Т. Н. Ер ме ко ва, Д. Ж. Рыс құл бек, Р. Н. Мұ на саева 10 ар ма н
жүктеу/скачать 10,31 Mb. Pdf көрінісі
|
10 гум қазақ тілі
| 213
§7. Жа рып айт қан Әйте ке би 1. Сұ рақ тар ға жұп та сып жау ап бе рің дер. 1. Әйте ке би дің өмі рі ту ра лы қан дай мә лі мет бі ле сің дер? 2. Би дің қан дай ше шен дік тол ғау ла рымен таныссыңдар? 3. Суреттегі үш бидің ескерткіші қай қалада ор на ласқан? Сен дер тұратын өңірде атақты билерге қойылған ес керт - кіштер, үш бидің атында елді мекен, көше т.б. бар ма? 2. Мә тін ді оқып, Әйтеке би туралы БАҚ, энциклопедиялық, ғылы ми- көпшілік ресурстардан оқыған деректеріңе сілтеме жасаң дар. Әйте ке Бай бе кұлы – қа зақ хал қы ның бір лі гін ны ғай ту ға үл кен үлес қос қан атақ ты үш би дің бі рі, мем ле кет қай рат ке рі. Әбіл қай ыр хан ға дей ін Кі ші жүз дің сө зін ұс та ған қа зақ тың биі. Әйте ке бес жа сын да мол да дан оқып, сауа тын аш қан. Ал ше шен дік қа сие ті нің ашы луы на өз әке сі мен Қо су ақ би дің ық палы зор болған. Же ті жа сы нан бас тап ол Жа лаң төс ба тыр мен ата сы Ақ ша хан ның тәр бие сін де бо ла ды. Ал ғаш Ұлық бек мед ре се сін де, кей ін Жа лаң төс сал дыр ған әй гі лі «Тіл лә-ка ри» АР МА Н - ПВ ба сп ас ы 214 (Ал тын мен ап тал ған), «Шер дор» (Арыс тан ды) мед ре се сін де бі лім ала ды. Нә ти же сін де дін, құ қық, ас пан әле мі, та рих, ма те ма ти ка пән де рін, араб, пар сы, ша ға тай , өз бек тіл де рін мең ге ріп шық қан. Әйте ке би дің шын есі мі – Ай тық. Әйте ке би 25 жа сы нан бас тап Кі ші жүз дің бас биі ре тін де ал ға шын да Ор да ба сы да , со нан кей ін Күл тө бе мен Ұлы тау да жыл сай ын өт кі зі ле тін үш жүз дің бас шы ла ры мен бе дел ді адам да ры бас қос қан жи ын дар ға тұ рақ ты қа ты сып тұ ра ды. Тәуке хан нан бас тап дәс түр болған бұл жи ын дар да ұлт бір- лі гін ны ғай ту мә се ле ле рі тал қы ла нып, жүз дер мен ру лар дың ара сын да ғы өза ра ке ліс пеу ші лік тен ту ын дай тын дау лар ше ші ле тін бол ған. Қы зу ай тыс-тар тыс тар ушы ғып ке тер тұс та тоқ сан ау ыз сөз дің то бық тай түй іні іс пет ті жұрт тоқ- та сар бә ту аны Әйте ке би ай та ды екен. («Қазақстан» ұлттық энциклопедиясынан) Әйте ке би дің ше шен дік дау ға ара ла сып, тә жі ри бе жи - нақ тап жүр ген ша ғын да Тө ле би мен Қа зы бек би оған: «Жақ сы жі гіт қан дай бо ла ды?» – де ген сау ал қой ып ты. Әйте ке: «Дұ рыс сөз ді тың дай біл ген, бас қа ға сө зін тың- да та біл ген жақ сы жі гіт бо ла ды», – деп жау ап бе ріп ті. Осы уа қыт та түл кі дау ла ған екі кі сі ке ле ді. Оның тө ре лі гін Тө ле би мен Қа зы бек би Әйте ке би ге та быс тай ды. Бі рін ші кір ген жау ап кер: «Мен түл кі нің те рі сі же тіл сін деп жаз дың ба сы нан ін қо рып жүр едім», – дей ді. Екін шісі: «Мен ке ше гі қан со нар да түл кі нің ізі не тү сіп ін де тіп ал дым», – дей ді. Әйте ке би: «Түл кі ар лан бол са, ізі не тү сіп ін дет те ген ді кі; ұр ға шы бол са, жү ні же тіл сін деп жаз бойы ін қо ры ған ді кі. Өйт ке ні ұр ға шы ін сақ тай ды, ер кек түз сақ тай ды», – деп дау ды ше шіп бе ре ді. («Қазақтың би-шешендері» жинағынан) 3. «Ар тық бол мас біл ге нің» ай да ры мен бе ріл ген мә тін де гі төл сөз бен ав тор сө зін анық таң дар. Ты ныс бел гі лер дің қой ылу се беп те рін тү сін ді рің дер. жүктеу/скачать 10,31 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|