Мақсаты:Оқушыларды кәсіпке баулу барысында танымдық белсенділігін арттырудытеориялық тұрғыдан негіздеу және ғылыми-әдістемелік жағынан қамтамасыз ету.
Қазақ халқы-кең байтақ елімізде қалыптасқан көне мәдениеттің тікелей мұрагері және сол дәстүрді дамытушы, жаңғыртып байытушы, ұлттық қолөнердің үздік үлгілерін атадан балаға мұра етуші. Қасиетті қазақ халқының, соның ішінде әйел адамдардың қолдарынан шыққан қолөнер туындыларының тарихы тым тереңде жатыр. Ол кең байтақ жерімізді мекендеген сақ, үйсін, қыпшақ, ғұн тәрізді көне түрік тайпаларының мәдениетінен арқау алады. Және де оған Оңтүстік-Сібір, Орта Азия мен Ресей халықтарының да мәдениеті өз әсерін тигізген. Осындай үнемі жаңғыру үстінде болған қазақ халқының дәстүрлі қолөнерінің даму биігіне көтерілген кезеңі ХІХ ғасырдың 2-жартысы мен ХХ ғасырдың басы.
Қазақ халқы-кең байтақ елімізде қалыптасқан көне мәдениеттің тікелей мұрагері және сол дәстүрді дамытушы, жаңғыртып байытушы, ұлттық қолөнердің үздік үлгілерін атадан балаға мұра етуші. Қасиетті қазақ халқының, соның ішінде әйел адамдардың қолдарынан шыққан қолөнер туындыларының тарихы тым тереңде жатыр. Ол кең байтақ жерімізді мекендеген сақ, үйсін, қыпшақ, ғұн тәрізді көне түрік тайпаларының мәдениетінен арқау алады. Және де оған Оңтүстік-Сібір, Орта Азия мен Ресей халықтарының да мәдениеті өз әсерін тигізген. Осындай үнемі жаңғыру үстінде болған қазақ халқының дәстүрлі қолөнерінің даму биігіне көтерілген кезеңі ХІХ ғасырдың 2-жартысы мен ХХ ғасырдың басы.
Археологиялық қазбалар мен жазба ескерткіштерге арқа сүйенсек, Қазақстан аймағын мекендеген тайпалар жүздеген жылдар бойы металл, тас, сүйек, саз балшық, ағаш, жүн, тағы басқа да шикізаттарды шаруашылық кәсіптері мен күнделікті тұрмыс қажетіне жарап, қол өнердің өз ұлтына тән ерекше көркем түрлерін қалыптастырған. Қазақстан жеріндегі қолөнердің көне заманнан келе жатқанына Павлодар өңіріндегі Досыбай жартасынан табылған бейнелер, Өскемендегі жазбалар мен Ұлытау жартасындағы суреттер, өзіміздің облыс көлеміндегі Лебедевка, Қырықоба обаларында жүргізілген архелогиялық қазба жұмыстарының нәтижесінде табылған керамикалық қазындылардың беттеріне салынған геометриялық өрнектер нақты айғақ бола алады.
Қазақтың бай өнері – қолөнері
Қазақтың бай өнері – қолөнері
Қазақстанның қолданбалы өнері ежелден бері алуан-түрлілігімен ерекшеленетін: кілем, керамика, мата, кесте, теріден, ағаштан жасалған өрнекті бұйымдар, зергерлік әшекейлер. Соңғы жылдар ішінде ғылым саласы ою-өрнек, көркем металл, киіз кілемдер мен тұрмыстық бұйымдар жайлы зерттеулермен толыға түсті. Сонымен бірге, халқымыздың мұрасында өз зерттеушілерін күтіп жатқан көпке аса белгілі емес беттер де бар. Осындай беттердің бірі – құрақ деп аталатын матадан жасалған мозаикалық бұйымдар.
Құрақ сөзі Еуразия аймағының көптеген тілдерінде белгілі. Қазақ тілінде ол «түрлі қиықтарды құрастырып, тігу» (қазақ тіліндегі құрау етістігінен) дегенді білдіреді.
Қазіргі уақытта бізге белгілі құрақ техникасыда орындалған қазақтың мозаикалық бұйымдары өзінің жасалу уақыты бойынша ХХ ғасырдың орта кезеңіне, ал басым көпшілігі – ХХ ғасырдың екінші жартысына –ХХІ ғасырдың бас кезеңіне жатады.
Мозаикалық бұйымдардың пайда болу уақытына келетін болсақ, олар неғұрлым ерте тарихи дәуірге жатады. Қиықтармен жұмыс істеу дағдылары, композицияларды құрастыру өнері ерте дәуір көшпелілерінің мәдениетін-де қалыптасып, дала өңірінде аң терісі, былғары мен киіз киім тігілетін негізгі материал түрі болғандықтан айтарлықтай дамыды.
1940-шы жылдардың аяқ кезінде ресей ғалымы С. И. Руденконың ашқан Таулы Алтай қорғандарындағы қазба жұмыстары ерте көшпелілердің материалдық және көркем мәдениетін сипаттайтын баға жетпес деректер берді, осы қазбалар кезінде басқа бұйымдармен қатар бірегей кілемдер мен киім-кешек табылған болатын. Қорғандардан қазылған табындылар мен ХХ ғасырдың матадан жасалған мозаикалық бұйымдарының арасында айтарлықтай уақыттық айырма бар, дегенмен бұл ежелгі дәстүрдің жоғалып кеткендігін білдірмейді. Өзінің көпке төзбей, тез тозатындығына қарамастан, мозаикалық бұйымдарды дайындау технологиясы, сондай-ақ оюларының мазмұны уақыт өте мүлдем өзгермеді деуге болады.
Құрақ бұйымдарының алуан түрлері – тұрмыстық заттардан киім-кешекке дейін – олардың тұрмыстағы маңызды рөлінің дәлелі болып табылады. Құрақ бұйымдары күнделікті өмірде де, салттық жораларда да жиі қолданылған. Дегенмен ХХ ғасыр бойында олардың белгілі шамада өзгергендігі – заңды құбылыс. Бұйымдардың кейбір түрлері өзінің функционалды мағынасын сақтап қалды. Атап айтсақ, құрақ көрпе – төсекке немесе сандыққа жабылатын көрпе, төсеме; құрақ көрпеше – жерде отыруға арналған сырылған енсіз ұзын төсеме; жастық – қиықтан құралған жастыққаптары бар жастықтар.
Қажетті құрал жабдықтар
“Құрақ” сырлары және түрлері
Көздің жауын алар құрақ түрлері
Аңсаумен күнім өтті қанша менің, желбауда, басқұрда ма аңсау емім. Әжемнің көзіндей бұл оюларды, таба алмай дала кезіп шаршап едім
Құрақтың аталуы мен технологиясы
Үш бұрыш тәріздес құрақ
Қаттама құрақ
Ою - өрнек тәріздес
Жұлдыз құрақ
^
ж
ж
ы
а
а
с
у
л
з
ы
ұ
л
д
қ
ұ
р
а
қ
Гүл тәріздес
Түймедақ гүлі тәріздес
“Ғажайып түстер” құрағы
Жалпы алғанда құрақ бұйымдарының көркемдік қасиеттері классикалық мұраға негізделетін жаңа принциптердің қалыптасу кезеңін бастан кешіруде. Бүгінгі таңда Қазақстанда құрақ тігуге деген қызығушылық артуда. Қазақстан құрақ тігу өнерінің өзіндік ежелгі дәстүрлеріне ие, ал оларды мәпелеп сақтап, әрі қарай дамыта түсу қажет. Қарапайым құрақ тігу өнерінің өзекті өнердің шығармашылық көзіне, түрлі көрмелерді өткізудің сылтауына айналып жатқандығы да келешегі зор ежелгі қолөнер түрінің айтарлықтай әлеуетін көрсетеді.
Жалпы алғанда құрақ бұйымдарының көркемдік қасиеттері классикалық мұраға негізделетін жаңа принциптердің қалыптасу кезеңін бастан кешіруде. Бүгінгі таңда Қазақстанда құрақ тігуге деген қызығушылық артуда. Қазақстан құрақ тігу өнерінің өзіндік ежелгі дәстүрлеріне ие, ал оларды мәпелеп сақтап, әрі қарай дамыта түсу қажет. Қарапайым құрақ тігу өнерінің өзекті өнердің шығармашылық көзіне, түрлі көрмелерді өткізудің сылтауына айналып жатқандығы да келешегі зор ежелгі қолөнер түрінің айтарлықтай әлеуетін көрсетеді.
Сұрақтар мен тапсырмалар;
Тапсырмалар:
Сұрақтар мен тапсырмалар;
“Ребус” шешу;
Проблемалық сұрақтар:
Қазақ халқының басты құндылықтары жайлы не білесіңдер?
Жоғарыдағы көрсетілген құрақтардан басқа қандай түрлері білгілі?
Құрақтың ең негізгі ерекшелігі неде?
Қазақ қолөнерге өте бай халық,сол себепті өздеріңнің қолдарыңнан келетін бұйым құрақ жасай аласындар ма?
Қорыта айтқанда құрақ бұйымдарының тек өздері ғана емес, олардың өрнектері мен композициялары да маңызды символдық қасиетке ие болған. Өрнектер игі тілектер идеяларымен байланысты, ал композициялар әлем құрылысының картинасы идеясын сипаттайтын. Өрнектер секілді, композиция да қоршаған орта, табиғат әлемі, ғарыш туралы түсініктермен байланысты маңызды мағынаға ие болған.Солай екен ең басты құндылығымыз қолөнерімізді,қадір қасиетімізді жоғалтып алмай қолда бекем ұстайық!
Қорыта айтқанда құрақ бұйымдарының тек өздері ғана емес, олардың өрнектері мен композициялары да маңызды символдық қасиетке ие болған. Өрнектер игі тілектер идеяларымен байланысты, ал композициялар әлем құрылысының картинасы идеясын сипаттайтын. Өрнектер секілді, композиция да қоршаған орта, табиғат әлемі, ғарыш туралы түсініктермен байланысты маңызды мағынаға ие болған.Солай екен ең басты құндылығымыз қолөнерімізді,қадір қасиетімізді жоғалтып алмай қолда бекем ұстайық!
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Нестермова Д.В. Ласкутные фантазии, лоскутнное шитье Москва 2009г
Ермилова В.В Ермилова Д.Ю. Моделирование и художественное оформление одежды.Учебное пособие для студ. Учреждений сред.проф. Образование. – М: Мастерство; Издательский центр Академия, Высшая школа, 2001. Стр. 90-93.
Бердник Т.О. Основы художственного проектирование костюма и әскизной графики. Ростов : Феникс, 2001 Стр. 77-91.
