М
Н
АЗ А А Ы
Н
АЗА
АЗ Ы
А
29
Н.И.Иль минс кий қа зақ ті лі мен әде бие тін ки рил ли ца мен
жаз ды. Кей ін В.Рад лов, Ы.Ал тын са рин дер де қол дап, ең бек-
те рін осы әліп би мен жаз ға ны бел гі лі.
(Қа си ет Мол ғаж да ров)
1. Қол да ныс та ғы қа зір гі жа зуы мыз қа лай атала ды?
2. Жа зу дың өз ге руі не не ық пал ете ді деп ой лай сың дар?
3. Жа зу ға бай ла ныс ты қа зір қо ғам да қан дай мә се ле бар?
2.
Мә тін де гі бас әріп пен жа зы луы ти іс ті сөз дер ді табыңдар, ере-
жесімен бірге кестеге түсіріңдер.
Үл гі:
Бас әріп пен жа зы ла тын сөз дер
Ере же сі
Қа зан ғап Бай бо лұлы
Адам ның аты, те гі бас әріп пен
жа зы ла ды
Қа зан ғап бай бо лұлы 1891 жы лы қа зір гі тө ле би ау да ны
ұзы на рық ауы лын да дү ние ге ке ліп ті. Ал ды мен араб ша
са уат аш қан.
Кей ін нен ла тын ша ны, одан соң ки рил ли ца ны
мең ге ріп, өмі рін ба ла оқы ту ға ар на ған. Дү ние ден оз ған ша
мек теп те мұ ға лім бо лып ең бек ет ті, ай тыс ақы ны ре тін де
та ныл ды. Оның нар тай бе ке жа нов пен сөз сай ысы таң дау лы
ай тыс ре тін де сақ тал ды. Ол өзінің «ең се гей бой лы ер есім»,
«тө ле би дің та ри хы» ең бек те рін де есім хан, тө ле би тұл ға-
ла рын та ну ға үлес қос ты. Әлі де зерт тел ме ген қол жаз ба ла ры
бар. Сон дық тан қа зан ғап есі мі әлі де талай зерт теу ші ге азық
бо ла ры анық.
(Нұр ма хан Кен же хан)
3.
Бас әріппен жазылатын күрделі атаулардың жазылу ережесін,
мысалдарын кестеге жазыңдар.
Бас әріппен жазылатын
күрделі атаулар
Ережесі
Мысалы
Тіркесті
жалқы есімдер
Біріккен жалқы есімдер
Қысқарған жалқы есімдер
Қосарланған жалқы есімдер
АР
РРРРРРРРР
Р
Р
Тіркесті жалқы есімдер
Тіркесті жалқы есімдер
Біріккен жалқы есімдер
Біріккен жалқы есімдер
Қысқарған жалқы есімдер
Қысқарған жалқы есімдер
Қосарланған жалқы есімдер
Қосарланған жалқы есімдер
М
мысалдарын кестеге жазыңдар.
мысалдарын кестеге жазыңдар.
М
ММММ
Бас әріппен жазылатын
Бас әріппен жазылатын
күрделі атаулар
күрделі атаулар
Тіркесті жалқы есімдер
Тіркесті жалқы есімдер
Біріккен жалқы есімдер
Біріккен жалқы есімдер
А
ры анық.
ры анық.
әріппен жазылатын күрделі атаулардың жазылу ережесін,
әріппен жазылатын күрделі атаулардың жазылу ережесін,
мысалдарын кестеге жазыңдар.
мысалдарын кестеге жазыңдар.
А
А
Бас әріппен жазылатын
Бас әріппен жазылатын
Н
ға үлес қос
ға үлес қос
дық
дық
тан қа
тан қа
зан
зан
ры анық.
ры анық.
-
хы» ең
хы» ең
ға үлес қос
ға үлес қос
ты. Әлі де зерт
ты. Әлі де зерт
П
ла оқы
ла оқы
лім бо
лім бо
лып ең
лып ең
ды.
Оның нар
ды. Оның нар
тай бе
тай бе
ке
ке
жа
жа
тал
тал
ды.
ды.
Ол өзінің «ең
Ол өзінің «ең
хы» ең
хы» ең
бек
бек
В
лұлы 1891 жы
лұлы 1891 жы
да дү
да дү
ние
ние
ге ке
ге ке
нен ла
нен ла
тын
тын
ша
ша
ны, одан соң ки
ны, одан соң ки
ла оқы
ла оқы
ту
ту
ға ар
ға ар
лып ең
лып ең
бек ет
бек ет
б
ббббббб
Адам
Адам
ның аты, те
ның аты, те
жа
жа
зы
зы
ла
ла
ды
ды
лы қа
лы қа
а
аа
Ере
Ере
же
же
ның аты, те
ның аты, те
с
дер
дер
ді табыңдар, ере
ді табыңдар, ере
с
п
ле бар?
ле бар?
ді табыңдар, ере
ді табыңдар, ере
а
дар?
дар?
с
ғаж
ғаж
да
да
ров)
ров)
да
да
да
ы
мен
мен
бек
бек
-
-
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17
мая
2019
года
№
217
30
4.
Мә тін ді оқып, «Қай әліп би ге көш кен дұ рыс?» та қы ры бын да
ой тал қы өт кі зің дер. Қо ры тын ды жа саң дар.
Со ны мен, «қа зақ жа зу ын ре фор ма лау қа жет пе, жоқ па?
Қа жет бол са, ла тын ға көш пей-ақ ки рил ше нің өзін де ре фор-
ма лау ға бол май ма?»; «Әліп би ау ыс тыр сақ, бұ рын ғы ру ха-
ни құн ды лық ты ры мыз дың бі рі – Ор хон әліп биіне кө шейік»;
«Тө те жа зу ға қай та ора лай ық» де ген ұсы ныс тар дың тө ңі ре-
гін де гі пі кір талас ты
қай та өр біт кен нен гө рі, шешім қабыл-
дай тын кез кел ді. Ел ба сы айт қан дай, ла тын ға кө шу ді қа рас-
ты ра тын уа қыт бол ды. Таң дау, тал ғау ке зе ңі нен өт кен си яқ-
ты мыз. Ен ді гі ке зек те ла тын әліп биіне кө шу дің амал да рын
са ра лап, қо ғам дық пі кір мен жо ба лар ды ғы лы ми тал дау дан
өт кі зу, әліп би ре фор ма сы ның Қа зақ стан үшін ти ім ді мо де лі
мен мем ле кет тік бағ дар ла ма сын жа сау мін де ті тұр.
(Нұр гел ді Уәли)
5.
Ойталқыдан түйген ойларыңды қорытындылап,
қазақ жазуының
болашағы туралы жинақы мәтін жазыңдар. Тақырыбын өздерің
қойыңдар.
6.
Ойларыңды жинақтап, «Ла тын гра фи ка сы на кө шу – за ман тала-
бы» де ген та қы рып та эссе (сөз саны – 80–100) жа зың дар. Ғалымдар
мен қоғам қайраткерлерінің пікірлерін қатыстырыңдар.
А
А
30
РМ
АН
-
П
жинақтап, «Ла
жинақтап, «Ла
рып
рып
та эссе (сөз саны – 80–100) жа
та эссе (сөз саны – 80–100) жа
П
мен қоғам қайраткерлерінің пікірлерін қатыстырыңдар.
мен қоғам қайраткерлерінің пікірлерін қатыстырыңдар.
В
Ойталқыдан түйген ойларыңды қорытындылап, қазақ жазуының
Ойталқыдан түйген ойларыңды қорытындылап, қазақ жазуының
туралы жинақы мәтін жазыңдар. Тақырыбын өздерің
туралы жинақы мәтін жазыңдар. Тақырыбын өздерің
жинақтап, «Ла
жинақтап, «Ла
тын гра
тын гра
б
ның Қа
ның Қа
б
сын жа
сын жа
сау мін
сау мін
Ойталқыдан түйген ойларыңды қорытындылап, қазақ жазуының
Ойталқыдан түйген ойларыңды қорытындылап, қазақ жазуының
а
биіне кө
биіне кө
лар
лар
ды ғы
ды ғы
а
зақ
зақ
стан үшін ти
стан үшін ти
сау мін
сау мін
с
тын
тын
ғау ке
ғау ке
зе
зе
ңі
ңі
нен өт
нен өт
биіне кө
биіне кө
шу
шу
дің амал
дің амал
ды ғы
ды ғы
лы
лы
п
ныс
ныс
тар
тар
рі, шешім қабыл
рі, шешім қабыл
тын
тын
ға кө
ға кө
шу
шу
нен өт
нен өт
а
нің өзін де ре
нің өзін де ре
сақ, бұ
сақ, бұ
рын
рын
ғы ру
ғы ру
биіне кө
биіне кө
шейік»;
шейік»;
дың тө
дың тө
с
жет пе, жоқ па?
жет пе, жоқ па?
нің өзін де ре
нің өзін де ре
фор
фор
ғы ру
ғы ру
ы
бын
бын
да
да
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17
мая
2019
года
№
217
М
• сақтардың өзіндік қайталанбас
мәдениетімен танысып, қазақ
тарихына орныққан көріністеріне көз жеткізесіңдер;
• билер сөздеріне тілдік талдаулар жасап үйренесіңдер;
•
әкәрім Құдайбердіұлының даналық ойларын оқып, жақсы және
жаман қасиеттер туралы ой түйесіңдер;
• қазақтың киіз үйі, домбырасы мен күйлерінің құдіретін таныта-
тын деректермен танысып, ұлттық құндылықтар туралы тәлім
аласыңдар;
• әлемдік өркениет – лы Жібек жолы туралы тарихи деректермен
таныс боласыңдар;
• әлемнің жеті кереметі жайлы қызықты ақпараттарды тілдік
бірліктерді танумен
ұштас тыра отырып оқисыңдар;
• түркілердің ислам тарихына араласуы жайлы тарихи
мәліметтермен танысасыңдар;
• тілдік тұрғыдан талдаулар жасап, грамматикалық білімді
меңгересіңдер.
АДАМЗАТТЫҚ
ҚҰНДЫЛЫҚТАР
ЖӘНЕ ӘЛЕМ МӘДЕНИЕТІ
ФОНЕТИКА
СӨЙЛЕУ АҒЫМЫНДАҒЫ ӘУЕН, ӘУЕЗ,
ТЕМБР, ҚАРҚЫН, КІДІРІС
Адам баласы адам баласынан ақыл, ғылым,
ар, мінез деген нәрселермен озады.
(Абай)
А
А
А
А
А
А
Р
Р
Р
Р
Р
Р
Адам баласы адам баласынан ақыл, ғылым,
Адам баласы адам баласынан ақыл, ғылым,
Адам баласы адам баласынан ақыл, ғылым,
Адам баласы адам баласынан ақыл, ғылым,
ар, мінез деген нәрселермен озады.
ар, мінез деген нәрселермен озады.
М
бір
бір
ліктерді
ліктерді
• түркілердің
• түркілердің
мәліме
мәліме
ттермен
ттермен
• тілдік
• тілдік
тұрғыдан
тұрғыдан
меңг
меңг
ересіңдер.
ересіңдер.
ММА
деректермен
деректермен
аласыңдар;
аласыңдар;
әлемдік
әлемдік
өркениет
өркениет
аныс
аныс
боласыңдар;
боласыңдар;
• әлемнің
• әлемнің
жеті
жеті
кереметі
кереметі
ліктерді
ліктерді
танумен
танумен
• түркілердің
• түркілердің
ислам
ислам
ттермен
ттермен
Н
Құдайбердіұлының
Құдайбердіұлының
қасиеттер
қасиеттер
туралы
туралы
киіз
киіз
үйі,
үйі,
домбырасы
домбырасы
деректермен
деректермен
танысып,
танысып,
өркениет
өркениет
–
–
лы
лы
-
талдаулар
талдаулар
Құдайбердіұлының
Құдайбердіұлының
П
қайталанбас
қайталанбас
мәдениетімен
мәдениетімен
көріністеріне
көріністеріне
талдаулар
талдаулар
ТЕМБР, ҚАРҚЫН, КІДІРІС
ТЕМБР, ҚАРҚЫН, КІДІРІС
В
СӨЙЛЕУ АҒЫМЫНДАҒЫ ӘУЕН, ӘУЕЗ,
СӨЙЛЕУ АҒЫМЫНДАҒЫ ӘУЕН, ӘУЕЗ,
б
ЖӘНЕ ӘЛЕМ МӘДЕНИЕТІ
ЖӘНЕ ӘЛЕМ МӘДЕНИЕТІ
б
а
ЖӘНЕ ӘЛЕМ МӘДЕНИЕТІ
ЖӘНЕ ӘЛЕМ МӘДЕНИЕТІ
сп
а
а
а
с
с
сы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17
мая
2019
года
№
217