні. Ингумация – мҥрдені шҧңқырда, қабірде жерлеу. Инкрустация – бҧйымға басқа материалдар немесе асыл тастар орнатып дайындау. Кескіш – шеті ҥшкір, ҧзын келген тас тілікшесі. Кенотаф – алыста жҥріп қайтыс болған адамның сҥйегі қалмаған (табылмаған) жағдайда тҧрғызылатын еске алып тҧру обасы. Керуен сарай – керуендер аялдайтын, тоқтап тынығатын кешенді имарат. Оған саяхатшылар, т.б. жолаушылар да тоқтаған. Кремация – қайтыс болған адам денесін ӛртеу ғҧрпы. Крица – қҧрамында шлагы кӛп кеуекті қатты темір массасы. Кромлех – жеке тҧрған ірі тастар, әдетте дӛңгелек тҧрпатта орналасады. Қыш ыдыстары (керамика) – саз балшықтан тҧрпаты жасалып, отқа кҥйдірілген бҧйым. Жалпылама тҥрде ӛндірістік, тҧрмыстық және ғҧрыптық болып бӛлінеді. 390
Леваллуа – тас ӛңдеу техникасы. Алдымен мҧқият дайындалған дӛңгелек пішінді ӛзектастан тас тіліктері соғылып алынады. Одан соң тас тілігінен қажетті қҧрал жасалған. Бір жағы дӛңестеу, келесі беті жалпақ болып келеді. Локализация – ҥш жақты фиксацияланған археологиялық олжалардың уақыт пен кеңістік аясындағы жағдайы. Макролит – ірітас; ірі етіп шағылған тас қҧралдары. Мәдени дәстүр – ҧзақ уақыт бойы ерекше қҧралдардың немесе технологиялардың сақталуы, ол археологиялық мәдениет жойылғаннан кейін де біршама уақыт сақталып қалады. Мәдени қабат – археологиялық олжалар кездесетін қабат. Мәдени эволюция – тҥрлі мәдени ҥрдістер нәтижесінде уақыт талабы бойынша адам мәдениеті ӛзгеріске ҧшырайды дегенді білдіретін теория. Меандр – бҧрмаланған сызық тҥріндегі ӛрнек. Ирелеңдеп, бҧрмаланып ағатын Меандр ӛзенінің атымен аталған. Мегалиттер – ҥлкен тас блоктарынан тҧрғызылған ежелгі қҧрылыс. Менгирлер (сымтастар) – тігінен тҧрғызылған ҧзынша тас плиталары, кейде қатарласа, кейде параллель тҥрде кӛміледі. Мешхед – мҧсылмандар мінәжат ететін бейіт. Миграция – бір жерден екінші жерге қоныс аудару. Микролит – шағын тас; шағын тас трапеция, сегмент, ҥшбҧрыш тҧрпатындағы тас тіліктері. Кӛбіне шаруашылық қҧралдарына қыстырма, қондырғы ретінде қолданылған. Миоцен – неоген жҥйесінің тӛменгі бӛлімі. Наус – исламға дейінгі әулеттік мҥрдехана. Оба – топырақтан, тастан тҧрғызылған қабір ҥсті қҧрылысы. Оссуарий – мҥрде қалдықтарын (кҥл, сҥйек) салатын қыш ыдыс. Остеологиялық материалдар – малдың, жан-жануарлардың сҥйектері. Ошақ – баспана ішінде, жанында от жағылған орын. Әдетте қаланған тастары, ошақ шҧңқыры, кҥл қалдықтары, т.б. бойынша анықталынады. Өзектас – нуклеус – қҧрал дайындау ҥшін арнайы ӛңделген тас. Ерте кездері тӛменгі палеолитте дӛңгелек, мустье дәуірінде пирамида пішіндес, жоғарғы палеолитте призма тәрізді тҥрлері шыққан. Тас дәуірінде олардан басқа бірнеше тҥрі бар. Пандус – қоғамдық ғимараттарға баспалдақ тҥрінде жасалған еңіс не жайпақ жай. Пектораль – кеудеге тағылған зергерлік бҧйым. Петроглиф – тас плиталарға, жартастарға қашап салынған суреттер. Плейстоцен – геологиялық бӛлім атауы. Ол тӛменгі, ортаңғы және жоғарғы болып бӛлінеді. Плейстоценді голоцен алмастырған. Пышақ тәрізді тас тілік – призма пішінді ӛзектастан шағылып алынған ҧзынша келген еңбек қҧралдары. Реверс – тиынның (монетаның) сол беті. Саркофаг – ағаштан жасалған (діңгек, т.б.) табыт-астау. Соққы алаңқайы – тас қҧралдарын соғып немесе шағып тҥсіруге арналған жазық бӛлік. 391
Тагора – тағара – шылапшын, шара секілді керамикалық ыдыс. Тас тілік – ені ҧзындығынан кемінде екі есе кіші, ҧзынша келген тас қҧралы. Тас жаңқа – тасты ӛңдеу барысында оның сыртынан шағып алынған бӛліктері. Тасөзек - ядрище – тас қҧралдары шағып алынған жҧмыр тас кесегі. Терракота – балшықтан кҥйдіріліп жасалған мҥсіндік туынды, кейде боялуы да мҥмкін. Түзету – ретушь – ӛңделіп жатқан қҧралдың ҥстінен ҧсақ жарқыншақтар мен қабыршақтар алу. Фасад – қабырғаның сыртқы кӛрінісі. Архитектуралық ансамбльге сай бірнеше тҥрлерге (бас, бҥйір, кӛше, аула, т.б.) бӛлінеді. Хум – азық-тҥлік немесе ауыл шаруашылық ӛнімдерін сақтауға арналған ҥлкен қҧмыра. Чоппер – малтатастан дайындалған ҧзындау келген кӛлемді тас қҧралы. Екі- ҥш соққымен бір шеті ғана ӛңделеді. Чоппинг – екі шеті де бірнеше соққылармен ӛңделген малтатастан жасалған кӛлемді тас қҧралы. Циста – жәшік тҥрінде жҧқа тас плиталармен қаланған қабір. Экофакт – адам қолымен жасалмаған, бірақ мәдениетті зерттеуде маңызы бар археологиялық олжалар. Мысалы, сҥйек, ӛсімдік, т.б. |