Бақылау сұрақтары:
1. Иттер отряды, қасқырлар және қорқау қасқырлар тұқымдасына сипаттама беріңдер
2. Иттер тұқымдасының, қасқыр мен қорқау қасқырдың таралуы және мекендейтін жерлері қандай?3. Көбеюі және өсіп дамуы. 4. Иттер отряды, қасқырлар және қорқау қасқырлар тұқымдасының халық шаруашылығындағы маңызы қандай?
Ұсынылған әдебиеттер: 7.1.1-7.1.13 (негізгі), 7.2.-7.2.10 (қосымша)
Тестер:
1. Қасқыр қай тұқымдасқа жатады?
A. аю
B. итбалық
C. ит
D. мысық
E. жанат
|
2. Тибет қасқырының Латынша атауы?
А.C.chanco
В.C. catpe-stris
С.C. aliaicus
D.C. desertorum
Е.C. catpe aliaicus
|
3.Сарғыш қасқырдың латынша атауы?
A. Canis lupus
B. Canis niger
C. Canis mesomelas
D. Canis latrans
E. Canis aureus
|
4.Сәбәрләк қасқырдың латынша атауы?
А.C.chanco
В.C. catpestris
С.C. aliaicus
D.C. desertorum
Е.C. catpe- aliaicus
|
6 - тақырып: Иттер тұқымдасы отрядынын түлкі тұқымдасынын систематикасы, физиологиясы, таралуы, көбеюі, халық шаруашылығындағы маңызы (2 сағат)
Сабақтың мақсаты:
1. Иттер тұқымдасының жүйеленуін оқып білу, түлкі туысы.
2. Түлкі туысының құрылысын, таралуын, көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.
1 - тапсырма. Түлкі туысының жүйеленуін оқып білу.
Түрлері
|
Атауы
|
Қазақстандық түлкі
|
Vulpes kasachstanica
|
Кәдімгі немесе сары түлкі
|
Vulpes vulpes
|
Американдық түлкі
|
Vulpes macrotis
|
Ауғанстанның түлкісі
|
Vulpes pallida
|
Африкалық түлкі
|
Vulpes pallida
|
Бенгальді түлкі
|
Vulpes bengalensis
|
Карсақ
|
Vulpes corsac
|
Құмды түлкі
|
Vulpes rueppelli
|
2 - тапсырма. Иттер тұқымдасын, түлкі туысын анықтайтын кестені дәптерлерінізге көшіріңіздер.
Иттер тұқымдасы
|
Құрылысының ерекшеліктері
|
Түлкі
|
Басқа түрлермен салыстырғанда дене бітімі ірі келеді. Денесінің ұзындығы 52-77см, ал құйрығы 39-5см. Еркегінің салмағы 3,3-6,8, ұрғашысы 3,3-6,0 кг аралығында болады. Жүннің жоғары жағы қызыл- қошқыл түстен ақшыл сары сұрлау түске және қара араласқанға дейін өзгереді, көбінесе тамағы мен кеудесі, денесінің алдыңғы бөлігі, құйрығы лас ақ түсті болып келеді, кейде қаралау немесе тіптен қара түсті болады. Бірақ құйрығының ұшы әр уақытта ақ түсті.
|
Қарсақ
|
Құлағының артқы жағы сұр түсті, құйрығының төменгі бөлігі қара, аяқтары бір түсті, төменгі еріні және иегі ақ түсті. Дене тұрқы 50 см. Бас сүйегінің жалпы мөлшері 9- 11 см.
|
Бақылау сұрақтары:
1. Иттер тұқымдасы. Түлкі туысына сипаттама беріңіздер. 2. Иттер тұқымдасы. Түлкі туысының таралуы және мекендейтін жерлері.3. Көбеюі және өсіп дамуы.
4. Иттер тұқымдасы. Түлкі туысының халық шаруашылығындағы және өндірістегі маңызы қандай?
Ұсынылған әдебиеттер: 7.1.1-7.1.13 (негізгі), 7.2.-7.2.10 (қосымша)
Тестер:
1.Сары түлкінің дене тұрқы шамамен қанша?
A. 60- 90 см.
B. 65-70 см.
C. 70-85 см.
D. 90-100 см.
E. 95-100 см.
|
2. Сұр түлкінің жүктілік мерзімі қаншаға созылады?
A. 60-62 күн
B. 52-60 күн
C. 51-63 күн
D. 40-50 күндей
E. 55-70 күндей
|
3. Түлкі қай тұқымдасқа жатады?
A. аю
B. итбалық
C. ит
D. мысық
E. жанат
|
4. Сары түлкінің латынша атауы?
А. Vulpes vulpes
В. Vulpes macrotis
С. Vulpes cana
D. Vulpes bengalensis
Е. Vulpes corsac
|
7 - тақырып: Иттер тұқымдасы отрядынын жанат тұқымдасынын тәрізділердін систематикасы, физиологиясы, таралуы, көбеюі, халық шаруашылығындағы маңызы (2 сағат)
Сабақтың мақсаты:
1. Иттер тұқымдасы, жанат тұқымдасынын жүйеленуін оқып білу
2. Иттер тұқымдасы, жанат тұқымдасынын құрылысын, таралуын, көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.
1 - тапсырма. Отрядтың жүйеленуін оқып білу
Түрлері
|
Атауы
|
Полоскун жанаты
|
P. lotor
|
Тресмариас жанаты
|
P. lotor insularis
|
Барбадос жанаты
|
P. lotor gloveralleni
|
Багамдық жанат
|
P. lotor maynardi
|
Ракоед- жанаты
|
P. cancrivorus
|
Какомицли
|
Bassariscu
|
Кәдімгі носуха
|
Nasua nasua
|
Таулы носуха
|
Nasuella
|
2 - тапсырма. Жанат тұқымдасын анықтайтын кестені дәптерлеріңізге көшіріп алыңыздар
Жанаттар тұқымдасы
|
Құрылысының ерекшеліктері
|
Полоскун- жанаты
|
Аталықтарының дене ұзындығы 435-545, аналықтары 410-570 мм, аталықтарының құйрықғының ұзындығы 200-405, аналығында 192-340 мм. Орташа көлемді, үлпілдек жүнді, қысқа аяқты жануар..
|
Кәдімгі носуха
|
Ұзын тұмсықты, кішкентай сүтқоректі жыртқыш. Кәдімгі носуха 13 түршеге бөлінеді
|
Олинго
|
Дене ұзындығы 35-47 см, құйрығы 40-48 см, салмағы 0,7-2 кг.
|
Кинкажу
|
Мысықтың көлеміндей, басы домалақ, құлақтары дөңгелек жалпақ орналасқан, құйрықтары өте ұстағыш.
|
Какомицли
|
Дене ұзындығы 30-47 см, құйрығыа 31-53 см, иықтық биіктігі- 16 см дейін, салмағы 0,8-1,3 кг.
|
Таулы носуха
|
Олардың ұзындығы 36-40 см жетеді, орташа салмағы 7,5 кг жуық.
|
Бақылау сұрақтары:
1. Иттер тұқымдасы жанат тұқымдасының сипаттамасын беріңіздер. 2. Иттер тұқымдасы жанат тұқымдасының таралуы және мекендейтін жерлері қандай? 3. Көбеюі және өсіп дамуы.т4. Иттер тұқымдасы жанат туысының халық шаруашлығындағы және өндірістегі маңызы қандай?
Ұсынылған әдебиеттер: 7.1.1-7.1.13 (негізгі), 7.2.-7.2.10 (қосымша)
Тестер:
1.Жанаттың дене тұрқы шамамен қанша?
A. 30- 45 см
B. 40- 68 см
C. 60-70 см
D. 80-95 см
E. 95-100 см
|
2.Жанаттар қандай тұқымдастарға жатады?
A. аю
B. итбалық
C. ит
D. мысық
E. жанат
|
3.Жанаттың- полоскун латынша атауы?
А. P. lotor
В. P. lotor insularis
С. P. lotor gloveralleni
D. P. lotor maynardi
Е. P. cancrivorus
|
4. Кокомицлдің латынша атауы?
А. P. lotor
В. P. lotor insularis
С. P. lotor gloveralleni
D. P. lotor maynardi
Е. Р.Bassariscu
|
8 - тақырып. Жыртқыштар отрядынын аюлар тұқымдасынын систематикасы, физиологиясы, таралуы, көбеюі, халық шаруашылығындағы маңызы (2 сағат)
Сабақ мақсаты:
1. Аюлар тұқымдасының жүйеленуін оқып білу
2.Аюлар тұқымдасының құрылысын, таралуын, көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.
1 тапсырма. Аюлар тұқымдасынын жүйеленуін оқып білу.
Түрлері
|
Атауы
|
Қоныр аю
|
Ursus arctos
|
Ақ аю
|
Ursus manitimus
|
Гималай аюы
|
Ursus thibetanus
|
Барибал
|
Ursus americanus
|
Ірі көзді аю
|
Tremarctos ornatus
|
Тянь-шань аюы
|
Ursus arctos isabellinus
|
Үлкен панда
|
Ailuropoda melanoleuca
|
Малайлық аю
|
Helarctos malaya
|
2 - тапсырма. Аюлар тұқымдасын анықтайтын кестені дәптерлеріңізге көшіріп алыңыздар.
Аюлар тұқымдасы
|
Құрылыс ерекшеліктері
|
Қоныр аю
|
Денесі зор, шоқтығы биік, басы үлкен, құлақтары мен көздері кішкене келеді. Құйрығы, түктерінен әрең көрінетін, қысқа 65-210 мм. Мықты тартуы аз тырнақты табандарының ұзындығы 8-10 см, бес саусақты, табанымен жүреді.
|
Ақ аю
|
Дене ұзындығы 2-2,5 м, кейде 3 м жетеді, биіктігі 1,5 м, салмағы 800 кг бір тоннаға барады.
|
Ошақты аю
|
Дене ұзындығы 1,5-1,8 м, салмағы 140 кг.
|
Малайлық аю
|
Тұқымдастың ең кіші өкілі, ұзындығы 110-140 см., салмағы 65 кг.
|
Бақылау сұрақтары:
1. Аюлар тұқымдасына сипаттама беріңдер. 2. Аюлар тұқымдасының таралуы және мекендейтін жерлері.3. Көбеюі мен өсіп дамуы. 4. Аюлар тұқымдасының халық шаруашылығындағы маңызы және өндірістегі маңызы қандай?
Ұсынылған әдебиеттер: 7.1.1-7.1.13 (негізгі), 7.2.-7.2.10 (қосымша)
Тестер:
1. Тянь-Шандық қоңыр аюдың дене тұрқы шамамен:
A. 90 см
B. 140 см
C. 150 см
D. 155см
E. 200см
|
2. Қоңыр аюлардың жүктілік мерзімдерінің ұзақтылығы қаншаға созылады ?
A. 90-100 күндей
B. 120-130 күндей
C. 140-150 күндей
D. 160-170 күндей
E. 190-200 күндей
|
3. Аю қай тұқымдастарға жатады?
A. жыртқыштар
B. итбалық
C. ит
D. мысық
E. жанат
|
4. Ақ аюдың латынша атауы?
А. Ursus thibetanus
В. Ursus americanus
С. Ursus arctos isabellinus
D. Ursus manitimus
Е. Tremarctos ornatus
|
9 – тақырып. Жыртқыштар отрядынын сусарлар тұқымдасынын систематикасы, физиологиясы, таралуы, көбеюі, халық шаруашылығындағы маңызы. (2 сағат)
Сабақтың мақсаты:
1. Сусарлар тұқымдасының жүйеленуін оқып білу.
2. Сусарлардың таралуын, көбеюі мен өсіп дамуын, құрылысын оқып білу.
1 - тапсырма. Сусарлар тұқымдасының жүйеленуі.
Түрлері
|
Атауы
|
Американдық борсық
|
American badger
|
Американдық сасықкүзен
|
Mustela nigripes
|
Бирмалық сасық қүзеннің борсығы
|
Burmese Ferret badger
|
Кәмшат
|
Lutra lutra Linnaeus
|
Ақкіс
|
Mustela ermine
|
Теніз қамшаты
|
Enhydra lutris
|
Сары күзен
|
Mustela sibirica
|
Тас сусары
|
Martes foina Erxleben
|
Итаю
|
Mellivora capensis
|
Орман сусары
|
Martes martes Linnaeus
|
Аққалақ
|
Mustela nivalis Linnaeus
|
2 - тапсырма. Сусарлар тұқымдасын анықтайтын кестені дәптерлеріңізге көшіріп алыңыздар.
Суырлар тұқымдасы
|
Құрылыс ерекшеліктері
|
Тас сусары
|
Қазақстанда, оның тек 1 түрі: орта азиялық тас сусары ғана кездеседі. Кеміргіш, құс, өсімдік және жемістермен қоректенеді. Жыныстық жетілуі 15-27 айларда жүреді. Буаздық мерзімі бір айға созылады, 3-4 күшік әкеледі. Орташа өмір сүру ұзақтығы шамамен 10 жыл. Қазақстанның Қызыл Кітабына тіркелген.
|
Орман сусары
|
Қазақстанда тек бір: оңтүстік орал орман сусары ғана таралған. Оның түгі сарғылт немесе қою-қоңыр түске боялған.
|
Америкалық борсық
|
Денесінің ұзындығы 42-74 см, құйрығы 10-16 см, салмағы 10-12 кг.
|
Кәмшат
|
Денесінің ұзындығы 55-95 см, құйрығы 26-55 см, салмағы 6-10 кг.
|
Ақкіс
|
Дене ұзындығы 17-38 см, аналығында 6-12 см, салмағы 70-260 г. Қазақстанда 2: тоболь, фергандық түрлері кездеседі
|
Бұлғын
|
Денесінің ұзындығы 56 см., құйрығы 20 см. дейін болады.
|
Шұбар күзен
|
Денесінің ұзындығы 29-38 см., құйрығы 15-22 см., дене салмағы 370-730 г. құрайды. Қазақстанда 2: каспийлік, жетісулық түрлері кездеседі. Қазақстанның Қызыл Кітабына енгізілген.
|
Бақылау сұрақтары:
1. Сусарлар тұқымдасына сипаттама беріңіздер.2. Сусарлар тұқымдасының таралуы және мекендейтін жерлері.3. Көбеюі мен өсіп дамуы.4. Сусарлар тұқымдасының өндірістік және халық шаруашылығындағы маңызы ?
Ұсынылған әдебиеттер: 7.1.1-7.1.13 (негізгі), 7.2.-7.2.10 (қосымша)
Тестер:
1. Қазақстан Қызыл Кітабына енгізілген:
A. Түздік сасықкүзен
B. тайра
C. солонгой
D. шұбаркүзен
E. гризон
|
2. Құндыздың латынша атауы?
А. Mustela Lutreola
В. Mustela altaica Pallas
С. Eira barbara
D. Martes flavigula
Е. Mustela tversmanni
|
3. Тайраның латынша атуы?
А. Mustela Lutreola
В. Mustela altaica Pallas
С. Eira barbara
D. Martes flavigula
Е. Eira barbara
|
4. Қызыл кітапқа енгізілген куньин атауы қандай?
А. балжегіш
В. гризон
С. бұлғын
D. россомаха
Е. Харза
|
10 - тақырып. Жыртқыштар отрядынын мысықтар тұқымдасынын систематикасы, физиологиясы, таралуы, көбеюі, халық шаруашылығындағы маңызы (2 сағат)
Сабақтың мақсаты:
1. Мысықтар тұқымдасынын жүйеленуін оқып біл.
2. Мысықтар тұқымдасынын таралуын, көбеюі мен өсіп дамуын, құрылысын оқып білу.
1 – тапсырма. Мысықтар тұқымдасының жүйеленуін оқып білу.
Түрлері
|
Атауы
|
Үлкен мысықтардын тұқым тармағы
|
Тауарыстан
|
Felis concolor
|
Сұрғылттау қабылан
|
Neofelis nebulosa
|
Пантера
|
Арыстан-Panthera leo
|
Жолбарыс- Panthera tigris
|
Қабылан -Panthera pardus
|
Ягуар-Panthera onca
|
Гепард
|
Acinonyx jubatus
|
Барыс
|
Uncia uncia Schreber
|
Кіші мысықтардын тұқым тармағы
|
Мысықтар
|
Орман мысығы-Felis silvestris
|
Дала мысығы- Felis lybica
|
Шағыл -Felis margarita
|
Қамыс мысығы - Felis chaus
|
Қарааяқты мысық- Felis nigripes
|
Қытайлық - Felis biet
|
Ириомот мысығы -Felis iriomotensis
|
Сабаншы
|
Сабаншы- Felis manul Pallas
|
Катопумалар
|
Темминка мысығы- Catopuma temminckii
|
Калимантан мысығы-Catopuma badia
|
Африкалық алтынның мысығы
|
Profelis aurata
|
Азиаляқ мысықтар
|
Бенгальді мысық-Prionailurus bengalensis
|
Балық аулағыш мысық - Prionailurus viverrinus
|
Суматрандық мысығы- Prionailurus planiceps
|
Теңбіл-сары мысық- Prionailurus rubiginosa
|
Қарақұлақ
|
Lynx caracal Schreber
|
Сервал
|
Leptailurus serval
|
Сілеусін
|
Қәдімгі сілеусін- Lynx lynx
|
Канадалық сілеусін- Lynx canadensis
|
Испандық сілеусін- Lynx pardinus
|
Қызғылт сары слеусін - Lynx rufus
|
2-тапсырма. Мысықтар тұқымдасының анықтайтын кестені дәптерлеріңізге көшіріп алыңыздар.
Мысықтар тұқымдасы
|
Құрылыс ерекшеліктері
|
Орман мысығы
|
Дене ұзындығы 45-80 см., құйрығы 30-34 см., дене салмағы 3-8 кг.
|
Жолбарыс
|
Аталықтарының дене ұзындығы 2,3-2,5 м., кейде құйрықсыз 2,6-2,8 м. жетеді, салмағы 275 кг., кейде ол 300- 320 кг. тартады. Ал, амур түр тармағы, ең ұзыны 317 см., ол құйрығын қосқанда 420 см. болады. Денесі шомбал, бұлшық етті, икемді келеді.
|
Манул
|
Дене ұзындығы 52- 65 см., құйрығы 21-25 см., дене салмағы 2-ден 5 кг. дейін.
|
Тауарыстан-пума немесе ягуар
|
2 түр тармағын (флоридтік, шығыстық) ажыратады. Оның 2-де Қызыл Кітапқа енгізілген. Бұл ірі аң, ұзындығы 197 см., құйрығы 82 см., салмағы 105 кг дейін жетеді.
|
Қабылан-гепард
|
Үлкендерінің салмағы 40-тан 65 кг. дейін, денесінің ұзындығы 115-тен 140 см. дейін, ал едеуір көлемді құйрығының ұзындығы 80 см. құрайды.
|
Арыстан
|
Денесінің ұзындығы 180-240 см., салмағы 180-227 кг. Арыстан ерекшелігі сол, оның да, қаншығының да, құйрықтарының ұштарында үлпілдек «шашақтары» болады.
|
Кәдімгі сілеусін
|
Денесінің ұзындығы 80-130 см., шоқтығы 70 см. Әдетте ол көлемі жағынан ірі иттей болады. Үлкен аталығының дене салмағы 18-ден 25 кг. дейін, өте сирек 30 кг. болуы мүмкін. Аналықтарының орташа салмағы 18 кг. құрайды. Қазақстанның Қызыл Кітабына енгізілген
|
Достарыңызбен бөлісу: |
