Тұрсын ЖҰртбай «Ұраным алаш!»
«Орыс халқының кеңiстiкке құмарлығы – оның рухының кеңдiгiнен туындайы»
жүктеу/скачать 7,42 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- «Тарихи дәстүрсiз, рухани танымдық негiзi салынбаған, алдынғы толқын ағалардың өсиетi ескерiлмеген, тек қана заман ауқымына бейiмделген құрғақ қағидаға құрылған» жалған тарихи жолмен жүрiп келемiз.
| «Орыс халқының кеңiстiкке құмарлығы – оның рухының кеңдiгiнен туындайы», – деген пiкiрсымақтан қазақ ұлтының құлағы сарсыды.
Вогюэ деген француз саяхатшысының қол жазбасының мазмұны «Дала уәләйтiнiң газетiнде» жарияланады. Сондағы: «...Каспий теңiзiнiң күншығыс жағында (қазақ даласына – Т. Ж.) жүзге жуық Тамбовтан келген мұжықтарға жолыққанын айтыпты. Ол әлгi мұжықтардан: «Отандарыңнан жырақ жүргендерiне қиналмайсыңдар ма?», – деп сұрапты. Мұжықтар қолдарымен күншығыс жақты сiлтеп: «Бiздiң отанымыз өзiмiзбен бiрге көшiп жүредi», – деп жауап бередi. Орыс халқына ғана тән, тек солардың өзiне ғана жарасатын бiр қасиетi бар: олар кез-келген жерде өзiнiң үйiнде жүргендей өздерiн емiн-еркiн сезiнедi. Орыс халқы отарлауға өте ептi. Керiсiнше, француздар мен ағылшындар өздерi жаулап алған жердегi ұлыстармен дөрекi сөйлесiп, менменсiп қарайды, олар билеп-төстеп, бұйрық берiп, өздерiне бас шұлғытуға тырысады, Алжир мен Индиядағы жайлар соған көз жеткiзедi, олар ешқашанда тағылармен тiл табысып, оларды түсiнуге не өзiн сыйлатып үйретуге тырыспайды. Орыс халқы бұған келгенде әккi. Мұндай бейiмдiлiк олардың бойында қалай қалыптасты, анықтау қиын, алайда бұл олардың қанына туа бiткен. Россияның Шығыстағы отарлау саясатының үлгiсi ретiнде Вогюэ мынадай мысал келтiредi», – деген сөзден-ақ әлгi пиғылды анық аңғарасың. Бұл сөздерге қарағанда, орыстың мұжықтарының бұратана елге келуi – үлкен махаббаттың белгiсi сияқты. Тiптi, қымсынып отырған олар жоқ. Өйткенi, қазақтардың келiмсектерге құшағы ашық, елдiң өзi құл болуға дайын тұр екен-ау! Сонда «Алтын қақпаның кiлтiн» петрге ұстатқан өзiмiз болып шығамыз. Тiптi, «Алтын қақпаның кiлтiн» ұстатқан Петр емес, шоқынып кеткен өзiмiздiң қандастарымыз! Қазаққа денi дұрыс орыстың графтары мен княздары да, ханзадалары да бұйырмапты. Салпы етек көп тәржiмашының бiрiне елдiң еркiндiк тiзгiнiн берiп қоя берiппiз. Ол: Петербургта – Алексей Иванович Тевкелев атанған, қазақ даласына келгенде – Құтлұғмұхамед боп жүрген Тәуекелов деген шоқынды екен! Неткен көмпiс ел едiк. Құдай-ау, сол кезде де әр тұста ұлт азаттық күресi жүрiп жатпап па едi. Жоңғарға қарсы ұлы шайқасты қайда қоямыз. Сондай ұлт өзiн-өзi құлдыққа байлап бере ме? Масқара! Шоқынды Құтлұғмұхамед Тәуекелов өзiнiң мойнына түскен тағдырдың қарғыс қамытын қазаққа да кигiздi. Сөйтiп, тарихты жалған жолға салып жiбердi. Бiз болашағы жоқ, ұлттық идеясыз, ұлттық азаматтық намысы жоқ, Карл Ясперс айтқан: «Тарихи дәстүрсiз, рухани танымдық негiзi салынбаған, алдынғы толқын ағалардың өсиетi ескерiлмеген, тек қана заман ауқымына бейiмделген құрғақ қағидаға құрылған» жалған тарихи жолмен жүрiп келемiз. Ол ұлттық даму жолынан адастырып, жалған идеяға иландырып, ешқандай ертеңi жоқ тұйыққа әкеп тiрейдi. Қазақ ұлтының тарихи танымындағы жиi-жиi кездесiп тұратын тоқыраулар мен дағдарыстардың басты себебi осында. Ұлттық тарихи және танымдық жолы ұлы идеяға құрылуға тиiсті. Қандай қияметтi көрсе де әлгi Темiрқазықтан ауытқымауға мұқым ұлт боп бел бууы шарт. Ал тосын оқиғалар оның iлгерi жылжуын баяулатқанымен де, бағытын, iшкi алтын өзектi идеясын сақтап, iлгерi жылжи беруi керек. Мiне, қалыптасқан ұлттың тарихи жолы деген сол. Ал, шоқынды тәржiмашы Тәуекелов салып берген жол – қазақ ұлтының жүретiн жолы емес. Ол – шиыр! Шиыр болғанда да, ешқашан құтылмайтын, одан шыға алмайтын жылым! Басыбайлылықтың батпағы. Ұлттың тағдырын ең алдымен осы ластан тазартуымыз парыз. Онсыз қазақ тарихы өзiнiң күретамырлы даму жолына түспейдi. Әрине, зиялы дегдар Ғалым Ахмедов дәл көрсеткеніндей, империяның отарлауы мен дiни жиhангерлiкке ерте ме, кеш пе, қазақ хандығы да ұшырар едi. Ағылшынның ба, Ресейдiң бе, Жапонның ба, мәселе онда емес, әйтеуiр бiр елге бодан болары тарихи шындық. Бiрақ, сол бодандық қалай жүзеге асты, бағындырушы және бағынушы екi мемлекеттiң арасындағы келiсiм қандай дәрежеде өттi? Бiр мемлект екiншi мемлекетке қандай талап қойды, қандай мәмілеге келдi, ашық майданда өткен шайқастардың мән-маңызы қандай, жеңiлген елдiң өзiн құртып алмас үшiн ерiксiз көнген уақыттың уәжi ме? Кейiн сол шарттың баптары бұзылды ма, бұзылса – қалай бұзылды, қай жақ бұзды, оның зардаптары қандай, қай жақ уағдасына тұрмады? Жаңағы Ясперс көрсеткен үш шарттың қайсысы ескерiлмедi? Ол шарт тең дәрежеде жасалған келiсiм бе едi, жоқ зорлықпен мәжбүр еттi ме? Бодандық шартының мемлекеттiк дәрежесi қандай деңгейде өттi? Қолбасшылардың арасында ма, мәмілегрлердiң арасында ма, патша мен ханның, яғни мемлекет басшыларының арасында ма? Осының қайсысы заңды? Мұндай сұраққа бiз әлi жауап бергемiз жоқ. Әкенiң келiсiмiсiз баланың мал мүлiкке иелiк ете алмайтыны сияқты, елдiң иесiнсiз кiм көрiнгеннiң берген уәдесi мен басқан мөрi мемлекеттiк кепiлдiкке жарамайды. Ендеше, қазақ халқының Ресейге бодан болуы қандай мемлекеттiк дәрежеде өттi? Тепе-тең келiсiм бе? Оған ұлттық ұйғарымға келген азаматтық, ұлттық идея негiз қалады ма? Бұл жөнiнде пiкiр тұтастығы жоқ. Халықтың тағдыры «Ақтабан шұбырындыға» ұшырап жатқан кезде қазақтың сорына қарай пайда болған «үш жүздiк» құрылым ақыры сол ұлттық тұтастықтың тамырына балта шапты. Бодандық туралы тарихи көзқарасымыз үш түрлi сылтау себепке құрылды. Әңгiме бейне бiр өзара одақтастық уағдаға ғана бiрiккен үш мемлекет туралы болып отырған сияқты. Кенесары хан өзiнiң Николай патшаға қаратыла жазған хатында Абылайдың жүргiзген саясаты мен шартына тең дәрежедегi келiсiм ретiнде қарайды. Тек экономикалық байланыс жөнiндегi баптарды ғана мойындайды да, ел мен жердiң бостандығын қазақ елiнiң шешетiн мәселесi деп түсiнедi. Ол өзiнiң хатында мұны: «Долгов мырза сiздiң құзырлы хатыңызды бiзге Қарақұмның қойнауындағы Үшөзек деген жерде отырғанымызда табыс еттi. Бұл хаттың мазмұнын бiз түсiндiк және риза болдық, бiрақ та осының iшiнде бiз орындай алмайтын және ақылымызға симайтын бiр мәселенi жүзеге асыруға жарлық берiпсiз. Бұл мәселе жөнiнде тура жауап беруге император ағзамның ашуынан сескенiп, жүрегiм тiтiркенедi, алайда сiзге үлкен бастық ретiнде түсiндiрмеске лажым жоқ, сол үшiн де бiзге жек көрiнiшпен қарайтыныңызды да бiлемiн. Бұл мәселенiң негiзi мынадай: Сiздiң хатыңызда мынадай сөз бар: «Патшаның жүрегi тек бiр алланың қолында ғана болғандықтан, алланың жарлығына көнiп басыңызды жерге тигiзiп, құдайға құлшылық етуiңiз керек, сұлтан мырза, өйткенi бiздiң патша ағзамымыздың осы жарлығында қандай құдiреттi күш бар екенiн «Құранның» аят-сүресiнен оқып бiлiп, ойланыңызшы: осында жазылған жайларды сiз орындауға мiндеттi екенiңiздi және соны мойныңызға аманат ретiнде алуға парыздар екенiңiздi шын дiндар есебiнде сiз мойындарсыз! Сiз ең алдымен құдайға, содан кейiн сол құдайдың елшiсi – патша ағзамға және сол ағзам бекiткен әкiмшiлiкке бағынуға тиiссiз. Өйткенi, Пайғамбардың өзi: «Сендер патша мен әкiмдерге сөзсiз бағынуларың керек» деп өсиет қалдырған», – депсiз Сiз мұны өте дұрыс жазып отырсыз, мұнда ешқандай жалғандық жоқ. Бiрақ та, Алла өзiнiң құлдарына жеке-жеке пайғамбарлар жiберiп, оларға әр түрлi дiни жол ұсынды. Әр пайғамбар өзiнiң дәргейiндегi халыққа лайықтап заң жасады. Кiмде-кiм өзi жiберген пайғамбарлардың жазған заңына қарсы келсе, өзiнiң ұлысын билеп отырған әкiмнiң айтқанын орындамаса, онда бiздiң қасиеттi кiтабiмiзда жазылғанындай, ол адам ерте ме, кеш пе, әйтеуiр алланың қарғысына ұшырауы тиiс. Сiздер ғой қазiр бiздi өздерiңiздiң патшаларыңызға бодан бол және ол жiберген әкiмдерге бағын деп жарлық берiп отырсыздар: алайда осыларыңызды Алла-тағала қабыл қылар ма екен. Құдайдың өзi салып берген жолды тастап, басқа жолмен кеткен құлдарын жаратқан ием қолдай қояр ма екен! Сiздер үшiн де, бiздер үшiн де алла бiреу, тек дiни сенiмiмiз ғана басқа, сондықтан да бiздiң бодандығымызға көш және бағын дейсiздер, бiрақ та ойланыңыздаршы, бұларыңыз дәстүрге сай келе ме? Егерде мен сiздердiң бодандықтарыңызға келiссем, онда Алланың тиымына қарсы әрекет iстеген боламын, мен Алланың қаhарынан қорқамын және мұсылманшылықтың жолынан тайғаныма қорланамын. Осының барлығын ойлай келiп: сiздер өзiнiң жеке басының қамы үшiн әкiмдердi алдап, сыртымен ғана бодан боп жүрген қазақ ордасының ақымақ сұлтандары мен билерінің сөзiн малданған екен-ау деген қорытынды жасадым. Шынымен-ақ сiздер әлгi сұлтандар мен билер: орданыңың билiгiне бойсынбайды, патшаның қызметiне шын берiлген және айтқанын бұлжытпай орындайды деп ойлайсыздар ма? Бұған қоса мынаны мәлiмдеймiн: Ұлы Патша Императордың әкесi – Ақ Патша менiң марқұм әкем Абылай ханға үлкен еркiндiк бере отырып: әркiм өзiнiң елiн өзi билейдi, орыстар мен қазақтардың арасындағы өзара сауданы дамытады, ол үшiн сауда керуендерiне ешқандай кедергi жасалмайды, әркiм өзiне тиесiлi кәсiпшiлiкпен айналысады,– деген уағдаластыққа келген. Сөйтiп, әркiм өз Әмiршiсiнiң қарауында бiраз уақыт тыныш өмiр сүрдi. Бiздiң әкемiз Абылай хан марқұм болған соң оның тағына Уәли сұлтан отырды. Бұл хан мен ұлы мәртебелi императордың тұсында халық ұзақ уақыт тыныштыққа бөлендi, ешкiм де қазақтардың жерiн басып алып, қысымшылық көрсетпедi, көшi-қонымыз жүретiн жердi ешкiм де саржалап өлшемедi, ол жерге ешкiм де бекiнiс салмады. Сол келiсiм марқұм әкесiнiң орынындағы қазiргi патша ағзамға өсиет ретiнде қалса да, Абылайға тиесiлi Жолдыөзек, Көкшетау, Қылшықты, Атбасар, Есiл-Нұра, Ақтау, Ортау, Қарқаралы, Жерайың, Обаған, Тобыл, Құсмұрын, Хаят пен Түңiлiктен Оралға дейiнгi аралыққа бекiнiстер қаптай салынды. Сонда патшаның әкесi жерiмiздi өлшеймiн десе – арқаны жетпедi ме, бекiнiс саламын десе – жер жетпедi ме, қысым жасаймын десе – күшi жетпедi ме, жоқ, керiсiнше мұның барлығы оның заң алдындағы әдiлеттiлiгiн көрсетедi. Қазiргi әкiмдер патшаның жаhангерлiк құдiретiн күшейту үшiн жерiмiздi өлшеп, бекiнiс салып жатыр, сөйтiп халқымыздың тыныштығын бұзды. Каталог: repository -> history -> 24%20том.%20Алаш%20туралы%20мақалалар -> Алаш%20туралы Алаш%20туралы -> Құнанбайдың тірі кезінде болған уақиғалар болатын Алаш%20туралы -> Тұрсын ЖҰртбай «Ұраным алаш!» Алаш%20туралы -> Тұрсын ЖҰртбай „Ұраным алаш! Алаш%20туралы -> Мағжанға Сәбиттен Алаш%20туралы -> Абай мектетебі жүктеу/скачать 7,42 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|