Т. Н. Ер ме ко ва, Г. Б. Тоқтыбаева, Н.Ә. Дүсіпова 10 ар ма н

164
заң ды. «Дас тар қан» де ген де де «қ» жа зы ла ды, «дас тар қан» 
деп те айт уы ңыз ға бо ла ды, «дас тар хан» деп те айт уы ңыз ға 
бо ла ды. Де ген мен жа зу ға кел ген кез де ор фог ра фия лық сөз-
дік ке сүй ен ген дұ рыс.
«Ау ыс-түй іс» пен «ау ыс-күй іс» сөз де рі нің мән-ма ғы на сын 
ажы ра тып алай ық. «Ау ыс-түй іс» де ген – әде би нор ма да бе кі-
тіл ген қол да ныс. Ал ен ді «ау ыс-күй іс» де ген қол да ныс жоқ. 
Бұл – қа те қол да ныс, абай бол ған аб зал.
Күн де лік ті өмір де «рет» деп ай тып жа та мыз. Бір рет, екі 
рет, үш рет, я бол ма са бір рез, екі рез, үш рез – қа лай айт қан 
дұ рыс? «Рез» де ген қол да ныс – диа лек ті лік қол да ныс. Әде би 
тіл де бе кі тіл ген «рет» де ген қа зақ тың сө зі бар. Осы ны қол-
дан ған жөн.
(А.Фазылжан)
07. mp3
Сөз дер ді дұ рыс қол да най ық
Жиі қол да ны ла тын жә не та лас ту ды рып жүр ген сөз дер 
«ту ған күн», я бол ма са «ту ыл ған күн». «Ту ған күн» сө зі біз-
дің нор ма мыз ға еніп кет кен, ма ғы на сы дү ние ге кел ген күн де-
ген ді біл ді ре тін сөз ре тін де бая ғы да бе кіп кет кен. Ен ді осы ны 
апа рып жүйеге са лып, «ло ги ка бой ын ша «ту ыл ған күн» бо лу 
ке рек» деп жүр ген дер бар. Тіл де ті рі ағ за си яқ ты. Сон дық тан 
«ту ған күн» де ген нор ма ны біл ген аб зал. «Ту ыл ған күн» –жа-
сан ды қол да ныс.
Ал «қа ра ма-қар сы», «қа ра ма-қай шы» де ген сөз дер дің қай-
сы сы дұ рыс? Бұл жер де «қа ра ма-қар сы» де ген қол да ныс дұ-
рыс. Өйт ке ні бұл – бұ рын нан қа лып тас қан, бе дел ді ав тор лар-
дың қол да ны сын да ғы сөз. «Қа ра ма-қай шы» де ген кей ін гі кез-
де жиі қол да ны лып жа тыр. «Қа ра ма» де ген нің өзі қар сы лық 
де ген ді біл ді ре ді, ал «қай шы» де ген қар сы лық тың ең күш ті 
фор ма сы ғой. Сон дық тан бұн дай үс те ме леу дің қа же ті аз. «Қа-
ра ма-қар сы» сө зі – бір-бі рі не сәй кес кел мейт ін, бір-бі рі не мүл-
дем қар сы дү ние де ген ді біл ді ріп жа та ды. Ал «қай шы» сө зін 
же ке қол дан са ңыз да бо ла ды. Бұл – «қа ра ма-қар сы ның» ма-
ғы на сын бе ре тін си но ним. Қай шы пі кір, қа ра ма-қар сы пі кір – 
еке уі де бір қар сы пі кір ге қа тыс ты қол да ны ла тын си но ним сөз-
дер. Сон дық тан «қа ра ма-қар сы» де ген сөз дұ рыс.
«Ақ тық де мі шық ты» дей ді, «ақ тық сө зін айт ты» дей ді. 
Осы ны апа рып, жал ға сы көп бо ла тын дү ние лер ге қол да ну ға 

жүктеу/скачать 7,23 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: