Бореалдық  белдеудің  топырақтары

ауданы 1560 млн га. Бҧл белдеуде  жауын-шашын мол болады, бірақ жылуы 

жеткілікті  емес.  Соның  ішінде  белдеуде  агротопырақты  аймақтар    жалғыз 

ылғалдықпен  емес  топырақтардың  жылу  режімінде  де  байланысты 

ерекшеленеді. 

Бҧл  аймақгарда  ауыл  шаруашылық дақылдардан  кӛбінесе қара бидай, 

сҧлы, арпа, кӛкӛністер, картоп және шӛптер ӛсірілелі. 

Бореалдық  табиғи-орман  аймақтары.  Жалпы  ауданы  1150  млн.га.  Ең 

ҥлкен  Еуразиялык  аймақ  -  Батыс  Еуропаның  солтҥстік  және  ТМД  елдердің 

солтҥстігін  қамтиды.  Одан  кейін  Солтҥстік  америкалык  аймақ-Канада  және 

Алясканың  жартысынан  кӛбін  алады.  Ҥшінші  аймақ  Огненная  Земля 

аралында орналасқан. 

Тайга-орман  аймақтарының  топырақ  жамылғысында  кҥлгінді  және 

шым-кҥлгінді топырактар (790млн. га) типі басымды келеді. Олардын ішінде 

қара-кҥлгінді және иллювиалды – гумусты топырақтар 88млн.га, кҥлгінділер-

357 млн. га, шымды кҥлгінді-318 млн. га және шымды кҥлгінді, батпақты 109 

млн.г,  шым-қопалы  және  шым  карбонатты  топырақтар  кҥлгінді  топырақтар 

аймағын қҧрайды. 

Осы  аймақтың  оңтҥстік  тарапында  сҧр  ормандык  (76  млн.га)  және 

ормандық сҧр қопа (18 млн.га) топырақтар орналасқан. 

Солтҥстік  тайга-орман  аймақтарында  шымды  кҥлгінді  топырақтар 

жақсы дамыған. Олар ҥш фацияға бӛлінеді: Атлантика маңайындағы шымды-

кҥлгінді және Кордильер таулары етегіндегі фациялар. 

Атлантика  маңайындағы  фацияда  Gгеу  Вrown  Роdzdіс  топырактар 

дамыған.  Олар  Батыс  Еуропа  және  ТМД  елдеріндегі  сарғыш-кҥлгінді 

топырақтарға  ҧқсас.  Шымды-кҥлгінді  фацияда  шымды-кҥлгінді  гопырақтар 

дамыған. Кордильер тауларының етегіндегі фацияда Gгеу Woded топырақтар 

дамыған.  Басқаларға  қарағанда  оның  А  қабатында  гумус  мӛлшері  кӛп  және 

кҥлгінділік дәрежесі кем. 

Бореалды  тоң-тайға  аймақтары.  Жалпы  ауданы  410  млн.га.  Ең  ірі 

Шығыс-Сібір  тоң  тайга  аймағы-ТМД  аумағында  орналасқан.  Екіншісі 

Солтҥстік америкалық тоң-тайга аймағы. 

Шығыс  Сібір-тоң  тайга  аймағы  екіге  бӛлінеді:  Солтҥстік және орталық 

тайгаға. Ӛз кезегінде әр кайсысы екі фацияға бӛлінеді: континенталдык және 

экстраконтиненталдықҥ  Экстраконтиненталдыққа  Орталык  Якутия  және  тау 

аралык  ойпаттар-Оймякон,  Верхоянск-бҧл  жерлерде      солтҥстік   

жартышарларындағы   ең   тӛмен температура байқалады, 

Солтҥстік      америкалық    тоң-тайга    аймағы    кішірек.      ҧҥл    аймақта 

экстраконтинентальды фация Аляскада орналасқан. 

 

82 

Америкалык    топырақтанушылар      бҧл      аймақта    терең    тоңазыған 

кышқыл қҧба кҥлгінді белгісі жоқ топырақтарды ерекше бӛледі. 

Бҧл  аймақтарда  егіншілік  тҧрғын  жерлердін  маңайында  дамыған  -

кӛкӛніс,  картоп,  шӛптер  ӛсіріледі.  Қара  бидай,  арпа  және  сҧлыныда  ӛндіру 

мҥмкін.  Бірақ  негізгі  шаруашылықтар-орман  шаруашылығы,  бҧғы 

шаруашылығы, аңшылық және хайуан шаруашылығы. 

 

12.6  Жалпы      ауданы  (материкті      мҧзсыз)      466      млн  га.  Антарктида, 

Гренландия және баска аралдардң мҧз қалқаны 210 млн га қҧрайды. 

Солтҥстік  жартышарында  екі  полярлық  аймақ  орналасқан:  Евразиялық 

және  Солтҥстік  Америкалық.  Оңтҥстік  жартышарында  Антарктида  мҧзбен 

қапталмаған бірнеше шағын аудандар бар. 

Солтҥстік  америкалық  аймағында  Гренландияның  оңтҥстіктігінде  және 

Алеут  аралдарында  қышқыл  шымды-гумусты-қопа  тоырақтары  дамыған. 

Ӛсімдіктерден  ӛлеңшӛп,  астық  тҧқымдас  шӛптер  таралған.  Батпақтар 

ӛсімдіктерінің астында шымтезек қоры байқалады.  

 Гренландияның  солтҥстігінде  және  маңайындағы  аралдарда  қҧрғақ 

арктикалық  шӛл  ландшафтарында  карбонаттар  және  басқа  да  тҧздар 

шоғырланған  толық  дамымаған  топырақт  ар  қалыптасқан.  Осыған  ҧқсас 

ландшафт бірақ бҧданда қҧрғақ және суық жағдай Антарктидада таралған. 

Бҧл  аймақтарда  бҧғы  шаруашылығы  және  аңшылық  дамыған.  Әлемнің 

жер  қорын  пайдалану  және  оны  қорғау  аса  ӛзекті  мәселелердің  қатарына 

жатады. Орташа есеппен әд адам басына қажет азық-тҥлікеті ӛндіру ҥшін 0,3-

0,5 гектер жер қажет. 

Барлық  әлем  жер  ресурстарының  4055  млн  гектері  (30,2%)  ауыл 

шаруашылығы  жерлері  болып  саналады.  Оның  1,5  млд  гектары  (11,2%) 

жыртылған,  егіншікте  пайдалынады,  ал  қалаған  жерлер  шабындықтармен 

жал  жайы\лымдары  ретінде  қолданылады.  Қазіргі  заманда  дҥние  жҥзі 

бойынша  егіншілік жерлер  ауданының 2,4-3,2  млд  гектарға  дейін кӛбейтуге 

мҥмкіншілік бар болып есептелінеді. 

 

жүктеу/скачать 0,89 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: