Өлтiрiлген вакциналар инфекциялық аурулар патогендi қоздырғышың инактивация жолымен алады. Тiрiге қарағанда өлi вакциналар иммунитеттi 2-3 рет енгiзгенен кейiн пайда болады. Өлтiрiлген вакциналар коклюш, iш сүзегi, паратиф, кенелiк энцефалит, лептоспироз жане т.б. алдын алу үшiн қолданылады.
Химиялық вакциналар бактериалар ортасының күрделi химиялык және ферментативтi өңдеу жолдары арқылы дайындалады. Ареактогендiлiк антигендердi таза күйiнде алып шығу арқылы (балласталық заттардан) туады, бiрақ дайындау технологиясы күрделi және эпидемиялық нәтижелiгi толық зерттелмеген, сондықтан олар кеңiнен таралмаған. қазiргi уақытта химиялық сорбирленген вакцина iш сүзегiне; паратиф және т.б. ауруларға қарсы қолданылады.
Анатоксиндер– токсинген бiраз мөлшерде формалин (0,3-0,4 % ) қосу арқылы және оны 370С температурада 30-32 күн ұстау арқылы алады, нәтижесiнде токсиндер. Организмге интоксикация шақыру мүмкiндiгiн жоғалтады, бiрақ өзiнiң антигендi және иммуногендi қасиетiн жоғалтпайды. Анатоксиндер қоздырғыштары экзотоксиндер шығаратын инфекцияға қолданады. Анатоксиндер жоғары нәтижелi. Сорбирленген вакциналар организмге антигендердiң бiрiндеп сiңiрiуi үшiн депо тұрады.
Медициналық тәжiрибеде қолданылатын адсорбирленген анатоксиндер: адсорбирленген дифтериялы анатоксин (АД), адсорбирленген сiреспе анатоксинi (АС), адсорбирленген дифтерия-сiреспе анатоксинi (АДС), адсорбирленген стафилококкты анатоксин.
Алдын ала егулер күнтiзбесі. Әр мемлекеттiң өзiнде егулер күнтiзбесi болады. Профилактикалық егулерiдiң әсерлiгiнiң оптимальдiгiне жету үшiн иммунизация уақыттарын қатаң түрде қадағалау қажет және иммунизация кезiндегi жеке вакцинация мен ревакцинация арасындағы уақытты сақтау керек.
Инфекционды және паразитарлы ауруларға қарсы екпені жоспалы түрде алу көрсеткіштері:
1)профилактикалық екпе жасау уақытана сай жасының келуі;
2) Инфекционды ошақтарды түратын және жұмыс істейтің адамдар (весенне-летний клещевой энцефалит, сибирская язва, туляремия, чума);
3) Профессиональды жұмысына байланысты қауіп-қатер тобында
медицинские работники (вирусный гепатит «В», грипп);
работники канализационных и очистных сооружений (брюшной тиф);
4)Өзінің денсаулығына байланысты қауіп-қатер тобында болса:
получившие переливание крови (вирусный гепатит «В»);
дети, состоящие на диспансерном учете в медицинской организации (грипп);
5) Балалар үйіндегі сәбилер мен жасөспірімдер, домов ребенка, контингент домов престарелых (грипп);
6) Жануардың шағуын болса(бешенство);
7) Жарақаттар алса, зақымдану қауіпі болса
(столбняк);
8) лица, жоғары инф ауыршағдық аймақта тұратын аймақта, мүнда вакцинация эпидемиялық көрсекіш бойынша қойылады (вирусный гепатит «А», грипп, корь,краснуха, эпидемический паротит).
Вакцинаны енгізгеннен 48 сағат өткеннен кейінгі күшті реакция (дене температурасының 400С және одан жоғары болуы, баланың 3 сағаттан артық ұзақ жылауы, фебрильді немесе афебрильді тыртысу, гипотониялық-гипореактивті синдром (коллапс);
Алдыңғы осы вакцинаны енгізудегі асқынулар: (екпе жүргізгеннен кейінгі 24 сағат ішінде дамыған анафилактикалық шок, жедел аллергиялық реакциялар (Квинке ісігі, есекжем, бронхообструкция және т.б.), вакцина енгізгеннен кейінгі 7 күн ішінде дамыған энцефалит немесе энцефалопатия).
Вакцинадан кейінгі асқынулар сирек дамиды және оның пайда болу себебі:
вакцинаның тасмалдауы мен сақталу шартының бұзылысы (ұзақ уақыт бойы шамадан тыс қызу, қатыруға болмайтын вакциналарды шамадан тыс суыту және қатыру );
вакцинаның сапасының сай болмауы;
енгізу техникасының бұзылуы (мысалы БЦЖ қатаң түрде тері ішіне енгіз тиіс);
ағзаның жеке ерекшеліктері (вакцинаны қайталап енгізгенде күтпеген күшті аллергиялық реакция);
иньекция орнында іріңді қабынулар және инфекцияның қосылуы.
1) Күшті реакциялар:дене қызуының 400С және одан да жоғары көтерілуі, дірілдер (қалыпты температура фонында да) әдеттегідей емес ұзақ жылау(3 сағаттан көп), естен тану.
2) Аллергиялық реакциялар:анафилактикалық шок; есекжем; Квинке ісігі; 3) Энцефалит немесе менингиттің дамуы. Барлық аллергиялық реакциялар вакцинаны енгізгеннен кейін бірнеше минуттан бірнеше сағатқа дейін дамиды. Сондықтан, екпеден кейін 30 минут бойы баланы бақылау керек, бұл тез және мамандандырылған көмек көрсетуге мүмкіндік береді.
