Т. Н. Ер ме ко ва, Д. Ж. Рыс құл бек, Р. Н. Мұ на саева 10 ар ма н
жүктеу/скачать 10,31 Mb. Pdf көрінісі
|
10 гум қазақ тілі
- Бұл бет үшін навигация:
- Сә ні мен сал та на ты жа рас қан қа зақ кө ші
| §4.
Көш пен ді лер өр ке ние ті 1. Көш салтанаты бейнеленген суретпен танысыңдар. «Ро та ция» әді- сі мен сұрақтарға жауап жазыңдар. Әр топ түрлі түс ті қа лам мен жау ап жа за ды да, бір-бі рі мен ал мас ты ра ды. Со ңын да дау ыс тап оқып, бі рін-бі рін то лық ты ра ды. 1. Қа зақ хал қы ның жаз жай лау ға, қыс қыс тау ға кө шу се бе бі не де? 2. Жай лау мен қыс тау ға бір ден бар май, не лік тен кү зек пен көк теу ге қо ныс тан ған? 3. «Көш сал та на ты» де ген ді қа лай тү сі не сің дер? Жоғары- дағы картина қалай аталады деп ойлайсыңдар? 2. Мә тін ді оқып, оның стилі мен жанрын анықтаң дар. Мә тін нен та ныс емес сөз дерді бел гі леп, ма ғы на сын жұп та рың мен тал даң дар. Сә ні мен сал та на ты жа рас қан қа зақ кө ші Кең да ла да жүр ген ежел гі қа зақ жұр ты ның ең сал та нат - ты ше руі нің бі рі – кө шіп-қо ну. Кө шіп-қо ну төрт түр ге бө лі- не ді. Ер те де ата-ба ба ла ры мыз нау рыз ай ының аяқ ке зін де АР МА Н - ПВ ба сп ас ы 70 қыс тау дан көк теу ге көш се, ма мыр ай ының аяқ ке зі нен бас- тап жай лау ға көш кен. Жай лау да шіл де, та мыз ай ла рын аяқ- та ған нан кей ін, кү зек ке көш ті. Ал кү зек тен қа ра ша ның со- ңын да қыс тау ға қайт қан. Жай лау ға кө шіп кел ген де бар лық өсім дік то лы сып пі се ді. Төрт тү лік мал төл деп, бие бай лап, қы мыз ашы тыл ған. Сиыр сау ып, ай ран ұйыты лып, құрт, ірім шік кеп ті рі ле ді. Қыз-боз- ба ла сау ық құ ра ды. Бар лық той-то ма лақ, мәс ли хат тар осы кез де өте тін бол ған. Осы дан кей ін «са ры жұрт» деп атала тын күз ке ле ді. Бұл кез де жер дің оты қа шып, та қыр ла нып қуаң тар та ды. Мі не, осы мез гіл де кү зек ке кө ше ді. Көктеу мен кү- зек – бір қоныс. Бұл мез гіл де ша бын дық жер лер дің кө гі қай- та кө ге ріп тұ ра ды. Мал дың то лы сып, кү зем қыр қы лып, жүн са ба лып, те ке мет ба са тын, қыз-ке лін шек те рдің та ры түйе тін берекелі ке зі – осы кез. Ел қыс тау ға кел ген де қо ра сын жөн- деп, отын-су ды рет теп, қыстық со ғымын дай ын дай ды. Ата-ба ба ла ры мыз көш кө лік те рі не түйе ні, жыл қы ны, өгіз ді пай да лан ған. Қай кез де де ал дын ала қо на тын жер дің жай-жап са ры мен та ны сып, көш жү ре тін жол дар дың жағ да- йын кө ріп, бі ліп отыр ған. Кө шіп-қо ну ға қа жет ті мі не тін, жүк ар та тын кө лік ке қа рай ер-тұр ман ды бар лық әб зе лі мен, түйе- ге – қом, ат пен өгіз ге – ыңыр шық жә не таң бау, тең жіп ті (он төрт құ лаш тан кем емес) ер те бас тан дай ын да ған. Тең ді ар ту үшін ал ты құ лаш тең ар қан, көш кө лік те рін же тек теу үшін өр ме лі ноқ та, ыз ба лы ноқ та, бұй да қа жет бол ды. Көш те бу- ған ар қа ны бо сап, жүк ау ған да, ар қан ды қат ты тар тып, жүк ті қал пы на кел ті ру үшін бі лек ті жі гіт тер бұ рау са лып отыр ған. Оны қа зақ тар әб ден кеп кен то был ғы мен ыр ғай дан жа са ған. Көш ті бас тау ісі көп ті көр ген, жол ды анық бі ле тін, ор та жас тан ас қан аза мат қа тап сы рыл ған. Ол зер лі, ша нақ ты жа- бу мен не ме се түк ті кі лем мен жа был ған жү гі бар түйе ні же- те леп, көш ті бас тай тын бол ған. Оның со ңын ала түйе жүн шек пен мен ақ қал пақ ки іп, жор ға мін ген ау ыл ақ са қал да ры жүр ді. Ақ са қал дар дың ізі мен ки ме шек ки іп, түн дік тарт қан, бар қыт қам зол, дү рия ша пан ки ген ау ыл ана ла ры екі-екі ден салт жү ріп отыр ған. Қал ған көш кө лік те рін ау ыл аза мат та ры же тек теп, ір кес-тір кес ке ру ен ше руімен жол тар та ты н бол- ған. Көш тің ең со ңын да жор ға мен сәй гү лік мін ген кәм шат бө рік ті, бүр ме лі шәйі көй лек ті, сәуке ле ки іп, шол пы тақ қан, жүктеу/скачать 10,31 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|