«Тұрақты даму мақсатындағы халықаралық журналистиканы оқыту модельдері»
жүктеу/скачать 4,38 Mb.
|
| Байтенова Б.К.
Бастауыш мектеп мұғалімі Орфографиялық жаттығуларды орындатудағы қарым-қатынас Грамматикалық материал түсіндірілгеннен кейін, жаттығу жұмыстары жүргізіледі. Жаттығу жұмысының мақсаты - грамматикадан алған білімді жазу практикасында пайдалана білуге икемделу. Грамматикалық ережені меңгеру оны практикада әске асыра білу процесінде жүзеге асады. Анықтама ережені оқушылардың түсінуі материалды игерудің алғашқы бастамасы ғана. Орфограммалардың жазылуын есте сақтап қалу үшін қайталама қабылдау қажет болады. Орфограммаларады кайталай түсу оқушыларды анализ және синтез операцияларын орындауға дағдыландырады. Жаттығу неғұрлым мол орындалса, оқушылардың материалды меңгеруі де соғүрлым жеңілдейді. Грамматикалық форманы тану оны қабылдаумен бір мезгілде жүзеге асады. Сөйтіп, орфографиялық жаттығулар орындау кезіндегі оқушылардың күрделі аналитика-синтетикалық қызметі, біріншіден, ережені түсінуге, екіншіден, орфографиялық дағдылардың қалыптасуына негіз жасайды. Жаттығулар орындалу сипатына қарай: 1) көру сезімі арқылы; 2) есту сезімі арқылы орындалатын жаттығулар деп бөлінеді. Көру сезімі аркылы орындалатын жаттығуға көшіріп жазу жұмыстары жатады, есту сезімі арқылы орындалатын жаттығуға негізінде диктанттарды жатқызуға болады. Көру сезімі мен есту арқылы орындалатын жаттығу ішінде сөзді дұрыс айту және оны дұрыс жазу сияқты кинеәстетикалық әлементтерге қоса, сезімдік қабылдаулар ойлау қызметімен үштасып отырады. Көру сезімі арқылы көьшіріп жазу жұмысында мынаны ескеруге тура келеді: егер әріп немесе сөз жазылмаған тексті көшіріп жазу керек болса, онда өтіліп отырған орфограмма көру сезімі арқылы қабылданбайды, оны оқушы ережені ескере отырып, ойлау арқылы табады, ал сөйлемдердегі басқа сөздерді көру сезімі арқылы көшіріп жазады. Ойлау проқестерін дамыту сипаттарына қарай орфографиялық жаттығуларды былайша топтастыруға болады: 1) аналитикалық немесе граммаматика-орфографиялық талдау түріндегі жаттығу, 2) синтетикалық немесе текст құрау үшін сөйлемді қайта құру я өздігінен құру жаттығулары, 3) грамматикалық ерекшеліктерді топтастыру сипатындағы жаттығу немесе орфограммалардың грамматикалық жіктер мен формаларына қарай, мысалы, жұрнақұтар мен жалғаулар т.б. бөлу, 4) ұқсас немесе қарама-қарсы формалар бойынша жұмыс. Жаттығудың бұл түрлері бір-бірлерімен тығыз байланысты, сондықтан да оларды белгілі-бір сабақта үштастыра отырып, жаттығу орындату тәсілі жан-жақты түрлендіріп отыруға да болады. Алайда, грамматикалық немесе орфографиялық сабақтарының бәрінде бірдей бұл жұмыстарды түгелдей жүргізудің кажеттігі болмайтын жағдайлары бар. Тіпті, кейде өтіліп отырған материал сипатының өзі көрсетілген іс-әрекеттерді бір гана түрмен шектеуді қажет етеді. Орфографиялық жаттығу грамматикалық және орфографиялық түсінік бойынша, сондай-ақ талдаулар жасау арқылы орындалып отырады. Жаттығу орындатудың бір түрі басқа түрлерімен алма-кезек ауыстырылып отырады. Белгілі бір тақырыпқа байланысты жаттығу кезінде көшіріп жазу және диктант әлементтері, тіпті творчестволық диктант немесе шығарма араласа жүргізіліп отырылуы мүмкін. Мұндай жаттығулар берік орфографиялық дағды қалыптастыруға көмектеседі. Алайда, орындауға үсынылатын жаттығулар дұрыс іріктеліп, оны орындату жолдары дұрыс белгіленуі және жұмыс шебер үйымдастырылуы қажет. Жаттығуға байланысты қандай жұмыс түрлерін жүргізу оқушылар алған орфографиялық дағды дәрежесімен дәл сол кезде қойылып отырған мақсатқа негізделеді. Егер жаңа өтілген ережеге қорытынды жасалып, ол ережеге байланысты әлде де жаттыға түсу, еске берік сақтау қажет болса, онда грамматикалық және орфографиялық талдау жасай отырып, көшіртіп жазғызу керек. Егер оқушыларға емлелік қиындықтарды тапқызып, орфограммаларды жете таныту мақсат етіп қойылса, онда мына сияқты жұмыстар жүргізуді ұсынуға болады: Жаттығу жүргізуде мынадай дидактикалық талаптар қойылады: жаттығудың әржақтылығы және қайталай жаттығу. Тақырыпты өту кезіндегі жаттығумен шектеліп қалуға болмайды. Келесі сабақтарда немесе келесі тақырыптарды өту кезінде де қайталана жаттықтырылу керек. Сондай-ақ кластағы оқушылардың белгілі орфограмманы меңгреу дәрежесіне қарай және оқушыларға арнайы тапсырма беру жолымен жаттығу орындату оқу процесіндегі тиімді тәсіл болып табылады. Орфографияны үйрету - біртұтас қиын процесс. Бұл процестің біртұтастығы оқытылатын баланың психикалық қызметінің бірлігімен, қабылдау бірлігімен, тіл мен ойлаудың бірлігімен, ауызша және жазбаша тіл бірлігімен жүзеге асырылады. Әртүрлі сөздік материалдарға енгізілген белгілі бір орфограмманы жазу көптеген оқушыларға едәуір қиындық туғызады, сонымен бірге бір ережеге байланысты емленің өзінен де түрлі қиындық ұшырасады. Мұндай қателердің көпшілігі орфограммалардың грамматикалық табиғатын ажырата алмағандықтан жәберіледі. Жаттығуларға симантикалық, грамматикалық формасы т.б. жағынан әртүрлі ерекшеліктердің көбінесе аз қамтылуы себепші болады. Соның салдарынан оқушылар неғүрлым жеңіл жұмыстарды орындауға әдеттенеді де грамматикалық категорияларды неғұрлым қиын жағынан тануға, месте сақтауға, ақылға тоқуға әзірлігі жетпейді. Белгілі грамматикалық категорияларды оқушылардың неліктен нашар меңгеретінс себебін мұғалімнің зерттеп, ол себептерді оқушыларға саналы түрде жеткізіп отыру керек. Жаттығудың тағы бір түрі оқушылардың жұмысты өздігінен орындауы болып табылады. Жаттығулардың мұндай түріне орфограмма жазылмай берілген тексті көшіріп жазу жатады. Оқушыларға сөздің жеке бөліктері немесе тұтас сөз жазылмаған тексті көшіріп, жазу тапсырылады да, орфографиялық ережелерді басшылыққа ала отырып, жазылмай қалған орфограммаларды немесе сөзді өздігінен ойлап жазу талап етіледі (текстің басқа жағына көңіл қоймауына болады). Мұндай жаттығудың ерекшелігі мынада: тексті жеке әлемент бөлініп көрсетілгендіктен, ереже объектісі сол бөлініп көрсетілғен әлементтен іздестіріледі, бірақ оны дәл табу оққшының міндеті. Бұл жолмен жаттығуда да аралас (үқсас) орфограммалар үсынылып отыруы керек. Олай болмаған жағдайда берілген ережеге байланысты бірінші сөйлемді ойлана отырып, орындағанымен, қалғандарын сол жолмен механикалық түрде толтыра салуы мүмкін. Жеке орфограмма немесе тұтас сөз жазылмай берілген тексті көшіріп жазу жаттығудың басқа түрлеріне қарағанда, оқушыдан жұмысты өздігінен орындауды көбірек талап етеді. Өйткені мұндай жаттығуды орындау кезінде оқушылар орфограмманың жалпы сипатын және оның графикалық формасын анықтап отырады. Диктант жазу кезінде мұғалімнің орфоәпиялық нормада оқуы мен оқушының орфографиялық нормада жазылу белгілі бір дәрежеде бір-біріне қайшылық туғызады. Мәселен, тоқсанға келген жасым бар (тоқсанға келген), көпті көрген басым бар (көпті көрген) деген сөйлемдегі айтылу және жазылу ережесін түсіну диктант жазу кезіндегі оқушылардың бірден бір міндеті болмақ. Диктанттың бақылау диктанты деп аталатын түрі де ескерту диктанты сияқты есту сезімі арқылы жазылады. Алайда бұлардың арасында едәуір айырмашылық бар. Егер ескерту диктантында текстке талдау жасалып, оқушылардың есте берік сақталуына жағдай жасалатын болса, бақылау диктантында ешбір жеңілдік берілмейді. Бақылау диктантында оқушылар өзінің орфографиялық біліміне сүйеніп, жұмысты тек өздігінен орындайтын болады. Алайда бақылау диктанты оқушылардың білімін сынаумен бірге, оларды үйрету мақсатында көздейді. Жіберілген қателер бойынша жаттығу жұмыстары кеңінен жүргізіліп, кімнің қандай ережеге ерекше көңіл бөлуі керектігі көрсетіліп отырады. Шығармашылық жазу - күрделі процесс. Оған дағдылану үшін көптеп жаттығу керек. Шығармашылық жазуда орфографиялық жағынан сауатты жазу және жүйелі түрде жазбаша баяндай білу талап етіледі. Сол үшін таза орфографиялық жаттығу кезінің өзінде ақ оқушының сөйлемді дұрыс құрап, ойын дұрыс баяндай білуіне назар аударып отыру керек. Бұлай болмаған жағдайда, оқушылардың шығармашылық жазуы (мазмұндама мен шығарма) кезінде орфографиялық қате көптеп жіберілетін болады. ПРОЕКТ
РЕЗОЛЮЦИЯ
II Международной научно-практической конференции жүктеу/скачать 4,38 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|