Студенттік қызық мол жылдар Бірінші курс. Пай-пай, шіркін, «перваш» кез!

«Перваш» кезде күніне жүз адаммен танысасың, ұстаздардың, аялдамалардың, көшелердің аттарын жаттауға біраз уақыт кетеді. «ҰБТ-дан қанша балл алдың?», «Алтын белгімен» бітірдің бе?», «Грантта оқисың ба?» деген сұрақтар саған күніне бірнеше мәрте қойылады. Ал мектеп кезіндегі жетістіктерің біраз уақытқа дейін жыр болады. Өйткені, сенде бұдан басқа естелік жоқ. «Мектепте бүйтетінбіз» деген әңгімені айналып келіп айта бересің, айта бересің.

Ең алғашқы стипендия ыстық көрінеді, ал, ең алғашқы сессияны үлкен қорқынышпен күтесің. Әрдайым белсенді болуға тырысу, таң атпай сабаққа бару дағдыға айналады. Егер үлкен қаладан бірді-екілі жақын туысың табылса, демалыс күндері соның үйіне барасың. Өйткені, жатақхана қалай дегенмен үйдің аурасын, жылылығын сездіре алмайды. Біреулер осылайша мейірім іздеп туыстарын жағалап жүргенде, екіншілері балконнан өрмелеп мініп-түсіп жаттыға бастайды. Әдетте бірінші курстың өзінде бұзықтығымен көзге түскендер оқуды бітіргенше талай шытырман оқиғаларды бастан кешіреді.

Бірінші курстың қысқы семестрінде ауылға барғанда «Бізде, Алматыда былай» деп қойып әңгіме соғасың. Сен Алматыда оқуға қалай үлгеріп жүрсің, курс бойынша нешінші атамансың, оны біліп жатқан кім бар? Ауылдағылар үшін «Бәленше Алматыда оқып жатыр» дегеннің өзі дардай атақ емес пе?!

Сабақтан себепсіз қалу жиілейді, туыстың үйіне бару сирейді. Ыңғайы келсе,  ұйықтағанды немесе қыдырғанды хош көресің. Қаладағы кафе, ресторан, кино, театр, бәрін-бәрін толыққанды аралау дәл осы екінші курстан басталады. Бұл уақытта жатақхана өз үйіңе айналады. Бірақ, бәрібір туған үйіңе деген сағыныш жүрек тұсыңда бүлкілдеп тұрады.

Топтың алды тұрмыс құра бастайды, тойға барасың. Той тойлап жүргенде, жатақханаға кешігіп келу әдеті қалыптасады. Бұл кезде киімді таңдап киюге үйренесің, шаш қойысың да, сөйлеу мәнерің де, жүріс-тұрысың да жөнделеді. Өз қатарластарын менсінбеген жігіттер «перваш» қыздарға көз сүзеді. Ал, қыздар оқуды бітірген, тұрақты жұмысы бар жігіттерді іздей бастайды. Қысқасы, үшінші курста аңқаулар ысылады, пысық студенттерді қала өмірі одан әрі шыңдай түседі. Ортаға бейімделген, алды-артын бағамдай білетін студент деп осы курста оқитындарды айтуға болады.

Әне-міне дегенше, студенттік өмірдің соңғы жылы да келіп жетеді. Жан-жағыңа маңғаз кейіппен қарап, әр қадамыңды нық басатын шағың бұл. Байыпты болатын себебің – бәрін көргенсің. Әр қадамыңды нық басатын себебің – алғашқы жылдардағыдай емес, орнықты, өз-өзіне сенімді студентке айналғансың. Бірінші курста бәріне жететін стипендияң бұл кезде тек бірер рет қыдыруға ғана жарайды. Бірге жүретін достарың да өз-өзінен сұрыпталып, қасыңда ең жақындары қалады. «Бәріміз біріміз үшін, біріміз бәріміз үшін» деп топ болып шулап жүретін балғын шақтар бұл кезде көзден бұлбұл ұшқан. Балмұздақтарға сырттай қызыға қарайсың. Өзіңнің «старшак» екенің есіңе түскенде кішілерге жол көрсетіп, жөн сілтегендей боласың.

Төртінші курс – қимастықтың курсы. Төрт жыл бойы өзің жүрген ортадан, ұстаздарыңнан, сүйікті жатақханаңнан бір-ақ сәтте алыстайтыныңды ойлау – қиынның-қиыны. Жүрек тұсыңда бір нәрсе шым етеді.

Кей студенттер Алматыға келерде-ақ нақты мақсатын анықтап алады. Мәселен, «мен оқуымды бітіре сала ауылыма қайта ораламын» немесе «қалайда Алматыда қалуым керек» деген сияқты. Олар шешімді алдын-ала таңдағаннан еш ұтылмайды. Ал, зардап шегетіндер – уақыттың қадірін білмей, 4 жылда не оқып қарық қылмаған, не жұмысқа орналасып үлгермеген жастар. Алғашында асқақ армандардың мекені болып көрінген Алматы бір-ақ сәтте сенен әбжілдікті, пысықтықты талап ететін қымбат қалаға айналып кетеді. Біреулер алды-артын бағамдай алмай жүргенде, біреулер емтиханды баласын құшақтап жүріп тапсырады. Ең өкініштісі, жыл сайын бос қылжақпен уақыт өткізген қаншама жас басы салбырап ауылына қайтады. Еті тірі, пысықтар үлкен қалаларда қалады, қалғаны ауылына қайтады («туған ауылымды көркейтемін» дейтін талапты жастар туралы әңгіме бөлек). Бұрыннан солай. Нан – біреуге қаладан, біреуге даладан бұйырады. Ал студенттік шақты бәрі де ерекше сағынышпен еске алатын болады.

Ұстазы біріншісінен:

- Алғашқы атом бомбасы қай елде жарылды?

- Жапонияда

- Бес!

Екіншісінен:

- Жапонияда

- Қай жылы?

- 1945 жылы.

- Бес!

Үшіншісінен:

- Херасимода.

- Өлген адамдардың саны қанша?

- Екі жүз тоқсан төрт мың.

Ұстазы сасқанынан:

- Өлгендердің атын атап шық, - депті.

********

Филология факультетінің үшінші курсында оқитын спорт шебері емтихан тапсырып отырса керек.

- Айналайын, ең болмаса қарапайым сұраққа жауап берші!

Лев Толстой деген классикті білесің бе?