Түркілердің мәдени мұрасы

«Оғызнама» 
, оның түп нұсқасы
шамамен алғанда Іх- Х ғасырларда
жазылған болуы керек. Бірақ біздің
уақытымызға дейін сақталмаған болуы
керек. «Оғызнаманың»
кейінірек шығарылған екі түрлі нұсқасы
болды. Бірі – ұйғыр , екіншісі араб 
алфавитімен жазылған.
Оғыз – түркі халықтарының аты аңызға
айналып кеткен батыры , қолбасшысы . 
Бізге мәлім
материалдардың бәрінде де оғыздың
өмірі мен әскери жорықтары , халық
игілігі үшін сіңірген
еңбектері мен қоғам қайраткері
ретіндегі істері әңгімеленеді.

Орхон-Енисей жазбалары – Түркі халықтарының көне дәуірдегі ұзақ ғасырлық
мәдениетімен тарихы тұрғысынан баға жетпес құнды дүние. 
VII-VIII 
ғасырларда жазылған, Орхон және Енисей өзен бойларында табылған.
Түркі жазбаларының ішіндегі ең маңыздысы – Орхон жазба мұралары. Орхон 
өзенінің бойынан табылған бұл ескерткіштердің ішінде тасқа қашалып
жазылған 3 тарихи мұра ерекше аталады. Оның біріншісі - 732 жылы өлген
хан інісі Күлтегінге, екіншісі – 735 жылы өлген Білге қағанға, ал үшіншісі –
Тоныкөкке арналған ескерткіштер.

Орхон жазбаларында Түрік
қағанаты дәуіріндегі елдің
білім, дүние танымы, түркі
халықтарының тарихы мен 
тағдыры, қарым-
қатынастары, жеңістері
мен өкініштері, 
отаншылдық, ерлік, бірлік, 
намыс туралы түсінігі, 
наным-сенімі тәуелсіздік
аңсары, осы жолдағы
атқарған қызметтері
жазылған. Жырларының
негізіне түрік руларын
біріктіру, нығайту, сыртқы
жаулардан қорғау идеясы
алынған.
Білге қаған жазбаларының көшірмесі

Орхон жазуының мәдени мұраларының
бірі
– Күлтегін ескерткіші. 
Биіктігі -3,5 
метр, төменгі ені -1,32 метр, жоғарғы
жағының ені –1,22 метр. Биіктеген сайын
жіңішкере береді, жоғарғы бөлігі
өрнектелген. Тастың төрт жағы бірдей
жазылған. Батысқа қараған бетінде
қытай жазуы, қалған қабырғасы бірдей
көне түркі жазумен толған. Жырлары
түркі ұлтының тарихымен Күлтегіннің
батырлығын бейнелейді. Күлтегін
ескерткіші Түркі халықтарының баға
жетпес мәдени байлығы. Ескерткіштің
моделінің 2001 жылы 18 мамырда
Астанадағы Л. Н. Гумилев атындағы
Еуразия Мемлекетт
i
к Университет
i
н
i
н 
бас ғимаратына орналастыруы Қазақ
халқының арғы аталары Көне
Түріктердің төл жазбаларының
қаншалықты құнды мұра екендігін
дәлелдей түседі.


Қорытынды.
Түркі халықтарының ата тегінен қалған нақты рухани
мұралар үлгісіне Орхон
– Енисей бойынан табылған тасқа ойылып жазылған
ескеркіштер жатады.
Ескеркіштер ежелгі заман тайпаларының Түркі заман
тұсындағы тұрмысы
мен, салты мәдениеті мен жаугершілік жортуылдарын
мәнерлі тілмен өсиет
үлгісінде баяндаған . Рашид әд-Диннің айтуынан
түркілердің аңшылық өмір адам төзгісіз ауыр болғанын
аңшылардың алғашқы діни көзқарастарынан аңғаруға
болады. Ал түркі халықтарының дәстүрлері мен тәлім –
тәрбиелік мұралары жазба материалдарда толық
ашылмаған.