Т. Н. Ер ме ко ва, Д. Ж. Рыс құл бек, Р. Н. Мұ на саева 10 ар ма н
жүктеу/скачать 10,31 Mb. Pdf көрінісі
|
10 гум қазақ тілі
- Бұл бет үшін навигация:
- Сөз дің дұ рыс ты ғы
- Сөз та за лы ғы
| Сөз сап тау жә не сөз са па сы
Адам дар ара сын да ғы қа рым-қа ты нас мә де ние тін де сөз сап- тау дың алар ор ны ерек ше. А.Байт ұр сы нұлы сөз дің ұнам ды, өң ді бо луы ның бас ты шар ты ретінде сөз дұ рыс ты ғы, тіл та за- лы ғы, тіл анық ты ғы, тіл дәл ді гі мен көр нек ті лі гін көр се те ді. Сөз дің дұ рыс ты ғы Сөз дің дұ рыс ты ғы – сөз ді, грам ма ти ка лық тұл ға лар ды, сөз тір кес те рі мен сөй лем ді ма ғы на сы на сай қол да ну. Сөз дер дің грам ма ти ка лық ма ғы на сын ажы ра та бі лу мен қа тар, тір ке се тін сы ңар сөз де рін де тал ғай бі лу ке рек. Кей- бір сөз дер тір ші лік ие сі не, оның ішін де тек адам ға қа тыс ты, кей бір ұғым дар тек жан сыз нәр се ге қа тыс ты қол да ны ла ды. Сөз дің шы найы бол мы сын та нып, өз ор нын да қол дан ған да, ай ты ла тын ой ай қын, түсінікті бол мақ. Сон да ға на адам ның жан дү ние сі не әсер ете тін сөз дер мар жан дай ті зі ле ді. АР МА Н - ПВ ба сп ас ы 218 Сөз бай лы ғы Ой ын анық та көр кем түр де жет кі зе бі ле тін адам ды сөз бай лы ғы мол, ті лі ора лым ды, жан-жақ ты же ті ліп, да мы ған адам деп ай туы мыз ға бо ла ды. Сөз бай лы ғы жоқ адам ның ойы да таяз. Сөз бай лы ғын ұтым ды пай да ла ну тіл де гі грам ма ти- ка лық фор ма лар мен син так сис тік құ ры лым дар ды мең ге ру- мен ты ғыз бай ла ныс ты. «Мін сіз та за асыл сөз ой тү бін де жа- та ды», – деп көш пен ді лер фи ло со фы Асан қай ғы айт қан дай, кө рік ті ой дан көр кем сөз шы ға ды. (Н.Уәли) Сөз та за лы ғы Сөз та за лы ғы – сөй леу ші нің не ме се жа зу шы ның әде би тіл нор ма сын сақ тауы мен бір ге, ана ті лі нің мүм кін ді гін пай- да ла на бі луі. Әде би тіл ге қа тыс ты бір ден-бір ұғы нық ты сөз ді таң дай бі лу ке рек. Бы лай ша айт қан да, тіл ді шұ бар лау ға бар ма ған жөн. Ал тіл дің та за лы ғын бұ за тын, оған нұқ сан кел ті ре тін фак тор лар аз емес. Олар ға, мә се лен, ана ті лін де гі ба ла ма сы бо ла тұ ра, бас қа тіл дер ден ен ген сөз дер ді (вар ва- ри зм дер) қа лай бол са, со лай жұм сау, жер гі лік ті мә ні бар сөз дер ді (диа лек тизм дер) тал ғам сыз қол да ну, сон дай-ақ құр- бы-құр дас тар дың ара сын да ай ты ла тын тіл дік құ рал дар (жар- го ни зм дер) си яқ ты жай лар жа та ды. Әри не, бұл атал ған дар мүл дем қол да ныс тан шы ғып қа лу ға ти іс де ген жаң сақ ұғым ту мауы ке рек. Әң гі ме олар ды жөн сіз пай да ла на бер меу де бо лып отыр. Тіл та за лы ғы на ке дер гі кел ті ре тін іл ге рі де ай тыл ған жай- лар дың бі рі – вар ва ри зм дер. Бұл құ бы лыс қа зақ ті лін де ба ла- ма сы бо ла тұ ра орыс сөз де рін қол да ну да бай қа ла ды. Ауызе кі тіл де орыс сөз де рін орын сыз қол да ну ті лі міз ді жұ таң да тып, төл сөз де рі міз дің қол да ны лу ая сын та рыл та тү се ді. Бұ рын нан еніп, сі ңіс ті бо лып кет кен «сәп сем», «да же» де ген дер тү гі лі, қа зір қа зақ тың «етіп» де ген кө мек ші етіс ті гін қо сып алып, орыс сөз де рін қа за қы лан ды ра тын «мо да» шық ты. Мы са лы, «вол но ват са етіп», «опаз дать етіп» т.с.с. Орыс тан еніп, құ лақ қа сі ңіс ті бо лып ба ра жат қан сөз- дер ді те ріп, олар дың қа зақ ті лін де гі қыс қа да нұс қа сөз ді гін қам ты ған ма қа ла жа зу ды қол ға ал мақ пыз. Мә се лен, он да жо ға ры да ай тыл ған «да же нің» «тіп ті», «сов сем нің» «мүл де» де ген си яқ ты қа зақ ша же ңіл ау дар ма ла ры ба рын көр се ту ді жүктеу/скачать 10,31 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|