Білімділік –темірдің тотығу дәрежесіне байланысты химиялық қасиеттерін түсіндіру,тотығу дәрежесі +2, +3 темір оксидтері мен
гидроксидтерінің химиялық қасиеттерін қарастыра отырып
толық мәліметтерін беру,пәнге қызығушылығын арттыру,есептер шығару жолдарын үйрету.
Дамытушылық- темір иондарына сапалық реакция жайлы мағлұмат бере отырып ой-өрісін танымдық белсенділігін арттыру,өз бетінше қорытынды жасай білуге дағдыландыру.
Тәрбиелік-оқушылардың ізденімпаздығын іскерлігін қалыптастыру. Жауапкершілікке, уақытты үнемдеуге тәрбиелеу. Химия пәнін ұнатып оқуға баулу.
IҰйымдастыру кезеңі:Сәлемдесу,оқушы санын түгендеу,дайындығын ұйымдастыру,топқа бөлу,сабаққа назарын аудару.
II Үй тапсырмасын сұрау,
II Үй тапсырмасын сұрау,
«Түйсікті ояту»
I топ а)Жер қыртысында таралу жағынан металдардың ішінде бірінші орынды қай элемент алады?
ә)Жемірілуге бейім металл?
II топ Алюминий және алюминий қосылыстары қандай қасиеттер көрсетеді?
Электрөткізгіштігі ең жоғары металл?
III топ Металл оксидтерін алюминиймен тотықсыздандыру?
Темір кені қай жерде орналасқан?
Ivтоп Металдардың жер қойнауында кездесетін қосылыстары қалай аталады ?
Сібір ұстасы сым темір кесегін тапқан.Ол дүние жүзіне әйгілі болып,тұңғыш не деп атаған?
Мазмұны:
Периодтық жүйедегі орны және атом құрылысы
Табиғатта таралуы
Өнеркәсіпте алынуы
Физикалық қасиеттері
Химиялық қасиеттері
Темірдің қосылыстары
Қолданылуы
Темір-VIII Б топ элементі,d-элемент. Темірдің валенттік электрондары сыртқы s-e және сырттан санағанда екінші деңгейдегі d-e болып табылады, сондықтан ол ауыспалы тотығу дәрежесін көрсетеді.
Темір-VIII Б топ элементі,d-элемент. Темірдің валенттік электрондары сыртқы s-e және сырттан санағанда екінші деңгейдегі d-e болып табылады, сондықтан ол ауыспалы тотығу дәрежесін көрсетеді.
Next
Жалпы сипаттама.
Периодтық жүйедегі орны
және атом құрылысы
ЭЛЕКТРОНДЫҚ ФОРМУЛАСЫ:
1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d6 4s2
1s2
2s2
2p6
3s2
3p6
3d6
4s2
Next
Темір химиялық реакцияларда 2 немесе 3 электрон беріп, өзінің тұрақты қосылыстарында +2 және +3 тотығу дәрежелерін көрсетеді:
Темір химиялық реакцияларда 2 немесе 3 электрон беріп, өзінің тұрақты қосылыстарында +2 және +3 тотығу дәрежелерін көрсетеді:
Fe0 – 2e Fe2+
Fe0 – 3e Fe3+
Темірдің тотығу дәрежесі +6 (K2FeO4 – калий ферраты) болатын тұрақтылығы төмен қосылыстары белгілі.
Back
ТАБИҒАТТА ТАРАЛУЫ
Темір – табиғатта таралуы бойынша екінші металл. Оның жер қыртысындағы үлесі 5,1%. Көптеген метеориттердің құрамында темір бар, сондықтан оны ертеде “аспан” және “жұлдыз” тасы деп атаған. Жер қыртысында темір көптеген минералдар түзеді. Темірдің маңызды өнеркәсіптік кендері: қызыл теміртас (Fe2O3), магниттік теміртас (Fe3O4), пирит (FeS2). Елімізде темір кендерінің үлкен қоры Рудный темір кені бассейінінде және Орталық Қазақстанда бар. Қазіргі уақытта елімізде бірнеше жүздеген кен орындары мен кен ошақтары белгілі. Көптеген кен орындарында кендердің аз тереңдікте орналасуы оларды арзан ашық әдіспен өндіруге мүмкіндік береді.
Темір минералды сулардың құрамына сульфат (FeSO4) және гидрокарбонат Fe(HCO3)2 түрінде кіреді.
Темір тұздары теңіз суларында бар, мұхит түбінде темірге бай табиғи шөгінділер кездеседі.
Next
Минералдың аты
Химиялық формуласы
(негізгі құрам бөлігі)
Маңызды кен орындары
Магнетит
Fe3O4, (Fe2O3 ∙ FeO) (72 пайызға дейін Fe болады).
Оңтүстік Орал (Магнитогорск), Курск магнит аномалиясы
Гематит
Fe2O3 (65 пайызға дейін Fe болады)
Кривойрог аймағы
Лимонит
Fe2O3 ∙ nH2O (60 пайызға дейін Fe болады)
Қырым (Керч кен орны)
Пирит
FeS2 (47 пайызға дейін Fe болады)
Урал
Next
МИНЕРАЛДАР:
Магнетит
Гематит
Next
Лимонит
Пирит
Темір тірі организмдерде де болады. Ересек адамның денесінде 4-5 грамм темір бар. Оның 65%-і қандағы гемоглобиннің құрамына кіреді. Гемоглобин қанға қызыл түс береді және тыныс алу процесінде оттекті әр түрлі ұлпаларға тасымалдайды. Қанның құрамында темірдің жетіспеуі қан азаюына әкеліп, адам денсаулығын әлсіретеді.
Темір тірі организмдерде де болады. Ересек адамның денесінде 4-5 грамм темір бар. Оның 65%-і қандағы гемоглобиннің құрамына кіреді. Гемоглобин қанға қызыл түс береді және тыныс алу процесінде оттекті әр түрлі ұлпаларға тасымалдайды. Қанның құрамында темірдің жетіспеуі қан азаюына әкеліп, адам денсаулығын әлсіретеді.
Байланысқан күйдегі темір көптеген тағамдық өнімдерде: қара нан, картоп, алма, өрік, қарақұмық жармасында кездеседі. Бұл өнімдерді әркім өзінің тамақтану рационына кіргізіп, қан азаюының алдын алуға тиісті.
және көміртек (ІІ) оксидімен тотықсыздан-дыру арқылы:
Fe3O4 + 4CO = 3Fe + 4CO2
Back
ФИЗИКАЛЫҚ ҚАСИЕТТЕРІ:
Темір – жылтыр, күміс түстес ақ металл, оның тығыздығы – 7,87 г/см3. Балқу температурасы жоғары – 15390С. Темір иілімді, магниттелетін және оны жоғалтатын қасиеті бар, осыған орай техникада кеңінен қолданылады. Темірді электрмотор, электрмагнит трансформаторларының өзекшесін және микрофон мембранасын жасауға қолданылады. Іс жүзінде темірдің құймалары – шойын мен болат көбірек қолданылады.
Back
Физикалық қасиеттері:
Физикалық қасиеттері:
- Темірдің балқу температурасы-
+ 1539°С
- Оның тығыздығы-
7,87г/см3
- Қаттылығы – 4,6
ХИМИЯЛЫҚ ҚАСИЕТТЕРІ:
I.Жай заттармен әрекеттесуі:
Темір оттекте жанғанда екі тотығу дәрежесін де (+2, +3) көрсетеді, ұшқын шашыратып жанады:
3Fe + 2O2 = Fe3O4
Next
Ылғалды ауада тат түзеді:
Ылғалды ауада тат түзеді:
4Fe + 2H2O + 3O2 = 4Fe(OH) 2
Белсенді бейметалдар темірді тотықтырады:
2Fe + 3Cl2 = 2Fe3+ Cl3-
Fe + S = FeS
4Fe + 3C = Fe4C3
II. Күрделі заттармен әрекеттесуі:
II. Күрделі заттармен әрекеттесуі:
Қатты қыздырылған темір су буымен әрекеттеседі:
Fe + H2O = FeO + H2
Концентрлі азот және күкірт қышқылдарында темір енжарланады, өйткені ерімейтін қосылыстардың қорғағыш қабатшасымен қапталады.
Сұйылтылған азот және күкірт қышқылдарымен әрекеттесіп, темір тотықсызданады:
Fe + 4HNO3(сұйық) = Fe(NO3)3 + NO + 2H2O
Fe + H2SO4(сұйық) = FeSO4 + H2
Темір белсенділігі төмен металдарды олардың тұздарынан тотықсыздандырып, ығыстырып шығарады:
Fe + CuCl2 = FeCl2 + Cu
Теміртауда
Теміртауда
қаласында
өндіреді. Балқаш,
Қарағанды,
Өскемен, Шымкент,
Павлодарда түсті
металлургия
зауыттары бар.
ТЕМІРДІҢ МАҢЫЗДЫ ҚОСЫЛЫСТАРЫ:
Темір (ІІ) оксиді немесе (FeO) – негіздік оксид, оңай тотығатын қара ұнтақ, оны мына реакция бойынша алады:
Fe2O3 + CO 2FeO + CO2
Қышқылдармен және қышқылдық оксидтермен әрекеттесіп тұз түзеді:
FeO + 2HCl = FeCl2 + H2O
FeO + CO2 = FeCO3
Next
ТЕМІРДІҢ ГИДРОКСИДТЕРІ
Темірдің ІІ және ІІІ валентті оксидтеріне екі түрлі гидроксидтері сәйкес келеді.
Fe (II) гидроксиді – ақ түсті, ал Fe (III) гидроксиді – қызыл-қоңыр түсті. Олар суда ерімейтін заттар.
І. Алынуы. FeCl2 + 2NaOH = Fe(OH)2 + 2NaCl
FeCl3 + 2NaOH = Fe(OH)3 + 3NaCl
4Fe(OH)2 + O2 + 2H2O = 4Fe(OH)3
ҚОЛДАНЫЛУЫ:
Темір купоросы (FeSO4 ∙ 7H2O) – ағаш сүрлеуде;
Fe3C – цементит шойында қолданылады.
(NH4)2SO4 ∙ FeSO4 ∙ 6H2O – Мор тұзы, тотықсыздандырғыш ретінде пайдаланылады.
Fe(NH4)2 ∙ (SO4)2 ∙ 12H2O – темір-аммонийлі ашудас, тері илеуде қолданылады.
Fe2O3 – темір сүрегі (бояу) шатырларды бояуда, болат пен шыны беттерін тегістеуде, термиялық пісіруде қолданылады.
“OЙ ҚОЗҒАУ”
FeO- FeCl2 - Fe(OH)2- FeSO4- BaSO4
Fe-Fe(SO4)3- Fe(OH3)- Fe2O3- FeCl3
“МИҒА ШАБУЫЛ”
Есептер шығару №1 есеп Массасы 56г темірді орта тұзға айналдыру үшін құрамында 110г күкірт қышқылы бар сұйытылған ерітісіндімен әрекеттестіргенде қанша тұз және суттегі алынады? №2 есеп 3,2 темір оксидінентемірді тотықсыздандыру үшін 1,344 л сутек жұмсалған. Ол оксидтің формуласын табыңдар. №3 есеп 29 г темір оксидін толық тотықсыздандыру үшін 14г көміртектің (II) оксиді жұмсалған . Оксидтің молекулалық формуласын табыңдар. №4 есеп Алюменатермиялық жолмен Fe3О4 –тен 126г темір алу үшін қанша грамм термиялық қоспа керек
“КІМ ЖЫЛДАМ”
Химиялық тәжірибелер.
Берілген реактивтер бойынша мүмкін болатын реакцияларды жүргізіңдер.
Қазақстанда темірдің бай қоры бар, ол Торғай темір кенді бассейнінде және Орталық Қазақстанда орналасқан. Қазіргі кезде елімізде темірдің жүздеген кен орындары мен кен жылғалары белгілі болып отыр. Көптеген кен орындарындағы кеннің жер бетіне жақын жатуы оны арзан, ашық әдіспен өндіруге мүмкіндік береді.
Темір сульфат және гидрокарбонат түрінде минералды сулардың құрамына кіреді. Темір тұздары теңіз суларында да бар, сол сияқты мұхиттардың түбінде де темірге әжептәуір бай табиғи шөгінділер кездеседі.
ТЕМІРДІҢ МАҢЫЗДЫ ҚОСЫЛЫСТАРЫН АНЫҚТАУ:
Fe+2 және Fe+3 иондарын сары және қызыл қан тұздарының көмегімен анықтайды.
3FeCl2 + 2K3[Fe(CN)6] = Fe3[Fe(CN)6]2 + 6KCl
турунбуль көгі
4FeCl3 + 3K4[Fe(CN)6] = Fe4[Fe(CN)6]3 + 12KCl
берлин көгі
Темірдің таттануы оттектің әсерінен болады.
2Fe0 + 2H2O + O20 = 2Fe (OH)2
Тотықсыздандырғыш 2Fe0 -2e- 4 2
Тотықтырғыш 2O0 +4e- 2 1
Оттек молекуласы темірді алдымен Fe+2, содан кейін Fe+3 катионына айналдырады:
4Fe(OH)2 + 2H2O + O2o → 4Fe(OH)3
Тотықсыздандырғыш Fe+2 -e– → Fe+3 1 4
Тотықтырғыш O20 +4e- → 2O-2 4 1
Темір (ІІІ) оксиді Fe2O3 – амфотерлі оксид, бірақ негіздік қасиеті басымдау, ең тұрақты оксид, қызыл-қоңыр түсті, минералы гематит.
Темір (ІІІ) оксиді Fe2O3 – амфотерлі оксид, бірақ негіздік қасиеті басымдау, ең тұрақты оксид, қызыл-қоңыр түсті, минералы гематит.
