Ойлауды зерттеу әдістері
Басқа психикалық құбылыстар сияқты, ойлауды психологиялық зерттеуде қаншалықты қиын болса да, объективті зерттеу жолынан басқа жол жоқ. Психиканы зерттеу әдісі ретінде интроспекцияны қолдану әрекеттері психологияның осы саласында жетістікке жете алмады. Ойлауды зерттеудің объективтілігі ойлауды тудыратын, оның ағымына әсер ететін сыртқы жағдайларды анықтауды талап етеді. Мысалы, адамның алдына қойылған міндеттердің өзіндік ерекшелігі оның әрекеттеріне айтарлықтай әсер етеді. Әрине, бұл әсер қызметтің ішкі жағдайымен де анықталады. Объективтілік зерттеу ойлау және ойлау адам, талап етеді, белгілеу (фиксация) ерекшеліктерінің көрінуі болып табылады. Біз ойлау барысы туралы оның ерекшеліктеріне сәйкес пайымдаулар жасаймыз: мәселені шешу, шешім түрі, шешім уақыты, шешім барысында стихиялық мәлімдемелер, сыртқы Пікірлер, психофизиологиялық реакциялардың ерекшеліктері және т.б. ойлау психологиясында эмпирикалық материалды жинаудың барлық негізгі әдістері кеңінен қолданылады.
Бақылау әдісі. Бір қарағанда бұл әдістің ойлауды зерттеуге қатысы жоқ болып көрінеді. Бірақ олай емес. Әр түрлі табиғи жағдайлардағы адамның әрекеттерін бақылай отырып, оның тапсырманы шешу процесіндегі мимикасын және пантомимикасын бақылай отырып, оның басқа адамдармен өзара әрекетінің ерекшеліктерін бақылай отырып ойлау туралы да көп нәрсені білуге болады. Мысалы, үй жағдайларындағы оқушының оқу іс- әрекетін бақылай отырып, оның ұсынылған тапсырмаларды қаншалықты үнемі шешетіндігін, шешуге қанша уақыт жұмсайтындығын, оның күш салуларының нәтижелері қандай екенін тіркеуге болады.
Эксперимент әдісі ойлауды зерттеулерде жеткілікті кең қолданыс тапты. Ол арнайы жағдайлардағы зерттеліп отырған құбылыстың белсенді түрде қайта жаңғыруын қамтамасыз етеді, бұл ойлау процесінің ашылуына әсер ететін факторларды айқын анықтауға, зерпттеудің жағдайларын қайталауға және онымен статистикалық мәліметтерді жинақтауға, жағдайларды түрлендіруге және сонымен себеп–салдарлық қатынастарды анықтауға мүмкіндік береді. Мысал ретінде жасанды түсініктердің (әр түрлі модификациялардағы) қалыптасуы, сондай-ақ шешуге берілген ойлау тапсырмаларын шешуде көмек сөздерді қолданумен байланысты тәжірибелер алынуы мүмкін.
Достарыңызбен бөлісу: |
