«Таңдаған мамандықты кәсіптік жетілдіру»

1. 
   Жеңіл атлетика оқулығы. Г.Озалин М., ФиС. – 1989 жыл.
   
2. 
   Жеңіл атлетика жаттықтырушысының оқулығы Л.С.Хоменков, М., ФиС, 1984
   
3. 
   Жеңіл атлетикадан жарысты ұйымдастыру төрешілік ету. М., ФиС, 2000
   
4. 
   Дене тәрбиелеу мәдениетінің ілімі мен әдістемесі, М., ФиС, 1989
   
5. 
   Дене тәрбиелеу мәдениетінің әдістемесі. М., ФиС, 1989
   
6. 
   Дене тәрбиесі (I-XI) сыныптыраға арналған үлгі бағдарлама, Алматы, Рауан, 1993
   
7. 
   Ы.Алтынсарин атындағы Қазақ білім академиясы Дене тәрбиесі (V-VIII- ші сыныптарға арналған үлгі бағдарлама)Алматы, Рауан, 2002 ж.
   

24– ші кредиттік сағат.

№ 12 Практикалық сабақ.

Практикалық сабақтың мазмұны: Эстафеталық жүгіру (таяқшыны ауыстырмай беру) – эстафета қабылдаушы жүгірушінің сөресі

ОЖСӨЖ мазмұны: Ұзындыққа «иілу» тәсілімен секіру – жүгірумен итеруді байланыстыру

1. 
   Жеңіл атлетика оқулығы. Г.Озалин М., ФиС. – 1989 жыл.
   
2. 
   Жеңіл атлетика жаттықтырушысының оқулығы Л.С.Хоменков, М., ФиС, 1984
   
3. 
   Жеңіл атлетикадан жарысты ұйымдастыру төрешілік ету. М., ФиС, 2000
   
4. 
   Дене тәрбиелеу мәдениетінің ілімі мен әдістемесі, М., ФиС, 1989
   
5. 
   Дене тәрбиелеу мәдениетінің әдістемесі. М., ФиС, 1989
   
6. 
   Дене тәрбиесі (I-XI) сыныптыраға арналған үлгі бағдарлама, Алматы, Рауан, 1993
   
7. 
   Ы.Алтынсарин атындағы Қазақ білім академиясы Дене тәрбиесі (V-VIII- ші сыныптарға арналған үлгі бағдарлама)Алматы, Рауан, 2002 ж.
   

25- ші кредиттік сағат

№13 дәріс. Тақырыбы : Жеңіл атлетика сабағын ұйымдастыру, жоспарлау және оқу жұмысының есебі.

Дәрістің мазмұны :

1. 
   Орта мектепте оқу жұмысын жоспарлау жеңіл атлетикадағы негізгі құжаттар.
   

1. 
   Жеңіл атлетика оқулығы. Г.Озалин М., ФиС. – 1989 жыл.
   
2. 
   Жеңіл атлетика жаттықтырушысының оқулығы Л.С.Хоменков, М., ФиС, 1984
   
3. 
   Жеңіл атлетикадан жарысты ұйымдастыру төрешілік ету. М., ФиС, 2000
   
4. 
   Дене тәрбиелеу мәдениетінің ілімі мен әдістемесі, М., ФиС, 1989
   
5. 
   Дене тәрбиелеу мәдениетінің әдістемесі. М., ФиС, 1989
   
6. 
   Дене тәрбиесі (I-XI) сыныптыраға арналған үлгі бағдарлама, Алматы, Рауан, 1993
   
7. 
   Ы.Алтынсарин атындағы Қазақ білім академиясы Дене тәрбиесі (V-VIII- ші сыныптарға арналған үлгі бағдарлама)Алматы, Рауан, 2002 ж.
   

26– ші кредиттік сағат.

№ 13 Практикалық сабақ.

Практикалық сабақтың мазмұны Эстафеталық жүгіру (таяқшыны ауыстырмай беру) – эстафеталық таяқшаны үлкен жылдамдықта аймақтың ішінде беру

1. 
   Жеңіл атлетика оқулығы. Г.Озалин М., ФиС. – 1989 жыл.
   
2. 
   Жеңіл атлетика жаттықтырушысының оқулығы Л.С.Хоменков, М., ФиС, 1984
   
3. 
   Жеңіл атлетикадан жарысты ұйымдастыру төрешілік ету. М., ФиС, 2000
   
4. 
   Дене тәрбиелеу мәдениетінің ілімі мен әдістемесі, М., ФиС, 1989
   
5. 
   Дене тәрбиелеу мәдениетінің әдістемесі. М., ФиС, 1989
   
6. 
   Дене тәрбиесі (I-XI) сыныптыраға арналған үлгі бағдарлама, Алматы, Рауан, 1993
   
7. 
   Ы.Алтынсарин атындағы Қазақ білім академиясы Дене тәрбиесі (V-VIII- ші сыныптарға арналған үлгі бағдарлама)Алматы, Рауан, 2002 ж.
   

27- ші кредиттік сағат

№14 дәріс. Тақырыбы : Жеңіл атлетикамен айналысудағы жаттығудың негізі.

Дәрістің мазмұны :

Спорттық жаттығу. Жаттығуды құру және оның мазмұны

Әдебиеттер :

1. 
   Жеңіл атлетика оқулығы. Г.Озалин М., ФиС. – 1989 жыл.
   
2. 
   Жеңіл атлетика жаттықтырушысының оқулығы Л.С.Хоменков, М., ФиС, 1984
   
3. 
   Жеңіл атлетикадан жарысты ұйымдастыру төрешілік ету. М., ФиС, 2000
   
4. 
   Дене тәрбиелеу мәдениетінің ілімі мен әдістемесі, М., ФиС, 1989
   

28– ші кредиттік сағат.

№ 14 Практикалық сабақ.

Практикалық сабақтың мазмұны: 400 метр ара қашықтыққа жүгіру

3. 
   Тікелей жүгіру
   
4. 
   Бұрылыста жүгіру
   

• 
  кедергіден өту
  
• 
  төменгі сөре, жоғарғы сөре және кедергіден өту
  

СӨЖ мазмұны: Спорттық жаттығу

1. 
   Жеңіл атлетика оқулығы. Г.Озалин М., ФиС. – 1989 жыл.
   
2. 
   Жеңіл атлетика жаттықтырушысының оқулығы Л.С.Хоменков, М., ФиС, 1984
   
3. 
   Жеңіл атлетикадан жарысты ұйымдастыру төрешілік ету. М., ФиС, 2000
   
4. 
   Дене тәрбиелеу мәдениетінің ілімі мен әдістемесі, М., ФиС, 1989
   
5. 
   Дене тәрбиелеу мәдениетінің әдістемесі. М., ФиС, 1989
   
6. 
   Дене тәрбиесі (I-XI) сыныптыраға арналған үлгі бағдарлама, Алматы, Рауан, 1993
   
7. 
   Ы.Алтынсарин атындағы Қазақ білім академиясы Дене тәрбиесі (V-VIII- ші сыныптарға арналған үлгі бағдарлама)Алматы, Рауан, 2002 ж.
   

29- ші кредиттік сағат

№15 дәріс. Тақырыбы : Жеңіл атлетикамен айналысудағы жаттығудың негізі.

Дәрістің мазмұны :

1. 
   Әдістемелік дайындық, тактикалық дайындық, ілімдік дайындық, психологиялық дайындық, жарыстық дайындық.
   

1. 
   Жеңіл атлетика оқулығы. Г.Озалин М., ФиС. – 1989 жыл.
   
2. 
   Жеңіл атлетика жаттықтырушысының оқулығы Л.С.Хоменков, М., ФиС, 1984
   
3. 
   Жеңіл атлетикадан жарысты ұйымдастыру төрешілік ету. М., ФиС, 2000
   
4. 
   Дене тәрбиелеу мәдениетінің ілімі мен әдістемесі, М., ФиС, 1989
   
5. 
   Дене тәрбиелеу мәдениетінің әдістемесі. М., ФиС, 1989
   
6. 
   Дене тәрбиесі (I-XI) сыныптыраға арналған үлгі бағдарлама, Алматы, Рауан, 1993
   
7. 
   Ы.Алтынсарин атындағы Қазақ білім академиясы Дене тәрбиесі (V-VIII- ші сыныптарға арналған үлгі бағдарлама)Алматы, Рауан, 2002 ж.
   

30– ші кредиттік сағат.

№ 15 Практикалық сабақ.

Практикалық сабақтың мазмұны: 400 метр ара қашықтыққа жүгіру

1. 
   төменгі сөре және екпінді жүгіріс
   
2. 
   мәреден өту
   

ОЖСӨЖ мазмұны: Дискі лақтырудан, эстафеталық жүгіруден (таяқшыны ауыстырмай беру), тәсілімен 400 м-ге жүгіруді қабылдау.

1. 
   Жеңіл атлетика оқулығы. Г.Озалин М., ФиС. – 1989 жыл.
   
2. 
   Жеңіл атлетика жаттықтырушысының оқулығы Л.С.Хоменков, М., ФиС, 1984
   
3. 
   Жеңіл атлетикадан жарысты ұйымдастыру төрешілік ету. М., ФиС, 2000
   
4. 
   Дене тәрбиелеу мәдениетінің ілімі мен әдістемесі, М., ФиС, 1989
   
5. 
   Дене тәрбиелеу мәдениетінің әдістемесі. М., ФиС, 1989
   
6. 
   Дене тәрбиесі (I-XI) сыныптыраға арналған үлгі бағдарлама, Алматы, Рауан, 1993
   
7. 
   Ы.Алтынсарин атындағы Қазақ білім академиясы Дене тәрбиесі (V-VIII- ші сыныптарға арналған үлгі бағдарлама)Алматы, Рауан, 2002
   

5. 
   Дәрістік кешен (дәріс тезистері, көрнекілік, таратылу материалдары, қажетті әдебиет тізімі).
   

№1 дәріс

Тақырыбы: Жеңіл атлетика пәніне кіріспе.

Дәрістің мазмұны:

3. 
   Жеңіл атлетика пәніне сипаттама беру және оның классификациляқ түрлері
   
4. 
   Дене тәрбиесіндегі жеңіл атлетиканың орны мен маңыздылығы.
   

Жеңіл атлетика дене тәрбиелеу мәдениеті және педагогикалық институттарда ілімін оқуға, әдістемесін үйретуге, осы спорттың негізгі әдісін меңгеруге, білімін алуға және өз еркімен мектепте педагогикалық жұмысты жүргізуге қарап дайындады.

Жеңіл атлетика дене жаттығуларының 5 түрінен тұрады: спорттық жүру, жүгіру, секіру, лақтыру және көп сайыстан. Осы түрлердің өзіне тән түрлері және тәсілдері болады.

Спорттық жүру – адам баласының табиғи қозғалыс тәсілі. Спорттық жүрістің қарапайым жүрістен айырмашылығы үлкен жылдамықта өзіне тән әдісі болады және үлкен жылдамдықты қамтамасыз етіп қозғалысты үнемдейді. Спорттық жүріспен айналысқанда жүректің, тыныс алу мүшелерінің және басқа да ағзаның мүшелерінің жұмыстары жақсарып нығаяды. Жарыс кезінде қиындықты жеңуге, шыдамдылыққа, төзімділікке, жігерлілікке тәрбиелейді.

Спорттық жүрістен жарыс стадион жолдарында мына қашықтықтардан өтеді: 3, 5, 10, 15, 20, 30, 50 шақырымдарға. Сонымен қатар стадион жолдарында 1 сағаттық және 2 сағаттық жүріс болады. Спортшылар жарыстың ережесін бұзбаулары қажет. Аяқтың жермен байланысы (1 немесе 2 тірек кезең) болуы қажет.

Жүгіру – жеңіл атлетикада негізгі және басты түрі болып табылады. Жүгіру барлық жарыстың орталық бөлімі болып тұрады. Жүгіру жеңіл атлетика жаттығуларының атап айтқанда ұзындыққа секірудің, биіктікке секірудің, сырықпен және үш адымдап секірудің, найза, гранат, доп лақтырудың құрамдас бөлігі. Паркте немесе тоғайда жай, ұзақ жүгіріс гигиеналық, сауықтыру маңызы бар. Жылдам, спринттік жүгіріс жылдамдық-күш сапасын, ал орта және ұзын қашықтыққа жүгіріс – шыдамдылықты, төзімділікті, кедергілі жүгіріс – ептілікті, жоғарғы қозғалыстың үйлесімділігін келтіріп жетілдіреді.

Жүгіру – тегіс жерде, атап айтқанда стадиондардағы жолдарда,табиғи кедергілерде, кросс және қолданбалы кедергілерге жүгіру және эстафеталық жүгіріс болып бөлінеді.

Қысқа арақашықтық 30 метрден бастап 400 метрге дейін классикалық түрлеріне жататын арақашықтықтар: 100, 200, 400 метр. Орта арақашықтық 500 метрден бастап 2000 метрге дейін классикалық түріне жататын арақашақтықтар: 800 метр, 1500 метр. Ұзын арақашықтық 3000 метрден бастап 10000 метрге дейін, классикалық түрлеріне жаттатын арақашықтықтар: 5000, 10000 метр. Үлкен ұзын арақашықтық – 20,25,30 шақырым, бір сағаттық, екі сағаттық және марафондық жүгіріс 42 км. 195 м. Кросс 500 метрден бастап 14 шақырымға дейін, сонымен бірге тас жолмен 30 шақырымға дейін жүгірістер өткізіледі. Кедергілі жүгіру стадиондағы жолдарда 50 метрден 400 метрге дейін классикалық түріне жататын қашықтықтар: кедергіл жүгіру: қойылған кедергілерден, су құйылған шұңқырдан тұрады. Мына қашықтықтардан 1500, 2000 және 3000 метрден классикалық түріне жататын арақашықтықтар.

Эстафеталық жүгіріс қашықтықтың ұзындығына, этаптың санына қарай бөлінеді, қысқа қашықтыққа өтуі мүмкін: 4х60 м, 4х100 м, 4х200 м, 4х400 м, 4х300 м. Классикалық түріне жататын орта қашықтық: 3х800 м, 4х800 м, 10х1000 м, 4х1500м., аралас эстафета: 400 + 300 + 200 + 100 немесе 100 + 200 + 300 + 400 м. немесе 800 + 400 + 200 +100 м.

Секіру – жеңіл атлетикада ұзындыққа, биіктікке, үш адымдап және сырықпен секіру болып бөлінеді. Олар бәрі де екпінді жүгірістен орындалады. Секіру әр түрлі тәсілдермен орындалады. Ұзындыққа секіру мына тәсілдермен орындалады: «аяқты бүгіп» тәсілімен, «иілу» тәсілімен және «қайшылап» тәсілімен. Биіктікке секіру мына тәсілдермен орындалады: «аттау» тәсілімен, «домалау» тәсілімен, «толқын» тәсілімен, «асырма» тәсілімен, «фосбери-флоп» тәсілімен. Үш адымдап секіру үш сатыдан тұрады: секіріп итеруден, адымнан және секіруден. Ал сырықпен секіру сырықтың көмегімен тіреп секіру арқылы орындалады. Секіру біріншіден секірулігін, жылдамдық-күшінің сапасын адам баласының жан-жақты дамытуға, ептілікке, ержүректілікті дамытып тәрбиелейді.

Лақтыру – бұл жаттығу күш-жылдамдығы сипатында белгілі бір снарядты алысқа лақтыру. Аяқ-бел, иық-қол күштерінің аз уақытқа күш салуы. Лақтыру күш арқылы дамып, жылдамдық, ептілік, қозғалыстың икемдігі арқылы жетілдіреді. Лақтыру мына түрлерге бөлінеді: негізгі түрлері диск, найза, балға, ядро. Қосымша түрлері гранат, кіші доп. Бұлардың өздеріне тән әдісі мен тәсілдері болады.

Көп сайыс – жеңіл атлетика түрлерінен тұрады. Неше түрден тұрса солай аталады. Жеңіл атлетиканың мына түрлерінен: жүгіру, лақтыру, секіруден тұрады. Қазіргі уақытта әйелдер арасында бес сайыс, жеті сайыс, ал ерлер арасында он сайыс, жеті сайыс және бес сайыс жақсы дамыған. Көп сайыстың қорытындысы ұпай санымен анықталады.

Тақырыбы : Жеңіл атлетиканың шығу тарихы.

Дәрістің мазмұны : Жеңіл атлетика спортының пайда болуы.

3. 
   Ежелгі Грециядағы жеңіл атлетика.
   
4. 
   Қазіргі заманғы олимпиадалық ойындар.
   

Ежелгі Грецияда жеңіл атлетика спорты жақсы дамыды. Сол кездегі көп соғыстар күшті және епті адамдарды тәрбиелеуді талап етті. Сондықтан осы елде спорттық жарыстар жақсы дамыды. Жарыстар сол елдің дәстүрі бойынша жүргізілді. Олимпия деген жерде халма Кронасада танымал храм Зевста дене жаттығуларымен айналысуға гимназия және палестрлер салына бастады, сонымен қатар стадион мен иппадромдар салынды, жалпы ұлттық және барлық халықтық жарыстар өткізілді. Осы жарыстар олимпиадалық ойындар атағын алды. Олимпиадалық ойындарға Грецияның барлық қалаларынан келе бастады. Осы спорттық мейрамның, олимпиаданың маңыздылығы сонша, болып жатқан соғыстар тоқтаған.

Бірінші Олимпиада біздің эрамызға дейінгі 776 жылы болған. Соның бағдарламасында бір стадионнан екінші стадионға дейін жүгіру болды. (192,27 м.) бұл ара қашықтықты дромас деп атады. XIV Олимпиада ойындарында екі рет жүгіру сол арақашықтықты немесе драулос деп атады. Ал кейін ұзын арақашықтыққа жүгіру 24 стадия доликас деп аталды.

Ежелгі Грецияда жеңіл атлетиканың барлық түрлері дамыды. Сондықтан қазіргі уақытта гректер біздің жеңіл атлетиканың алдында болды, әдісі жағынан. Әр түрлі дайындық жүгіру жаттығуларын орындады суда және құмда. Сөре арнаулы белгі арқылы берілді, сөреден қателескен спортшыларға ескерту берілді. Жүгірушілер колодканың орнына арнаулы плита (балбис) қолданды. Жүгірушілер әркім өз жолымен жүгірді. Жеңімпаздарды финалда қайтадан жүгіртіп анықтады. Ұзындыққа секіру кішкене өзгелеу болды. Олимпиадаға қатысушылар біздің уақыттағыдай секірді, бірақ қолдарында гантелі болды, салмағы 1,5 кг-нан 4,5 кг-ға дейін. Гректер найза мен дискні лақтырған салмағы 3 кг-нан бастап 5,7 кг-ға дейін. Дискнің орнына жалпақ (плоский) тас болды. Найзаның сабы ыңғайлы болу үшін теріден ілмек қондырған.

Ежелгі Грецияда дене тәрбиесі Олимпиадалық ойындарында жүлделі орындарға ие болып жүргендері дене тәрбиесінің жақсы дамығанын көрсетті. Дене тәрбиесі спортта қолданбалы әскери сипаттама алды. Спартаныстар күшті шыныққан әскерлерді тәрбиеледі. Спартаныстардың балалары 7 жастан тәрбиеленді, жалпы мектептерде білімге көп көңіл бөлген жоқ, басты мақсат дене дайындығы болды.

Афинада тәрбие жүйесі құрылды, дене тәрбиелеу мәдениеті мен қатар ғылым және өнер жақсы дамыды. Балалар бір уақытта граматикалық, музыкалық, гимнастикалық мектептерге қатысты. Жалпы гимназиялық мектептерде тәрбиелеу 6 жастан басталды. Гимназияда дене жаттығуларына көп көңіл бөлінді. Сонымен әскери дайындық басталды. Сондықтан Афинада жан-жақты дененің дамуына үлкен алаң ашты. Гректер жақсы дайындалған Олимпиадалық ойындарға қалай жарысу керек екендігін білген және жақсы көрді. Гректердің спортпен айналысуы соның ішінде жеңіл атлетикамен архетиктуралық, скульптурлық және әдебиеттік ескерткіштерден көрініп тұрды. Соңғы ғасырларда біздің эраға дейін Олимпиадалық ойындарға спортшылар мен кәсіпқойлар қатысты. Ойындар қатаң жарыстарға алып келді. Олимпиадалық ойын сондықтан Грецияның Римнің қол астына кіруімен тоқталды. Біздің эрамызға дейінгі 393 жылы Римнің императоры Феодосий I – ші жарлығымен Олимпиадалық ойын өтті.

Тақырыбы : Қазақстандағы және Ресейдегі жеңіл атлетиканың даму тарихы.

Дәрістің мазмұны : 1. Қазақстандағы женіл атлетиканың даму тарихы.

3. 
   Ресейдегі женіл атлетиканың даму тарихы.
   

В.И.Лениннің нұсқауымен 1918 жылы 22 сәуірде «жаппай әскери оқыту жүйесі » құрылды. Бұл ұйымның міндеті қызыл Армия қатарына қосылған жастарға әскери тәрбие беру еді. Осы жылдары-ақ әскери дайындық оқу мектеп оқушыларының да бағдарламасына кірді. Осылай жаппай орта білім беру әскери-патриоттық және дене тәрбиесін беру жүйесі біріктірілді. 1920 жылы өткен Бірінші бүкілодақтық спартакиада, дене тәрбиесі мен спорт жұмысының елімізде күннен-күнге қанат жайып өсіп келе жатқанының айғағы болды. Бұған спорттың 21 түрінен 7000 спортшы қатысты. Сол 1928 жылы Петропавл қаласында Қазақстанның бірінші спартакиадасы өтті. Оған 200-ден астам спортшылар қатысты. Спартакиада халықтың дене шынықтыру мен спортқа деген ынта-ықыласын айқындап берді.

Қазақстаннан Олимпиадалық ойындарға жеңіл атлетика бойынша 3000 м. қашықтыққа кедергілі жүгіруден бірінші болып Евгений Кадяйкин қатысты. Одан кейін Рип Олимпиадасына әйгілі қазақстан спринтері Ғұсман Қосанов үлкен жетістікке жетті. Ол өзінің командалас тобымен күміс медальді жеңіп алды. Содан 4 жыл өткеннен кейін ол Токио Олимпиадасында атақты желаяқтардың бірі Әмин Тұяқовпен бірге жақсы өнер көрсетті. Ғұсман Қосанов – жеңіл атлетикадан ҚСРО-ның еңбек сіңірген спорт шебері, Европаның бірнеше дүркін және Олимпиадалық ойындардың әр жылдарындағы чемпионы және жүлдегері, Қазақстанның еңбек сіңірген жаттықтырушысы. Әмин Тұяқов жеңіл атлетикадан – ҚСРО-ның еңбек сіңірген спорт шебері, Европаның бірнеше дүркін чемпионы және жүлдегері, Қазақстанның еңбек сіңіргенжаттықтырушысы.

Жеңіл атлетикадан (200 метрге жүгіру) Әмин Тұяқов, Бекен Күреңкеев (1500-3000 м.) спартакиаданың алтын медальдарын жеңіп алды. Қазақстандықтар арасында Олимпиадалық бірінші алтын медальды Владимир Муравьев жеңіп алды. Сол Мәскеу Олимпиадасында Татьяна Песавая үлкен жеңіске жетті. Биіктікке секіруден Сергей Кулибаба 2 орын алды. 1988 жылы Сеулде биіктікке секіруден Григорий Егоров қола медальға ие болды. Ольга Шишигина Сидней Олимпиадасында жеңімпаз атанды. Ал 1953 жылы тұңғыш рет қазақстандық жеңіл атлетика спортшысы Владимир Руцкий ҚСРО құрама командасына енді. Қазақстандық спорт шеберлері Е.Кадяйкин, Ғ.Қосанов, Ә.Тұяқов, В.Совешков, А.Голомазова және Л.Микитенко Олимпиада ойындарына қатысты, бірнеше дүркін Совет одағының чемпиондары атанды. В.Солдатенко Еворпа чемпионы атағын жеңіп алды. Бұл 1971 ж. Хельсинкиде болды

№ 4 Дәріс. Тақырыбы : Жеңіл атлетика жаттығуларының негізгі әдістері.

Дәрістің мазмұны :

3. 
   Спорттық жаттығу ұғымын анықтау.
   
4. 
   Спорттық жүрудің және жүгірудің негізгі әдістері.
   

Жүру – адамның орнынан қозғалуының негізгі әдісі. Балалық шақтан әдеттегі жүріске мейлінше тиімді дағдыны қалыптастыра отырып, оны үздіксіз жетілдіру керек.

Жүру – егер таза ауада өткізілетін болса, онда ол жүрек-тамыр аппаратын жақсартатын және барлық тіршілік функцияларын жақсартатын дене жаттығуларының ең қолайлы түрлерінің бірі болып табылады. Сонымен қатар жүрумен шұғылданған кезде шұғылданушылардың күш-қабілеттеріне сәйкес денеге түсетін ауырлықтарды реттеп отыруға мүмкіндік бар. Жүруді спорт алаңында дене жаттығуы ретінде, сонымен қатар серуен кезінде де шынығу мақсатында қолданған жөн. Емін-еркін, кең адымдап, қолды сілтеп және мүсінді жақсы ұстап (бүкіреймей, денені қатайтпай дұрыс ұстап, иықты сәл ғана көтеріп, басты тура ұстап, аяғының астына қарамай) орындау қажет. Мүсінді дұрыс ұстау оқушылар үшін өте маңызды, өйткені бұл қалыпты тыныс алу және қан айналымы үшін қолайлы жағдайды едәуір дәрежеде қамтамасыз етеді.

Үлкендерге қарағанда жастардың иықты кең жазып жүруге көбірек көңіл бөлгендері жөн. Жүрген кезде адым кең әрі жұмсақ басылуы қажет. Бұл үшін аяқты жерге өкшемен қою және сонымен бірге тізеден бүгу қажет. Аяқ өкшеден кейін бүкіл табанға басылады және содан кейін аяқтың ұшын баса отырып, аяқтың барлық буындарын жаза отырып итеріледі. Аяқты басу тура болуы немесе олар сыртқа қарай шығыңқы болуы мүмкін

Аяқтың табанын қалыптан тыс сыртқа шығыңқы басу және «қисық» басу кемшіліктің бірі болып табылады. Сондықтан бұған немқұрайлы қарамау керек. Дененің қозғалу бағытына көлденең теңселуі немесе аяқтың ұшымен тым жоғары көтеріліп жүру тиімсіз, яғни бұл дұрыс жүрмеу болып табылады. Жүру кезінде қол иықтан және шынтақ буындарынан барынша бос ұсталады. Жұмсақ, ырғақты жүруді қамтамасыз ету үшін бір қол шынтақ буындарынан сәл иіліп, алға, ішке қарай кең, еркін сілтеледі, ал екінші қол бұл кезде шынтақ буындарынан жазылып, кейін қарай сілтеледі. Алға қарай әр жақтағы аяқ пен қол бірге шығарылады.

Жүрудің негізгі қарқынын – бір минутта 100, 120, 130 қадам жүруді меңгеру керек. Егер жүріс дене жаттығуы мақсатында қолданылатын болса, онда тез қарқынмен жүруді бір минутта 130-150 қадамға дейін жеткізу керек. Бірақ жүруді демалу мақсаты үшін де пайдалануға болады және бұл керек те, мұндай жағдайда қысқа адымдап, бір минутта 80 қадамнан 110 қадамға дейін жүруге көбірек көңіл аударылады.

Әр адам негізгі қарқынмен жүргендегі өз адымдарының орташа ұзындығын білулері керек. Осы мақсатта, серуендеп жүргенде өз адымының ұзындығын анықтауға көмектесетін арнаулы тапсырмаларды орындау керек. Мысалы, бір минутта 100 рет адымдап жүру қарқынымен 1 км жер жүріп, өз жүрісінің орташа қашықтығын анықтайды. Ол үшін тапсырма ретінде берілген бір километр жерді неше рет адымдап жүргенін санап шығуы керек.

Жүрудің бірнеше тәсілі бар екендігі баршаға мәлім. Әдеттегі жүрістен өзгеше, еңкейе басып жүруді де қолдану қажет. Еңкейе басып жүрудің жай жүрістен шапшаңдығы жағынан артықшылықтары бар. Ол неғұрлым үлкен адымдап жүру, денені аздап алға қарай еңкейтіп ұстау және табанды мейлінше тіке басу.

Тірелетін аяқ итерілген кезде толық жазылуы қажет. Жүрістің бұл түрін бос топырақты жермен жүрген кезде орындау қажет және тауға көтерілген кезде өмірге қажетті дағды ретінде пайдалануға болады.

Күнделікті қарапайым жүріспен және жүрелеп жүрумен қатар, мейлінше тез жүрудің әдісін спорттық адымдап жүру әдісін үйрену керек. Жұмыс практикасы 12-13 жастан бастап осы әдісін ер балалар қызыға және ойдағыдай меңгере бастайтынын көрсетіп жүр.

Спорттық жүріске үйренуді мейлінше кең адымдап, әдеттегідей жүруден бастау керек, алайда ол кезде жүрудің біркелкі болуын сақтап отырған жөн. Мұнда мейлінше кең адымдап жүруге болады. Қолды артқа қарай қатты сілтеу арқылы қолдың тура сілтеніп жұмыс істеуі және аяқ табанын тура басу, жамбастың алдыңғы, артқы бағытқа кеңінен жұмыс істеуіне себепші болады, ал – бұл адымдап жүрудің кепілі. Сонымен қатар тура сызықпен жүруді әдістемелік тәсіл ретінде қолдану пайдалы болмақ. Бұл кезде аяқтың табанын сызыққа тура қою керек және жерден аяқ өкшесін ажыратқан (алған) кезде, артта тұрған аяқтың ұшын сыртқа қарай беріп, табанын жерден итеріп, көтеріп аларда ажыратады.

Мынау есте болсын: ылғи бірқалыпты жүру, яғни ұзақ уақыт бойы бір қарқынмен орындалатын жүрістің белгілі бір түрін қолдану керек, қалыптан артық шаршатады. Сондықтан кейде 8-10 км. қашықтыққа қала сыртына серуенге шыққанда жүріс қарқынын өзгертіп отыру керек, сонымен бірге жүрудің түрлерін де біраз өзгертіп отырған жөн болды.

Айтқандай спорттық тәсілмен жүру, техникалық жағынан алып қарасақ, жай жүрістен көптеген айырмашылығы бар. Спорттық жүрістің жылдамдығы жоғары және аяқтың жермен байланысы сақталмаса, онда спорт ережесі бұзылады деп есептелінеді де, екі рет ескертуден кейін спортшы сайыстан шығарылатыны естерінде болсын.

Жеңіл атлетикалық жаттығулардың ішінде жүгірулер үлкен маңызға ие. Жеңіл атлеикасыз, оның ішінде жүгірусіз бірде-бір спорт түрі жоқ десе де болады. Жүру мен жүгіру – күнделікті өмірде кездесетін дене жаттығуларының табиғи түрі. Осы екеуімен күнделікті жаттығу адам денесінің негізгі мүшелері мен жүйелерінің функцияларына тиесілі әсерін тигізеді, жүрек-тамыр жүйесін нығайтады, тынысалу мүшелерінің қызметін жақсартады, бұкіл организмнің төзімділігін арттырады. Жүгірудегі спорттық түрлі қимылдар жылдамдықты, күштілікті, икемділікті, шыдамдылықты шыңдайды. Жүгіру стадиондағы, спорт алаңдарындағы жүгіру жолдарында, шеңбер боймен әр түрлі қашықтықта өткізіледі.

Спорттық әдісі – жаттығуды орындау тәсілі болып саналады. Жеңіл атлетикалық жаттығуларда да неше түрлі тәсілдермен орындауға болады. Тәсілдері әртүрлі болуы мүмкін, бірақ негізі жалпы болып қалады. Әдіс – қозғалыстың көрінісіне ғана жатпайды, сонымен бірге орындалу сапасы, күш түсуінің кезеңімен қайталануы, жылдамдықтың өзгеруі, ырғағы, спортшының ішкі күшіне байланысты және сыртқы әсер ететін күшке және тірек реакциясына қатысты. Әрбір қозғалыс, адам денесінің қозғалуы, ішкі және сыртқы күшке және белгілі бір дене заңына бағынышты болады. Мысалы, жүгіргенде. Жеңіл атлетика жаттығуларын орындауда тәсілін таңдап алу, жарыстың ережесінің талабынан басқа спортшының басты мақсаты – эффектілігін, үнемділігін, қарпайымдылығын таңдап алу.

Спорттық жүріс – үлкен ара қашықтықты, үлкен жылдамдықпен өтуге көмектеседі. Спорттық жүрісте негізгі қашықтық 20-50 шақырым, әйелдерде 5-10 шақырым. Адам баласы қарапайым жүрісте сағатына 5-6 шақырым өтсе, минутына 100-120 адым аттаса, ал спорттық жүрісте көрсеткіштері өседі, сағатына 12-14 шақырым өтеді, ал минутына 180-210 адым басып өтеді. Адымның ұзындығы өзгереді. Қарапайым жүрісте 70-80 см болса, спорттық жүрісте 110-120 см болады.

Спорттық жүріс және жүгіру циклді қозғалысқа жатады, бірдей қозғалыстың көп рет қайталануы. Оң және сол аяқпен адым, қос адым бір – цикл болады.

Жүру мен жүгіруде қол мен аяқтың қозғалысы қатар айқасып келеді. Жүруде иықпен жамбас қиын қарсы қозғалыс көрсетеді. Жүруде бір циклде екі кезең болады: бір тірек және екі тірек ауысып келеді, ал жүгіруде екі тірек ұшу қозғалысымен ауысады. Бір тірек кезеңді, екі сатыға бөлеміз: артқы адым және алғы адым.

Бірінші саты: артқы адым аяқты жерге тіреп тұрған кезден басталып, аяқ тіке тірекке келгенде бітеді.

Екінші саты: алғы адым (сілтейтін аяқ) тіке тіректе тұрған кезде басталып, аяқты жерге тіреген кезде бітеді.

Бір мезгілде басқан аяқпен екі тірек кезеңі екі сатыға бөлінеді: алға итеру және артқа итеру болып (екі тірек).

Бірінші саты алға итеру, аяқты тіреген кезден басталып, тікелей тірекке келгенде бітеді.

Екінші саты артқы итеру (тірек) тікелей тірек кезден басталып, аяқты тірек кезден алған кезде бітеді (екі тірек).

Спорттық жүрісте бір тірек және екі тірек жағдайымен ауысып отырады. Ең бастысы итерген кезде артқы адым ал сілтеген кезде аяқты алғы адым.

Жүру мен жүгірудің айырмашылығы жүрген кезде аяқтың үнемі жермен байланысы, ал жүгірген кезде ұшу сатысы бар.

Жүруде және жүгіруде ішкі және сыртқы күштің әсер етуімен болады. Ішкі күшке жататындарқозғалыс аппаратындағы қарсылық бұлшық еттері жиырылғанда болатын, ал сыртқы ауырлық күші, орталық әсердің қарсылығы және тірек реакциясы. Ауырлық күші үнемі әр уақытта бір бағытта тігінен төмен қарай істеледі, адам баласы орнында немесе қозғалыста болсын, жерге тіреліп тұрса да немесе ауада ұшып жүрсе де бағынышты емес.

№ 5 Дәріс. Тақырыбы : Жеңіл атлетика түрлерінің негізгі әдістері.

Дәрістің мазмұны : Секірудің негізгі әдістері.