Түрі: «Дара жол» бағдарламасы Көрнекілігі: Ақын туралы слайд, кітаптар көрмесі. Жүргізуші
Жүргізуші: - Сіздің Абдолламен таныстығыңыз қалай басталған еді? Қажым Жұмағалиев
жүктеу/скачать 33,49 Kb.
|
| Жүргізуші: - Сіздің Абдолламен таныстығыңыз қалай басталған еді?
Қажым Жұмағалиев: Өмір ұрысы-сағат, күн, ай, жыл. Кеше туып, бүгін есейгеніңді де, бүгін ер жетіп, ертең егде тартып, тісіне ақау, шашыңа қылау түскенін де аңғармай қаласыз. Өмір оза береді. Адам қартая береді.Бірақ, оның қалай, қай жақтан келгенін білмейсің. Өмір жолының тігісі мен қыры, асуы мен белі, сүрлеуі мен соқпағы көп. Ол жолда жақсы да, жаман да, ер де, ез де, талант та топас та кездесуі мүмкін Сен бірін көріп күйінесің, екіншісін көріп сүйінесің . Соңғыларды көріп тіршілігіңе шүкір, келешекке пікір түйгендей боласың. 30 жылдық оқытушылық-ұстаздық өмірімде мен талай таланттың жастық шағына айғақ болдым. Олардың көбі- қазір үлкен адамдар. Бірақ ол уақытта олар жай, жұпыны оқушылар болатын. Менің жастау кезімде, бұрын 30 жыл бұрын, менімен алғашқы танысқан және сүйсіндірген жас таланттың бірі - Абдолла Жұмағалиев болды. Абай атындағы Қазақ мемлекеттік педагогикалық институтын бітірісімен Қазақстан Халық ағарту минстрлігі мені Оралда жаңа ашылайн деп жатқан педогогикалық институтқа оқытушы етіп жіберді.Бұл 1932 жыл еді. Сол жылы Абдолла да Жымпиты ауданынан келіп, осы институтқа түсті. Әдебиет факультетінің қазақ бөліміне түскен 30 шақты баланың бірі – Абдолла Жұмағалиев оқу басталып,біраз күн өткеннен кейін –ақ маған өзі келіп танысты. Арықша, талдырмаш келген, қабағы түйіліп,тез ашылатын, қимыл, жүріс-тұрысы тез, өзінің шапшандығымен абайыңды аударатын үлкен көз қара бала, бірінші кездескенде маған пәлендей әсер еткен жоқ. Өзімнің де онша салмақты, сабырлы адам еместігіме қарамастан, педагогикадан оқытушылыққа керек қағида, әзір формулаларды жаттап алып, оны іс жүзіне асырудың сәтті сағаттары осы болар деген оймен, айтқан сөздерін байсалдылықпен тыңдап, оның сұрауларына өзімше ұстамды түрде жауап берсем де, жақындасқым келіп онша емпеңдегенім жоқ. Ішімде жарамсақ оқушы ма, қалай деген күдік те жоқ емес еді. Бірақ, о менімен арбаспады. Өзінің сұрауларына жауап алысымен-ақ ( сұраулары қазақ ақындары, олардың өлең, поэмалары туралы) ақындардың қайсысын жарататынын, қайысын жаратпайтынын айтып, ішкі сырын бірден-ақ ашты. Онысы маған ұнап кетті де, мен бүккенімді жазып, бүкегенімді ашып, онымен шешіле сөйлесіп, ол айтқан пікірлердің дұрысы-бұрысын ежелеп түсіндіріп, мұғалімдік кеңес бердім де: « Өзің өлең шығаратын ба едің?» -дедім. Сұрағыма күліңкіреп: « Аздап шығаратыным бар»,- деп, жұпыны ғана кішіпейілдікпен жауап берді. Онысы маған, оқытушысына көрсеткен ізеті екені тез аңғарылды. Өйткені, жанында тұрған жолдасының: «Ол ақын, өлеңді жақсы шығарады»,-деген шыны аралас қалжыңына Абдолла тез ашуланып, оны сөзбен қарпып тастады. Бұл кезде көзінің қарасынан аласы көбейіңкіреп, қалындау қасы сәл түк-сиіп, жүзі де көкшіл тартып өжеттеніңкіреп кетті. Менің алдымда екі достың ыңғайсыздау жағдайда қалғанын аңғардым да мен жаңа жазып жүрген, әлі өлеңі жарық көрмеген жас ақындарға «ақын» деген сөздің найзадай қадалатыны жайлы, өз өмірім және басқа жолдастардың өмірінен қызықты әңгімелер айттым. Жаңа ғана бұрқана ашуланған Абдолла сақылдап күліп, әлгі қалпын тез өзгертті де жолдасына достық қалжың айтып, өзінің бұрынғы елгезектігіне басты. Бұл мінезі мені ойландырып тастады. Әр оқытушының психолог болуы- негізгі қасиетінің бірі,- деп үйреткен профессорлардың қанатты сөздерін Абдоллаға қолданғанда, «Жаны жақсы бала-ау, ашуы бар да кегі жоқ» деген ой келді. «Жақында әдебиет үйірмесі құрылады, соған бірінші өлең оқушы- сен боласың, бала әзірлене бер. Бірақ ең жақсы өлеңіңді оқы!»-дедім. Абдолла қарсылық білдірген жоқ. «Бұрын жұрт алдына шығып өлең оқығаным жоқ еді, бірден қиын емес пе, ағай?»- деді. Біз кеукелеп оқуы керектігін айттық. « Оқимын»- деген уәдесін берді. Оралға Алматыдан ала барған мендегі және бір үлкен міндет-обылыстағы қалам ұстай білетіндердің басын біріктіріп, әдебиетшілер құрамын ұйымдастыру жұмысына басшылық, көмек ету еді. Бұл жұмысты маған Қазақстан жазушылар одағы тапсырған. Мен онда жазушылар ұйымының мүшесі болатынмын. Сондықтан біздің Жазушылар одағы маған мырзалық жасап, әлі жазушылары жоқ, бар болса аттары белгісіз, Орал облысына жазушылар ұйымының өкілі етіп белгіледі. Қоғамдық тапсырманы қуана қабылдап, іске кірістім.Сол облыста бұрынан аздап жазып жүрген жігіттердің басын біріктіріп, әдеби мұраның сұлбасы жасалынды.Олар: Тастайбеков Қуан, Аманжолов Қасым, Тілеков Жәрдем, Қыдырниязов Батыр, Хафизов Ғинаят, тағы да басқалар. Солардың арасынан үздік шығып, әдебиет тарихына енгендер Қасым, Қуан, Жәрдем болды. Басқалары шылбыр бере алған жоқ. Олардың алғашқы өлеңдері Оралдың облыстық газеті «Екпінді құрылыста» басылды. Ақындық аренасына шығуда олардың әрқайсысының тарихы да жоқ емес. Ол өз алдына мәселе. Әдебиет үйірмесі енді институт, педтехникум, рабфактарда ұйымдастырыла бастады. Ең алғашқы рет институтта ұйымдасқан әдебиет үйірмесінің бірінші жиылысы болды.Сол жиылыста Абдолланың өлеңімен бірінші рет танысуға тура келді. Үйірме мәжілісіне көптеген жастар қатысты. Баяндама бойынша сөйлесушілердің сөздеріне қарағанда, олардың іштерінде көркем әдебиет мәселелерімен жақсы таныстары, орыстың ұлы сыншысы В.Г.Белинский, марксист сыншылар Плеханов, Луначарский т.б еңбектерін оқығандары барлығы аңғарылды. Бұрын көп жылдар мұғалім болған, газеттерде істегендері де табылып қалды.Мәсілістің екініш бөлімінде бірнеше жас ақындар өздерінің өлеңдерін оқыды. Бірінші болып оқыған да және тыңдаушылардың көңілін аударған да Абдолла. Ол түйіліп, екілене, қызу түрде оқыды.Өлеңінің олпылы-солпылы жерлері болса да, қырағы көзге өлеңнің ақындық қаламнан шыққандығы көрініп-ақ тұр. «Сыншының» сөздері қытығына тиіп, шыдай алмай отырған Абдолла: «Сенің күндегенің осы өлең болса»,-деп өлең жазылған қағазын жыртып-жыртып,Б.-ға,қарай лақтырып жіберді. Осыдан кейін сөйлеушілер болған жоқ.Педагогтік төзімділігім әбден таусылып, шақ шыдап отырған мен,әуелі сыншылардың, әсіресе, әділетсіз «сынның» ұшығын көрсеткен Б.-ның адресіне қаттырақ кетіп, сәлден кейін оның да сынаушылық тәжірибесі аз, студент екені есіме түсіп, тізгінімді жия бастадым.Абдолланың жыртып тастаған өлеңін сол жерде жинатып,столдың үстіне қойдым да, оның төзімсіздігін, осы арада тәртіпсіздік жасағанын айта келіп, «сыншының» айтқанына қарама-қарсы: «Абдолла-ақын және келешегі үлкен. Өйткені, шабыты келген жерде өлеңі шын жүректен шығады. Сөздері табиғи түрде қиюласады.Сезімнің арқауын үзіп алмай, шабытының әуенімен отырып жазған шумақтары әрі әдемі, әрі әуезді. Шын ақынның қаламынан ғана туатын сөздер!» -деп кемшілігін қапи шаншып, жақсылық жағын баса айттым да, жазушы болу үшін не керек деп, белгілі қағидаларға тоқтап, жас ақынның мінез жағындағы кемшіліктерді көрсеттім. Менің сөздеріме жаны рақаттанып,өзінің ақындығына көзі еркін жеткендей недәуір көтеріліп, шын дарынды ақындарға тән нанғыш, ақкөңіл бала мінезділікке салынып, жанағы бұлан-талан болған сезімдерді зым-зия жойылып, Абдолла өзінің жайшылықтағы ақжелеңдік қалпына түсті. Өзі әрдайым таза киініп, шалбарының қырын сындырмай, жағасын крахмалдап, галстугын қыртыстандырмай және сабақта, жиналыстарда қисайып кетпес үшін галстугын қолымен түзеп қойып отыратын әдеті бар еді. Жаңағы мақтау сөзден кейін ол шашын шалқасынан бір серпіп тастады да, галстугын қолымен түзеп қойды. -Абдолла өлеңінді неге жырттың. Оның-ұят. Өлең жазғанша, біткенше ғана ақындікі. Жұр аллдына оқығаннан кейін-ақ ол халықтікі. Оның сыншысы да, тұтынушысы да мына біздер, халық жұршылық,- дедім. -Ғафу етіңіз ағай, қайтейін, жалған сынға күйіп кеттім, кешіріңіз!Бұл әдет екініш рет қайталанбайды,- деді. -Мына өлеңіңді көшіріп, ертең маған бер, қабырға газетіне басылады,-дедім.Жас ақын бұл сөзге де қатты риза болып, столдың үстіндегі быт-шыт болып жатқан өлеңді, қысылған пішінмен уыстап алып қалтасына салды.Бұған басқа студенттер қарқылдап бір күлісіп алды.Мінезінің оғаштығына өзі де қолайсызданған пішінде орнына отырды.Сәлден кейін мәжіліс жабылды. Ішінде Абдолла бар бірнеше студент мені үйіне шейін шығарып салды.Жолда келе жатып, оның жиналыстағы мінезін зілсіз қалжыңға айналдырдық.Өзі де оны шенеп ,қызу қандылығын,әділетсіздікке шыдай алмайтындығымен дәлелдеп, әйтседе, ондай мінездің керексіздігін мойындады. Бірер күн өткеннен кейін, мен Абдолла қабырға газетінде басылған өлеңін оқып тұрған қалпында көрдім.Аз да болса тарихы бар, қолжазба болса да, көпшілік қажетіне жараған бірінші өлеңі оған үлкен әсер етіп, шабыт туғызса керек, ерекше бір құбылыс, айрықша бір сезімде тұр екен. Мен оның ой-сезімін бұзбай өтіп кеттім. Ол мені көрген жоқ. Екі жылдың ішінде жоғары айтылған институт, рабфак,техникум жандарындағы үйірмелерден шыққан жастардан Абдолла Жұмағалиев, Х.Ерғалиев, С.Сейітовтер енді облыстық әдеби құраманың сапына еніп, облыс көлемінде аттары мәлім жас ақындарға айналды. Облыстық әдеби құраманың жасаған елеулі жұмысының бірі- «Біздің еңбек» атты альхманах шығарып,оған жаңа жаза бастаған жастарды қатыстыру болды (Альманах Орал баспасында,1934 жылы шықты.Бұл Қазақстан совет жазушылардың I съезіне арнаған Орал жазушыларының тартуы болатын).Жас қаламдардың ішінен озат шығып, альманахқа басылғандардың бірі-Абдолла Жұмағалиев.Қызыл әскердің 16 жылдығына арнап, «16-дан асқан» дейтін жыр ағымымен жазылған өлеңі басылды.Ұмытпасам,ақынның баспа жүзін көрген тырнақалды осы өлең. Қай ақын, қай жазушы болмасын, мейлі оның әдебиет майданына шығуында шешуші роль атқаратын туындысы бірінші шығармасы.Жақсы болса құба-құп.Тіпті орташа, не нашар болғанның өзінде де ақын-жазушының өзіне үлкен әсер етеді. «16- дан асқанда» өлеңі басылып шыққанда жоғары ақын –жазушыларға тән сезімдердің ең күшті түрі Абдоллада болды. «16- дан асқанда» сахнада айтуға лайықтап жазылған өлең еді.Мәнерлеп оқу әдісінен хабардар, даусы зор, поэзияның буына бөленіп, шабытты шырқап тұрған албырт жас Абдолла өз өлеңін оқығанда бұрқанып, құтырына оқитын.Өзін-өзі ұмытып, өлеңінің ырғағына беріліп, билеп кетуші еді.Алғашқы кезде тым шамадан тыс кетіп жүрді де, кейінірек сабасына түсті. Өлеңді жақсы, мәнерлеп оқушының бірі болды. Орал институтында жүргенде ол әдебиет теориясы, қазақ, орыс, шетел әдебиетімен танысып, әсіресе, поэзияға көп көңіл бөліп, қазақ ақындарымен қатар, орыс, Европа ақындарының өлеңдерін үздіксіз оқитын.Оған романтикалық поэзия қатты ұнаушы еді.Бірнеше өлеңдерінен кейін оның өз өлеңдерінде де романтизм элементтері байқала бастады.Сол жылдары да,Алматы пединститутында оқып жүргенде де мен оның талай өлеңдерін тыңдадым.Қай өлеңін болсын, жанын салып жазатын да және беріле оқитын да.Кейбір өлеңдерін көзінен жасын тамыза оқып, «Қаже-ау,енді қайт дейсің осы поэзия емес пе?» деп жылап та жіберетіні болатын.Оқытушылықтың арқасында көптеген ақындар, олардың ішінде қазіргі көрнекті, мықты ақындарымыз да бар, менің алдымнан өтті. Бірақ, тап Абдолладай өз өлеңінің күшін сезінетін, оны соншама беріле оқитын бір де ақынды кездестіргенім жоқ.Бұл жағынан ол басқалардан анағұрлым оқшау тұратын еді. Ол шын мәнінде зор талантты, үлкен ақындыққа құлаш ұрып, көп үміт күткізіп едім.Бірақ ол бойындағы бар қабілет, дарынын сыртына шығара алмай, ерте кетті.Қаныпезер жаудың қолынан ерлікпен қаза тапты. Оның әлем таңқалғандай ерлікпен өлуіне оны жақсы білетіндер сөзсіз сенеді.Өйткені, ол жаратылысында романтик адам болатын.Романтиктерге тән қасиет-өзінің сенгеніне құлай шын берілу. Ол үшін романтик жандар өмірге де, өлімге де әзір. Негізгі идея, ар-намысы үшін ол қазіргісін де, келешегін де, керек болса, өмірін де қияды.Сондықтан азаматтық ар, ел намысы, ер намысы түйіскен жерде романтик, жалынды ақынның, әлем ашуы үстіне төнеуін тілеп, асқан ерлікпен өлгеніне ешкімнің шек келтіруі мүмкін емес. Абдолла сонау жас кезінен-ақ өмірді терең сүйетін.Өзінше ол, поэзияның негізгі- өмір деп ұғушы еді.Өмір, өмірді терең сүю оның барлық өлеңіне өзек.Кейде өмірді өз атымен атаса, кейде оны «қыз мінезді дүние» деп те келетін-ді.Өмір –поэзиясының лирикалық қаһарманы болса, өмірге қарсы, оның ежелгі жауы өлімді қоятын. жүктеу/скачать 33,49 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|