Тұрсынхан Жақыпқызы (Сембаевна) Бердалина Өлеңдер мен әңгімелер

Көзіне оның түскендей шөп, топырақ

Көңілді кірлеп, от жағып үрлеп, аптығад.

Ызбарлы суық, ызалы сөзге қалады өспей, тоқырап.

Бір нәзік сәуле жылт етсе жадау жаныңа,

Гүлденер көңіл, гүл жайнар әлем, атырап.

Сиқырлы үнің жүрегіме тым жақын-ақ.

Содан да болар, үніңді естіп үн қаттым.

Жүзіңе қарап, бүгін мен саған жыр тарттым.

1992
СЕНДЕРДЕЙ ЖАС БОЛҒАНМЫН
Менде, кеше, сендердей жас болғанмын,

Гүл десте мен жастыққа мас болғанмын.

Армандарды арманға жалғыстырып

Құрбылардың алдыңда, бас болғанмын.

Меңде, кеше, сеңдердей жас болғанмын,

Талай жақсы жастармен дос болғанмын.

Арманыммен ақ Таңнан шуақ шашып,

Болды ақылдан адаспау басты арманым.

Дандайсыған жаманға қас болғанмын.

Арманымның ұшырып Аққу - назын,

Бақытталар көшіне бас болғанмын

Меңде кеше, дәл сендей, жас болғанмын!

МӘҢГІЛІККЕ ЖАЗЫЛҒАН БІР ЖҮЛДЫЗ БАР

Оқып едім түсімде Тәңір хатын.

Көзім оқып жазуды, сииат танып,

Ұрпағыма тапсырам, аманатым.

Тіршіліктің тылсымын қаттап ұстау.

Жасқандырма, жасытпа тылсым күштер,

Ылайықсыз анаға бақыт құшпау.

Бақытына болашақ сенімім бар.

Еріккеннің ермегі болма Адам,

Әр заманның ылайық көмбесі бар.

Шөлейті бар, қысы мен көктемі бар.

Жүз жасасаң кетпейсің мәңгілікке,

Мәңгілікке жазылған бір жұлдыз бар.

КӨЗДЕР-АЙ!
Көздер, көздер, көздер-ай!

Бірің кімге, қайсың маған қарайсың.

Ойылы көзбен қарасан,

Сыр тындауға жарайсың!

Шымбайыңа батады жат көздер-ай.

Ал дана көз, сырлы кез,

Ақ сәуле боп атыратпа жатады-ай!

Кейде суық, мұңлы көзді аңғарам.

Ұқсас оның адамдармен тағдыры,

Солар үшін бар ғұмырын арнаған.

Жақсы көздің жылуымен ән салам.

Ару қыздың, абзал ұлдың көзімен,

Өміріме қуат алам, назданам.

Жаралайды жанарыңды, ездер-ай

Ойнақы көз өршіл өйды өрімдеп,

Түр байқалып, бағалаган кездері-ай.

Көз - адамның жүрегінің айғағы.

Бүл шараға барма адам айласы,

Көздер, көздер, көздер-ай!

Адамға кейде тыныштық керек,

Тынысын құрақ тыңдауы үшін.

Өзеннің аққан баялау үнін,

Тірлігін емір білуі үшін.
Қараңғы түннің өлеңін ұғып,

Тірліктің тірлік бірлігін қуып.

Сезіну үшін тылсым бір күшті,

Адамға кейде тыныштық керек.

Аспандағы жұлдызды аққан,

Естуі үшін жаһанның жанын,

Адамға кейде тыныштық керек.

Өмірді мына көруі үшін.

Тәтті бір ұйықтап, сананы сезіп,

Ақылды бойға жиюы үшін.

1994

ПОЭЗИЯ
Поэзия - Азамат, асыл арман,

Жаһан жырын жазар ем жауырынға,

Үшталса қолымдағы алтын қалам.
Поэзия - қыз, қырмызы қызғалдақ,

Айдын көлдің ажары - Аққуы әппақ.

Алтын нұрға шомылып айналасың,

Айға қонып, Жұлдыздан бақыт таппақ.

Ғасырлардан ғасырға қосылғандар

Көк аспанда ғашықтар Жұлдыз болып,

Айға сәлем беруге асыққандар.

Естігендей құлағым ат шабасын.

Тұлпар озып тұлпардан келе берсін,

Дүбірінен тұлпарлар қанат қақтым.

Поэзия - күн, көгал, сай мен сала.

Поэзия - бау-бақша, Атамекен,

Тарих жаттап тамұқта жатады екен.

Саған көп айтатұғын сыр мен назым.

Бұлақ көзін ашайын әр күн сайын,

Қонсын көлге айналып аққу - қазым.

Сеніменен сырлассам серпілемін.

Өлеңімде сағыныш сазы өрілсе,

Бір өзіңе артамын үлкен сенім.

Әруақты тіліңнен тайсаламын,

Көк дөннен шіркін-ай көңіл жүйрік

Сүйем сені, сүйем, - деп, айта аламын.

1996
ҚАРА ӨЛЕҢ
Қара өлең қасиетіңнен айналайын

Дарияның шалқарында қалықтайын

Өмірдің інжу-маржан, кенін теріп,

Өзіңнен рахат тауып, дамылдайын.

Тау тіліп, тасты жарар шының қандай

Ақиқат, ізет сөзден жаным жылып,

Көңілден шыққан сөзде тірлік бардай.

Жүрегім тордан ұшқан тоты құстай.

Жақсы сөзге құлақтан жан семірігі,

Түпсіз терең сөзді ұғам тауыса алмай.

Ақындық - сұңғылалық өнер қандай

Күш, күйді, фәріштәм-ау, сенен алып,

Дене, ағзам арам қаннан тазарғандай.

Дүниенің қапасынан құтқарғандай.

Аллаһдан Зеректікті мен тілеймін

Ұлылардың сөз парқын айырардай.

Өтірік, жамандыққа сөзім кермек.

Көңілге құт, сананы Аллһам берді,

Сондықтан қара өлеңді қылдым ермек.

2003

О, МУЗА!

Аялашы, ананы аялашы!

Сенімі сергек сананы саялашы.

Тыныштанып тыңдасын мына,

Ғалам

Ойлы көзбен қарасын байтақ

Көк жұлдызың болайын көтер көкке

Жатайын аспан-көкті төсек етіп

Қолыма қалам алып, сәл отырсам,

Жыр төгем ақ жаңбырдай нөсерлетіп.

Сырыңды аш, көк жүлдызы, шалқар далам,

Құмартқан тылсым үнге мен бір балаң.

Бір сұлулық сыры бар Жер мен Көктің,

Ғалам сырын өруге көңілім алаң.

О, Муза!

Нұр сәуленді жырымнан аямашы.

Әппақ нұрға шомылып еркелейін

Нұрлантып жер жүзіннің сая бағын.

2003

КЕРЕМЕТІ-АЙ МЫНА ЖАРЫҚ СӘУЛЕНІҢ!

Нұр құяды жұрегіме дәуренім.

Күннен шуақ, сенен пана тілеймін.

Диананы іздеп, кейде, әуремін.

Жүрегімді паналайды ұдайы.

Арионды іздеп кетсем, қорғай гөр

Өз қанымның - қазағымның құдайы.

Атқа мінсем Аманзонка секілді.

Арман кешем Парнас тауға шықсам деп,

Кеше ғана сәби едім кекілді,

Жалт қаратты талайларды келбетім,

Ғашық жырын айтты олар асық боп,

Қолын созды бір жұлдызым - Бақыт боп.

Анам айтқан өсиетін ақтадым.

Шаңырақтың шаттығына сыйынып,

Ақ батаны аттамадым, баптадым.

1. Диана — сұлулық пен махаббат құдайы.

2. Арион — қарақшыдан қоркып, теңізге кеткен ақын, мұны су құдайы қорғаған.

3. Амазонка - ескі грек жырында атқа мінген әйел.

4. Парнас - Грециядағы тау аты, аңыз бойынша поэзияға құт болған жер.

О, ДАРИҒАЙ!

Өткен өмір бал татисың тәттіақсың,

Еске аламын өмір жолын қатап мың.

О, дариғай, балалықпен байқамай,

Алға үмытылып, ой-қырыңнан аттаппын.

Жігіт біткен тілдесүге зар едің.

О, дариғай, өтті-ау жылдар ұстатпай,

Махаббаттан мұңсыз өмір бал едің.

Мәңгі толмас ғашық жүрек панасыз

О, дариғай, мұңсыз болып өтер ем,

Ғашық болса пайғамбардың баласы.

Жаз бен күздің ауысқанын байқадым.

О, дариғай, ғашық болып көрмеген,

Ғашық-жырдың дариясына бойласын.

Махаббаттың ақ жүрегін жолдадым.

О, дариғай, жапырақтай сарғайса,

Махаббаттың жүрек сырын қолдадым.

Ғашық оты мәңгі қалар жүректе.

Жас баладай қуанамын, дариғай,

Күлімдеген көздеріңді көргенде.

Арманыңа қондырады көктемді.

О, дариғай, көктем гүлден нәр жиған

Бақытымның биік болсын өлшемі.

2005
АЛТЫН ҰЯ - МЕКТЕП

(ВАЛЬСКЕ)

Білім қуып, бал татып, кызық кешкен.

Алтын ұя - мектепте тербетіліп,

Жастық оттың жалынды күйін шерткем.

Сенде өтті талай қыс, көктемім.

Ізгілік тіл үйреніп калыптасқан.

Кеше бала, бүгінгі өрен жастар.

Парасатын ұстаздың байыптаған

Басталған өзіңнен гүл өмір - көктемім.

Балалықтың бал нұрлы - сырын еккен,

Мектепте өткен өмірің қызықты екен.

Білім жинап, есейіп, ой түйгенде,

Ұлы жолға шығарып салдың мектеп.

Сағыныш өрмегін көктедім.

Өзіңнен басталған махаббат көктемім.

СЕН- ӨМІРСІҢ, АЛ, МЕН...
-Бұл кім?

-Өмір!

Сен терезе қақтың

Мен өмірге келдім,

іңгәләдім,

тәйтәйладым,

жүгірдім,

сықылықтап күлдім,

ұштым, қондым.

-Бұл кім?

-Өмір. Тағы мен.

Мен ғой тағы да.

-Ә, сен бе, өмір.

Қарсы алам сені күнде мен.

Келсең кел, келе ғой тағы

Сен өмір - күнде басқа,

Мен де басқа.

Атымды, мейлің,

жаз тасқа, жаз тауға, Айға...

Өйткені сен өмірсің,

Мен үшін сен көңілсің,

көгімсің, өрімсің,

Атымды мәңгі қайтала.

Қарыз боп саған өтейін

Ұшырсаң Айға жетейін

Айналып сені өтейін

Қондырсаң теңіз бетіне

Толқының боп кетейін

Орнатсаң Тәңір тауына

Мүсін боп, қатып қалайын.

Өмір сенің еркің сол

Байлығың, Бақытың, бәрі-мол

Далаңнын табаны толған жол

Жер асты қойның толған кен.

Қуатың, өмір, асқақ мол.

Сен өмірсің мәңгі!

Ал мен Адаммын таңғы.

Әрине, Таң -мәңгі.

2005

Жазылған сүйемін деп талай хаттар.

Енді, міне, сақтамай татулықты,

Махаббаттар шашылды қатулықта.

Мұң шалмайды жүректерді ешқашан.

Ұмытылмас ескерткіш боп, өтесің

Құрыметке бөлер сені марһабат.

Махаббатты сақтаңыздар, бауырлар!

Өмір, - деген өлшеуі жоқ жалған ғой

Махаббатсыз өмір өрі ауылар.

1997
МАХАББАТЖАЙЛЫ БІР ТОЛҒАУ
Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты

(Кеңес Жұмабековтың сценарийі ізімен —

«Әйел махаббаты» Мұхтар Мағауиннен)

Сүйіспеншілік, ғашықтық дастандары –

Өмір жетпес көңілдің аспандары.

Жастықта, махаббатқа мастық кезде

Ынтығу мен іңкәрлік болғаны һақ:

Екі ғашық қол ұстасып, қыдырып,

Айтушы еді, тындаушы еді

Аңыздарды қызығып.

Сыр ақтарып,

¥зақ-ұзақ қыдыратын

Ғашық отқа өртеніп,

Ойлады ма, не боларын,

Ойлады ма ертеңін?!

Ғашықтыққа қастандық көп,

Махаббатқа су себетін суытып,

Екі жастың арасына

Түсе қалып бір пысық

Қызғаныштан бір суынар, бір ысып

Көлгірлікпен бас бұзарлық

Ұрып жықты жігітті,

Ауыр жара қалжыратты, үгітті.

Күдер үзді... Бәрін тастап, елге қайтты.

Махаббатпен сырттай ғана қоштасып...

Бас ауруы меңдей түсті,

Қам көңілді еселеп.

Жылдар жылжып өтіп жатыр

Бір кайрылмай төтелеп.

...Міне, тағы аурухана төсегі...

Махаббаты, арманы жоқ кешегі

Тілім-тілім, мына тірлік,

Ойы онға бөлінген.

Оқу қалды. Сүйгенінен айрылды,

Әке-ана жоқ, құлыным дер, кайрымды.

Паналаған ата-әжесі қартайды.

Айда аты, құмда ізі қалмады.

Жындыхана төсегіне байланды...

О, тамаша!

Келді сол қыз-дәрігер

Ауруларды көруге,

Көңілдерін сауықтырып,

Емдеп, дәрмендәрі беруге.

Көрген бетте, жігіт те,

Өз ғашығын таныды,

Көзден жасы қан аралас ағылды.

Төс қалтадан

Ғашығының суретін алып, қарады.

Қарады да, міне, деді көрсетіп:

«Мұңды әндерім жүрегіңе

Қалай ғана жетпеді...?», -

Соңғы сөзін айтып жігіт көз жұмды.

Жылап, боздап, ғашық ару зарлады.

Махаббатын арулады, жерледі.

Бар өмірі көз алдына көлбеді.

Арамзаға енді мүлде ермеді.

Махаббатсыз мәнсіз өмір сүргенше,

Болған артық махаббаттың құрбаны.

Тек, Махаббат - тірегі екен тірліктің,

Тек, махаббат - білегі екен бірліктің.

Махаббатсыз өмір кешкен - айуан, -

деп түйді қыз.

Барлық ойды тілекті:

Арнаймын, тек, сүйгеніме, білемін.

Жетім бала үйіне мен барайын,

Бір сәбиді таңдап, көріп алайын.

Орындалмай артта қалған арманды,

Махаббатты. қалғанды

Арнаймын сол сәбиге,

Ғашығыма ескерткішке өсірем,

Оның атын сол сәбиге көшірем.

Бұл өмірде атаусыз ол қалмасын,

Махаббаттың ақ қанаты талмасын.

Махаббаты әйелдің –

Жарық дүние тірлігі,

Жалғаушысы жүректің.

Махаббаты ананың –

Махаббаты баланьң.

Тірлікті осы қолга алам.

Лаулатып жалын жігер, ақ ниетті

Атыңды, махаббатым, әнге қосам.

Өшпейді сен сыйлаған ғашық оты

Мәңгі бірге өзіммен қасиетің.

Орындап Ана, Даналар өсиетін

Солдырмады жүректен лала гүлдің қасиетін.

2002

Басталды адамзаттың ұлт тарихы

Ой-сәуле, жат қылықты байдан қушы

Аты озып 2001 - ғасыр Дастан

Бастауын ала берсін өрім жастан.
Адамзат көкірегін кернеген күн.

Үміттің дариясында миллиард үн

Сарқырап құйылсыншы кең арнаға,

Ғасырда - XXI де тоғысқан үн.

Қазақтың шие жібін шешер ғасыр

Фәріштә оң иықтан көзін салып

Ашылсын болашақтың қақпасы алтын.

Теңесіп Білім, Бірлік болсын басым.

Әлемде озық елмен тең түсуге

Құрыштан ғасыр кілтін құйып жатыр.

Мұхтар десем тұрады Абай түйсікте.

Бір парасат Ұлылықты дәлмелеп,

Ұлы болды Ұлылықтың лебімен.

Білді ме екен ұлы барьн Мұхтардай.

Дархан сөздің ¥лылығын ұқтырған

Бар ма? Айтшы, кім? Озған Мұхтар ағадан.

Асыл сөздің патшалары, мәшһүрін

Тиеп ойға, тұлабойға дарынын,

Ақылға бой сап, іске асыр аға дәрісін.

«Абай жолын» оқуымды тыймаймын.

Мұхтар салған Абай жолда аялдап,

Сөз патшасын сағынамын, сыйлаймын.

1997

ҰЛЫ ҒАЛЫМ АҒА - Қ. ЖҰБАНОВҚА

Ақыл, көркі, парасаты,

Күннен-күнге төрлейді.

Сізге ұқсап ғалым болсам деп, аға,

Аспиранттар талай-талай терлейді.
Тәліміңді оқып мәрте жұбанам,

Өзіндей бір Құдірет барға қуанам.

Тілді түйіп, сөзден сәуле тараттың,

Еңбігіңді оқып, талдап тұр Ғалам.

Тіл маржанын шашу еттің әлемге!

Синтаксистің қай бір дәру дәндерін,

Терем бе деп, мен же жүрмін елеңдеп.

Хан Тәңірін бір өзіңе тең көрем.

Болмасаң да ұқсап бақ,-дер қазағым,

Ондай болмақ қайда?! - деуді жен көрем.

Жүз жасыңа отан берсін сый-құрмет?!

Актың отын ақымақ үріп өшірмес,

Жайлы жатып, ел аманын тілек ет!

1999
МҰҚАҒАЛИ РУХЫНА АРНАУ
Кең дүние есігін айқара ашып,

Сәл кешігіп Мұқаңнан мен де келдім.

Бұйрат-бұйрат сезімді жазсам деп ем,

Бәрін жазып қойыпсың, енді, қайттім?

Оңды-солды ақынды шайқап еді.

Алынбаған ақысын алу үшін

Мұқағали теңізін шайқады енді.

Көк теңізде көк толқын жұлқынады

Дүниенің төрткүлін күрмелеген

Бура бұлты Мұқаңның бұлқынады.

Шаршамаған шалдығып, шамырқанған

Кең дүние төрінде орның анық

¥лы жүрек биікте дамылдаған.

Туған өлке ақынға болған мекен,

Сондықтан ол жырлайды өз Отанын,

Өз атасын, бабасын, өз анасын

Нағыз ақын - мәңгіге ғұламасың!

2004

деп, жоқтаған аға атын жырым қалсын.

Терең білім, ғылымға әдіс нұсқап,

«Ғылымның шам — шырағы құламашы,» -

деп жанын шүберекке түйген, асыл,

Жаныңның тазалығын ұқты халқың.

Басқада дәл өзіңдей ағалар жоқ,

Орны бар оңалар деп, көңілім тоқ.

Артыңда білім қуған балаларың,

Сөндірмес өзің жаққан шам - шырағын

Мұңыңды әнге қосып жырлайды олар,

Тұңғиық тереңінен алған тәлім.

Ағамыз аңсап өтті бостандықты,

Көз көрген, құлақ естігі қастаңдықты.

Болашағың бақытың қазақ - балаң,

Тәуелсіздік, - деп, атап, көпір салды.

Көпір емес, жәй ғана, алтын көпір,

Әліппеңнен үйренді білім нөпір

Жалғасады көпірлер Ұлы елдермен.

Жан нұрыңды сезінем туған елден.

Өр намасың қазақтың отын жаққан,

Талай шәкірт үлгі алып, орден таққан.

Әңгелекті білетін біздің қазақ,

Білім қумай, жәй жатып, малын баққан.

Бодан болу қазаққа жараспайды,

«Ұйқыңды аш!» - деп ағамыз қайталайды.

Ұлы көші қазақтың жол үстінде,

Алтын көпір орнықты, тосып жүлде.

Ақ арманды арқалап, кете бардың

Кейін тудым, көмекке жете алмадым.

Сол аңсаған арманың орындалып,

Болашақтың есінде мәңгі қалдың.

Құтты болсын ағажан мерей тойың,

Ұмыт болсын сол кезгі қам көңілің.

Руһыңды енді мұң-зар баспасын,

Қайғы, қасірет қазағымды таппасын.

Арнадым тоғыз ауыз томыртқадай,

Қазағым тұтас болсын омыртқадай.

Алаштың ғұламасы - ерке, дара!

Ұлассын тойың тойға, Ахмет аға!

2003
АЙТТЫ ҒОЙ АБАЙ
Қанша айтса да Абай,

Қонбайды-ау миларғы талай,

Қазағым, ойланбайсың қалай?!

Сұм дүние -

Тонап жатыр бәрін, төгіп жатыр зәрін.

Алдамшы өмір, алапес көңіл, қу тақыр өңір,

Өкініш екті-ау, жалаңаш көңіл.

Қазақтың қайсырлығын танығандай,

Бұл өмір әлсен-әлі қырына алды,

Күтумен бір жақсылық «Кеңесінен»,

Қараудан көз, күтуден көңіл талды.

Көп нәрсені Кеңестен үлгіге алды...

Қазақ бауыр - біразы ырғып келеді,

Біразы ықтасынмен жылжып келеді.

Ал, біздей зиялы қауым ұстаздардың,

Табысы аз, өмірі өлең, көңілі терең,

Күтеді өмірден бір Бақыт ерен.

Келері қашан екен ерен Бақыт,

Қашанғы отырасың күтіп Ақ Үт.

Өкімет салған завод, шахталарды,

Артып ап кетіп жатыр бөтен халық.

Біресе орыс тілін дәріптедік,

Енді кеп, ағылшынша әріп тердік.

Төрінде бөтен тілдің отырғанша,

Күзетші өз тіліңнің босағасын.

Бөтенге таңдай қағып таңданбаңыз,

Қазағым басқа ұлтқа алданбаңыз.

Соңынан ақ құлақтың ере бермей,

Өзіңді жат қып, өренді тасқа ұрмаңыз.

Қазақтың қасиетін ардақтайық,

Табанға таптаттырмай, арланайық.

Халқыма пайдасыз көз, бөтен сөзге,

Жем болып, доллар үшін алданбайық.
«ҚАЙНАЙДЫ ҚАНЫМ, АШИДЫ ЖАНЫМ»
Қайнайды қызыл қан,

Ашиды шыбын жан

Тағдырын тілімнің көргенде.

Қамығып қараймын

Жабығып жанарым

Телеарна тәртібін көргенде.

Жүдейді қазағым,

Көңілде азабың,

Ұсқынын секстің көргенде.

Күдерді үземін,

Тағатсыз жүремін

Қазақша сөйлейді радио

Мен жұмыста жүргенде.

Жүрегім жүдейді

Көңілім күйеді

Төпелей түскенде жаттанды әуенін.

Соқырдай сасамын,

Ақсақтай басамын

Түскі аста Бауыржан-шоудан шашалдым.

Көрдім мен қазағым,

Сөйлеудің азабын,

Дикторлар көрстті-ау сөйлеудің мазағын.

Жүрегім сыздап,

Бас шайқап,

Амалым құрып қараймын.

Алмасып ойлар,

Жылжып жыл

Тіл сөзі жәй боп, қалып жүр.

Өзен де, көл де

Тартылып

Ел бастайтын

Азамат

Депутат болып, лағып жүр.

Ашиды жаным»

Тіл дағдырын ойласам.

Орнына келген

Бір іс жоқ, әлі,

Бостандықка бойласам.

Әлі жас, - деп,

Жасытады

Тәй-тәй, - дейді

Жетелеп.

Он үш жыл бойы қалтақтап.

«Он үште

Отау тіктіріп»

Қояды-ау тағы бұқтырып,

Қашан өсіп,

Ер жетіп

Болашағымды өрлетем?!

Тізгіндемей

Тентекті —

Зинақор бүгін ержетті

Жігіт-қыз

Азып арақтан,

Еркектерден бел кетті,

Қатындарда

Қылық жоқ

Сүйкімсіз қыздың ажары.

Имиджін

Танымай қалам қыздарды.

Еріні қара,

Көзі төрт,

Келін болса, салады өрт

Жаманы қазақ

Орыс боп,

Үйренді «дура», «сволоч» деп

Компартия - Қорқау жоқ

Орекең өтірік бұғып жүр

Қазақ тілін

Қақпайлап,

Бүйірден бізін сұғып жүр.

Сөзіңді сөйлеп,

Тыңдайтын

Сауатты құлақ әлі жоқ.

Мемлекет демей

ҚыРы, - деп

Қамқор боп Русь әлі жүр.

Құтыла алмай

Блаттан

Бар шаруа далбаса,

Шағылып тау

Сөз төркінін саптадым,

Кімге барып,

Кімге айтам

Таусылды-ау, тәңір, тағатым

Күресерге

Дәрмен жоқ

Алпыстан асып барамын,

Айналайын, қарақтар,

Оңға да, солға қарағын.

Әттең-ай, әттең, әттең-ай.

Алпыстан асып барамын

2004
ҚҰТТЫ БІЛІККЕ ҰҚСАУ.

Ақыл керек білім тандап аларға,

Білім керек іске жақсы қарарға.

Барлық істе зерек болсаң парықта,

Ала білгін керегіңді анықтап.

Сонда толық болар ісің-пішінің,

Білімменен ақылы толады кісінің,

Тәрбиесіз бала білім ұғар ма?!

Олай болса, уысыңнан шығарма.

Тартар күйік ет кескендей етінен.

Қатты тәлім көрсе бала күнінде,

Өнерімен қуантады түбінде.

Ақылсыз көп, ақылдыны таптаған.

Білімсіздер білімдіге жау болды,

Надандардың аңдығаны дау болды.

Білімсіздің тілін ұға алмадым.

2002

КӨНЕ ӨСИЕТ

Ашуланба сен оған.

Сенен Ұлы жоқ, десе

Ғажаптанба сен оған.

Тұрақты бол,

Қара тастай үндемес.

Ақ жауында, боранда

Адамдарға пана болған,

Көлеңкелі, тым жомарт,

Ұлы ағаштай мырза бол.

Алға ұмтыл аққан селдей

Өз жолыңды саларда.

Буырқанса таудың қары,

Иә, бұрқылдап туласа,

Сен тулама,

Таза, ашық, бол тура!

Жамандықтың аузын буып,

Таста селге тулаған.

Жақсылыққа асық, мырза,

Тез өтеді өмір - өзен тулаған.

2003
ӘЛ-ҺАЯТ- ӨМІР
Жүрек - Адам тәнінің патшасы

Ми - ақылдың патшайымы

Жүрекпен ойнауға болмайды

Ал миды «тонауға» болмайды.

Жүректі жүрісінен жаңылдырмай

Тіл, шіркін, өмірдің қызығын сайрайды,

Ал миың бар ағзаның амандығын ойлайды.

Ең аяулы жұдырықтай жүрегің

Тоқтамасын лүфіп соққан тірегің,

Алпыс екі тамырыңды ширатып,

Соққан алпыс ырғағынан тынбасын.

2006

Әл - һаят (араб сөзі) - өмір деген сөз

СУППИРАМАНИЯ БАРАДИГЕ ҰҚСАУ

Бар баласы өмірдің-бір Отанбыз.

Мақтан тұтып өсеміз өлкемізді,

Бұл ғаламға ие болсақ екен Біз!

Жәйна ғалам, жәйнай түсші әмәндә,

Аспан, жер, су-болсын бәрі аман да,

Мына бейбіт, мынау әсем заманда.

(МАҒАЖАНҒА ҰҚСАУ)

Біреулерге бұйрық болып жазылдың,

Біреулерге «құйрық» болып тағылдың.

Біреулердің белбеуіндей бел буып,

Біреулерге біреудей-ақ жалыңдың.
Бірейлердің қолын көкке жалғадың,

Біреулерден шел көзіңді алмадың.

Біреулерді біреулердей ұғынып,

Біреулерді мақтаудан бір талмадың.

Біреулердің біреусіз бір үні жоқ,

Біреулердің біреулерсіз күні жоқ.

Біреулерге біреулерше табынып,

Біреулерге біреулерше жабылдың.

Біреулердің құлы болып табылдың.

Сол біреулер сілкіп бүгін тастады,

Біреулерше «жаңа әнін» бастады,

Шындыққа мен тіреумін.

Тұрағың жоқ, сен бүгінде жүдеусің.

Ал мен жүрмін еңбек-майдан төрінде,

«Еңбектің ардагері» жарқырайды төсімде.
СЫНШЫ КЕРЕК

Сыншы керек сынайтын,

Сынықшыдай сылайтын.

Ірі де, білгір, терең ой,

Әділін терең талдайтын.

Мұзы мен сызын тоғытпай,

Кір-кірбің көңіл қопсытпай.

Жарамсақ, жалтаң көзі жоқ,

Ақылы адал сынға сай.
Сыны жоқ, сұйық сөзінің,

Пайдасы, сірә, болар ма?

Толағай сынды міндеттің

Толығар сәті туар ма?!

Мәндісін мәннің айтпаса,

Шеберліктің тереңі,

Шындығына қонар ма?!

Анықты анық қаныту

Жақсылығын жаксыньң

Жұрт алдына таныту.

Мұқатпайтын жүректі.

Жазбалар да бар толғамды,

Сыншыны сынап талғайтын.

Айтарыңды өлшеп бер.

Білгір де, шешен, талапкер

Сыншыға, Алла, талант бер.

2005

ДАҢҚ

Ол не? Өлшем бе? Уақыт па?

Әлде сана, парасат,

Жазған хат па?

Білгің келсе...

Көбінесе жүреді мықтылармен,

Қорқақ жүрек өзінен ықты ма, әлде,

Даңқ, сен өрсің

Адамдарға бас имейсің, зорсың.

Зордан туған күншілмен Қол ұстасып,

Алалайсың адамзатты,

Осы жері жаныма қатты батты.

Даңқ, сен түлғасың,

Тұғырында тарихтың түрасың.

Жалғыз келме адамға,

Молдық көрсет.

Топты жарып талайы

Шығар көктеп.

Ізде. Тап, жолдасты өмірден

Өмірі сұлу көңілден.

Өмірлер бар тең келер саған.

Көңілдер бар дем берер саған.

Бірде сені түсініп, түсінбеймін,

Іздеп сені ешқашан күрсінбеймін.

Ұятым бар тым асқақ,

Арымды алдыңа түсірмеймін.

Келсең кел өзің, мені іздеп.

Сонда мен шығып алдыңнан

Достарыммен қолдасып,

Қарсы алам сені жолдас қып.

Сен! Осыған Даңқ.

Айтқан сөзім - шындық-ақ.

2005

ХИКАЯ
Жүрегім махабаттың патшалығы,

Бейне бір гүл қауызы ашылғандай,

Сенімді сендірер күші - ғажаптығы.

Махаббат патшалығы үстем болса,

Ой толып, жас сезімге нүр құйылар.

Агапэ - пәк сезімнің қорғаушысы,

Өлтірмейді махаббатты қолдаушысы.

Агапэ бағынбашы сезімге Эрос,

Махаббат деп, ақыл оны сезінбес,

Бірақ оның алдамшы сыр бейнесі,

Шыққан тегі - Афродита мен Арес.

Махаббат пен соғыс құдайы жарасты...

Арыстанның сүтін емген бұл перзент -

-Эрос болды, мейрімсіз бала тым,

Сондықтан да махаббат пен өлім қатар таласты.

Махаббаты жауыз, әрі қатыгез

Он алты мен он сегіздер арасы.

Қорқынышты жарқ етті бір құбылыс,

Көз жасы қанмен бір теңдес.

Жүрегіңді Эрос оты жауласа,

Итермелеп сені апарар қылмысқа.

Тұла бойда Эрос қаны қайнаса,

Ақыл, ождан қалар естен алыста.

Эрос - құмар ынтықтыққа, жараспа,

Бәлсінсе де, бұлданса да бой салма.

Людус - атты ойыны бар бұл сезім,

Тек ойнаумен қалар текке өмірің.

Ойнай озып, бір сұмдыққа жеткенде,

Жан тұршігіп, көз жүтірте бастайсың.

Ақыл тыңдап, пәк сөзіңе көнетін,

Прагманың махаббаты жеткенде.

Көнбіс, сенгіш махаббаттың бұл түрі,

Сақтық назар аударарлық

Рахатын сезімдердің пайымдап,

Қос көңілдер жәй табады дамылдап.

Неге болса көндігетін бар сезім,

Арбалады, алданады гүл сезім

Мания деп, аталыпты бұл төзім,

Махаббатсыз, құмар ауру-құл сезім.

Құл сезімге арыңды аттап арбалма,

Бірақ қана ғашықтық бар жалғанда.

Ақ жүрегің болсын соның патшасы

Құмарлыққа құрбан болып алданба.

1.Агапэ - пәк сезімнің қорғаушысы.

2.Афродита - Венера сынды махаббат құдайы.

3.Арес (Марс) - әйел, соғыс құдайы.

4.Эрос - Афродита мен Арес баласы, Арыстанның сүтімен өскен, қатыгез, жауыз, кұл сезім иессі.

5.Мания - желіге әуестенушілік (сезім тұршіктірердей ауру хал).

Өмірге үлгі болайық.

Өрімдей қысқа өмірден,

Жүрекке азық табайық.

Басыңа бақыт қонды де,

Мінез-құлақ бай болса.

Тілеуің алда толды де,

Ырыс, - пейіл мол болса.

Ойлы сөз көпке ұтымды,

Ойсыздық басты жұтады.

Құдайдың Ұлы құлымыз

Кеудені тәубә ұтады

Кішіпейіл жан нәсіп,

Атадан келеді жалғасып.

Адам күні адаммен

Жалғасып келеді алғыспен

Жақсы күннің жалғасы

Жақсылығы жақсымен

Дүние бақты кезсең де

Бар шарапат естіден.

һақ тағала өз ісің,

Жомарттықтың көзісің

Менде саған ұқсасам.

Ашу дұшпан, лағынет

Сабырлық қадірі алтындай,

Семсерден өткір сөз тауып,

Ашуды жаншы тарыдай.

Өмірдің, арқау өзегі

Тірліктің толы талабы.

Шыңдалып ақыл-айласы,

Шымырлап тұрса талабы.

Шыншыл болсаң шынарсың,

Биікте мәңгі тұрасың

Адал болса ақиқат

Ізгілік іске құмарсың.

Зердеңмен ұғып тылсымды

Өмірде өріс аларсың

Білімің бастап ерлікке

Талаппен тапқыр боларсың.

Бірінші байлық - денсаулық,

Екінші байлық - еңбегің.

Үшінші байлық - ақжаулық,

Ақылы болшы төріңнің.

Төртінші байлық - дос, туыс,

Бесінші байлық - балапан

Осылар болса өмірден

Алынбас сен - дүр қамал.

Өмірдің жоқ қой байлауы

Ұғарсың оны сыналсаң

Тағдырға налып не етеміз,

Өзіміз ғой құшақ ашатын.

Ақ сезім болса арайлы,

Ай-Күнім маған қарайды

Тілекке тілек қосылса,

Басыңды бағың орайды

Сезімім - Ай, ой - Жұлдыз,

Күнім - шуақ, көңілім - жаз.

Қамығып, кейде, қуанам,

Тоқсаусыз өмір - жұмбақ саз.

Жасаған ием жарылқа

Нұрыңды құйшы санама.

Тоқтамай өмір зырлайды,

Асықпай, сірә, бола ма?!

Тәтті ұйқы қүтем тәңірден,

Япыр-ау, жақын таң қалай!

Ұйқымды ұрлап жұлдыздар,

Сыйлайды маған сыр-арман.

Жыл ішінде бір-ақ жаз,

Ағаш, шөп бірақ гүлдеген

Адамның да жастығы

Екі айналып келмеген.

Өмірдің жазы-шу жастық

Көңілде мәңгі қалады.

Армандай артқа үңілсең,

Жүрегің назға толады.

Бәрібір өмір тамаша

Биікке шығып қарасаң

Өлмесін жүрек өшпесін

Ғасырдың жүгі жаңаша.

Өмірден алдың тағыңды

Өлімге бой сап бағынба?!

Алғанын өлім қайтармас,

Шығардай мүйіз басына. Тірі өледі...

Жер қойыны-жатағы

Із қалар артта танымал

Болса жақсы атағы.

Өмірдің адам-айнасы,

Тізгіні оның-ақылы.

Өкпелетсе сол айнаң,

Жүрекке осы батады.

Адамның адам тізгіні,

Жаманнан жаным іркілді.

Жақсыны көрсем-жан шуақ,

Қуат ап көңіл серпілді.

Атадан бала туар да,

Бабаның жолын қуар да.

Оңынан келген ой озық,

Ақылы биік толар да.

Жүрекке жүрек сыр айтар

Тізгіндеп ойдың нақылын.

Бұрынғы тірлік, бар тірлік

Келешек күнгі жақының.

Гүлден гүлдің түрі өзге,

Қуанған көңіл бой салар.

Гүлден гүлдің исі өзге,

Көңілге түрлі ой салар.

Өкінбе, әсте, қарағым,

Өмірден озсын талабың.

Өкінгеннен не пайда

Өткізіп мезгіл алмағын.

Бір жалған, мың талғам,

Өтеді адамның басынан.

Қараған тоқтап жанары,

Ақылы, сөзі бағалы !

СӨЗ ҚАДІРІ
Кей сөзді қасиет тұтып қадірлейік

Жайдағын сөз жақсысын жүгендейік.

Асылын арғымақтай ерттеп мініп,

Қадірін, қасиетін түгелдейік.

Ананы қорлағанға қара жер тар

Еліне елдік беріп, ерлік түйген,

Әйелге Әлем ғашық, жігітің жар.

Шындыққа нан, өтірікке нанба бір кез,

Қазақта қасиетті қара нан* бар,

Аяққа баспа нанды, анты ұрар.

Үшінші КӨЗ, - деген сөз болар өзге,

Көз көрген арашалар бөтен сөзден.

Азайып бара жатыр көз көргендер

Көзін аш бұлак көрсең сусын елге.

Былшыл сөз құлақ жеген ой күйігі

Сөз-сардар, сөз-ғанибет, әдебиет,

Адамдар сүйіп сөзді, ойды тербет.

Қадірлі қарттық тілер төзім көзі

Адамдар бір-біріңді аялап бақ.

Қазақы, қасиетті, қадірлес сөз.

Арсыздан сақтанады ұятты көз

«Байлығым ар ұяттың садағасы», -

Деп айтқан атам қазақ ғибрат сөз.

Мұсылман межесінде қалаулы сөз.

Жақсыны жарылқаған һақ тағала

Жалғызға жанашыры, болады көз.

Сегізінші ЕР, КЕК сөзі тағатым

Ерлігі көп, еңбегі ерен болатын.

Иэ, раббым, қолда ерді «шұлғытпай»,

Әкелер ғой, ертең баба болатын.

Шындық айттым, егес сөзге ермедім

Ер сыйлаған, ерді жауға қимаған

Аналарым неткен ғажап демекпін.

Еркек! - деген әке, аға, бел екен.

Елін қорғап, жауға жерін бермеген.

Кек қайтарып, жанын түйіп терлеген.

Адамзатқа бақыт бер деп, табынам.

Бақыттымын, болса Әлем Бақытты,

Әнге қосып Әлем гүлін тағынам.

Жаман сөзге жүрек жылап күйемін.

Қасиет тұтам қадір сөзін бабамның

Сақта Аллаһ үмітімді - тілегім.

Қазақ сөздің кемелдігін сақтаймын.

Нұрға бөлеп қазақ тілдің тарихын,

Көркем сөздің бағбанымын баптайтын.

VII Өлеңіммен ізгілік ала келдім

Еңбек сүйер екі қолым,

Қырағы қос қоңыр көзім.

Қайратты ақ тілегім

Жігерге толы жүрегім.

Адал да, ашық мінезім,

Анамнан үлгі ілемін,

Төрт құлыным тірегім,

Бар байлығым, тек, осы,

Мұңы Бақыт - деп білемін.

(Автордан)

1.Кіріспем:

Сығалап тұрмын есіктен,

Шыққан ем кеше бесіктен.

Сығалап тұрдым есіктен

Ұрсама деп, кешіксем.

Үйіне кіріп жастықтың.

Көп екен жастар көңілді,

Орнығып жүрек, бастықтым.

Жиырма беске асықтым.

Аялап жас махаббатымды,

Кездесу кештеріне асықтым.

Көп жүрдім ұзын бір жолмен,

Табысып өзім өзіңмен.

Көрейін дедім жолдардың

Аралап кедір, бұдырын.
Жол соғып талай шаршадым,

Сонда да кейін қашпадым.

Қиялдың шештім ноқтасын,

Биіктеп барады аспаным.

Айқара аштым қақпасын

Қырықтың, елу, алпыстың

Арманның алтын қақпасын

Ашайын, Аллһам жақтасын.
Келдім мен бүгін, сіздерге.

Жүрегімде алып бұлқынған!

Талай да, талай келермін,

Өлеңімді алып сыр тұнған.

Арманмен ұштым қалықтап.

Алдымнан шығып Бақытым

Айналды мені аялап.

Келдім мен бүгін сіздерге,

Арманның мініп атына.

Өткенге коңіл қанағат,

Өртенсем қиял отына.
Арманның аштым қақпасын

Аптыққан жүрек тоқтасын.

Жайнасын жүзім гүлге ұқсап,

Өмірім болсын күнге ұқсас.

Келемін күнде сіздерге,

Сезімнің мөлдір күшімен.

Сүйініш болар өмірді

Тағдырым өзі тербеткен.
Тағдырдың шешіп жұмбағын

Төзімге төксін Күн нұрын.

Асыл жырымды аялап,

Жасықтау жырымды сөкпесін

Жүрегімнің бастауы.

Болашақпен жүздесу

Ойдың нәзік шәшбауы.

Арманым сонда асқақтап,

«Айға да барып қонармын».

Нұрланған жүрек бұлықсып

Бақытым мәңгі толарсың.

Өзі бір желмая ғой жерді кезген.

Ғажабын уақыттың түсінбеген

Шатбұттап ол-пұлыны мыжып, езген.

Діттеймін суреткердей дауыл тасын.

Өлшемін уақыттың бұзып-жарып,

Татамын таңсәрнің адал асын.

Пайдасы тиер, бәлкім, болашаққа

Күншуақ, кіл жақсылық тілеп жүрем,

Ата-мекен, жер-ұйық, алты Алашқа.

Онсыз да зымырайды қыс пен жазы.

Кетсем де өзім өзге дүниеге,

Өмірге жыр мен сырдан із қалады.

2003
ҮШ ҮЛЫ СӨЗ

Үш Ұлы сөз дүниеде бар екен;

Айналайын!

Рахмет!

Естігенмін бұл сөздерді,

Желбіреп шәш, тұлымым.

Айналғаны құлынымдап баласын

Махаббаты екен Ұлы Ананың.

Рахмет! - деп жер ұйыққа

Бала, нәсіп бергенге,

Тереңіне бойламаппын,

Балалақта ұқпаппын.

Ақыл толып асыл сөзді жұптадым,

Енді, міне, өзім ана болған соң,

Ұлы сөздің ұлылығын құптаймын.

Ұлар құстар Ұлытауға қонсыншы,

Арайланып үкілі үміт толсыншы.

Ұлы сөздер тілеулес боп өмірде,

Елге бақыт, Жерге намыс,

Мирас болып қонсыншы,

Үш Ұлы сөз мәңгі есте болсыншы.

Жауығып жамандарға жалынбашы.

Ғашық жүрек онсыз да жаралы ғой,

Аш қасқырдай таласа жабылмашы.

Нөсеріне өмірдің бағынбашы.

Сенсіз көңіл кезбелі, өмір жадау,

Қара көзден ақ маржан ағылмашы.

Ғашық жүрек береді бойға қуат.

Ұмытсам деп қаншама ой қуамын

Қайран жүрек ұлы үмітке бер қуат.

Ұлар үміт жүректі жанып емдейді

Лүфіл қаққан пәк бейнеңнен айналдым,

Ғашық жүрек ақ сезімді тербейді.

2004

БАЛАЛАРЫМА

Желкілдеп өсіп ңызһің,

Ананың сүтін ақтасын

Ақылды күйеу, саналы келін, Ата-ене сыйлап, мақтансын.

(Автордан)

Балаларды бақытым деп сыйлаймын,

Құлындарды жаман деуге қимаймын.

Орынды сөз, ойлы пікір ұсынса,

Жасы кіші болса да оны тыңдаймын.
Ардақты ұлың - үй-күйіңнің панасы,

Ақылды қыз - анасының данасы

Күн-күн сайын жақын тартып тұратын

Жақсы күйеу-жаныңның бір саясы.

Жақсы болса үйіңде болмас ызың,

Ене-келін сыйласса жарасады,

Тәтті сөйлеп, шәй ішіп, тарасады.

Білер ме үзім нанның өмір жайын

Өмірге сән мен ажар, қуат берген

Үзім нан, қасиетіңнен айналайын.

Тісі жоқ кәрі қарттың асы болар.

Сондықтан нанда үлкен қасиет бар

Қиқымын жиып жеген байлық болар.

...Бір күні ет артынан шәй демдедік

Нан қоймай дастарханға, тек, шәй дедік.

Отырған оң жағымда Ғалымжаным,

Тіл қатып: «Дәйә!» - деді, мен қарадым,

«Қояйық дастарханға ақ нанды да,

Досы ғой дастарханның нан да, май да», -

Сөзіне баламыздың күліп алдық,

Жегісі келген бе деп, нан алдырдық,

Дегенмен, бала тілі бал болғанмен»,

Ойына баламыздың қайран қалдық.

О,тоба!

Бұл бір шындық, тәбәрік сөз,

Досы ғой дастарханның Нан падишаһ!

Сөз қалар талай жақсы балғын шақтан.

Бала сөзге ой қостық, бүл бір дастан.

Нан! - деген дастарханның сыр-мәзірі

Адамзат, бүл сезімді бағалаңдар!

2004
АЙДАНАМА
Үмітпен ат қояды қазақ халқың.

Халықтың Данасы бол, балапаным.

Мөп - мөлдір көзқарасың

Кіршіксіз бір баласың

Пәк жүрек, сәби сезім

Айданамсың.

Айкажан тұған күнің құтты болсын.

Тәңірім үлкен бақыт, өмір берсін.

Мөп - мөлдір көзқарасың

Кіршіксіз бір баласың

Пәк - жүрек сәби сезім

Айданамсың.

Түсінік, түйсігің мол, құлынымсың,

Немерелер алдысың, қызығымсың

Қызғалдақ - қырмызымсың

Кішкентай қызықтысың

Аңқыған жүпар исті

Қылықтымсың.

Тәлімді, тәрбиелі Айдана атың,

Айы бол ата-ана, аймағыңның

Қызғалдақ - қырмызымсың

Кішкентай қызықтысың

Аңқыған жүпар исті

Қызықтымсың.

Самал желдей, саумал исі аңқыған.

Балбұл түрін, тәтті тілін көргенде,

Ана жүйем қуаныштан балқыған.

Аптасына бір көрмесем сағынам.

Заман сыры - тағдыры ғой қазақтың

Амалсыздан осы «заңға» бағынам.

Немере алды Айданадай ақ қызым,

Адина, Айзере, Айкерімім бақ қызым

Осылардың ортасында томпиған

Әлібек, Шаһ, - қошақаным, тоқ қозым.

Ата-Әжеге Алла берген сыйлықтар.

Бақытты боп, бір-біріңмен сыйласып,

Желбіреген гүлім боңдар бағымда.

(АЙЗЕРЕ ШАЛИНАҒА)

Бір өлең келді көңілге.

Айдай бір әппақ немере,

Бақыт боп кірсін төріме.

Айзере! - деп, ат қоям.

Өмірің болсын зерделі

Жұпарын жұтып мен тоям.

Бақыттың көшіне ере гөр.

Әженің нақылын еске ұстар,

Қызыма биік сана бер

1999

БАЛАМ, СӘЛЕМ ДӘЙАҢ

Қырқасына шығарсың

Құлыным сонда,

Ақылды кімнен сұрарсың.

Жобамен біліп,

Кейіпін танып,

Серік боп сезім

Ақылға мойын бұрарсың.

Ақылдың кені тәрізді

Байқамай жүріп,

Өтесің басып әр ізді

Ескермей кейде,

Ерсілеу кетіп өз-өзің

Ақылмен айтқан

Ұқпайсың ана пір сөзін.

Ананы тыңдау парызың

Атаның сөзі

Тұнығы болар батаның

Сонда да өзің

Ақылға қосып ақылды

Алыстатпа ағайын,

Туған - жақынды.

Ботамсың емген анаңды

Ақылың толсын

Кемердің шалқып көмбесі

Өмірің алда,

Еліктеп жұртқа қарама

Алды-артыңды

Ақылмен шолып, сарала.

Жаңылмас жақ та болмайды

Жақсылық тіле-кұдайым өзі қолдайды

Ақзер әлем

Ырзығыңды жолдайды.

Ақылмен жүріп,

Аңдап бір бассаң аяқты.

Бақытынды балашағың қорғайды.

Арылтып бойды, таза ұста,

Өтірік айтпа,

Үлкенмен әсте ұрыспа

Көгерер ердің әр сәті

Алған батадан

Тиеді дейді

Қарғыс та кейде қатадан

Алла, Тәнірім

Назадан сені

Қорғасын баба руһың

Бақытың өсіп

Өмірде толсын көңілің

Болашағың биік боп

Гүлденсін бүкіл өмірің.

2001

БАЛАМА (ТӨРЕБАЙҒА)

Алла тәңір бақыт берсін басыңа!

Ак Фәріштә аяласын әрдайым,

Жора-жолдас толық болсын қасында.

Қалаулы бол, елеулі бол еліңе.

Жүрегіңде пәктік сезім толысып,

Сәттілік пен Мереке берсін ісіңе.

Өз басың да өзгелерден сый алсын.

Ұлғайғанда Бақыт тауып баладан,

Қарт жүрегің мәпеленсін сыйлансын.

Қамқорлықты ағайынға беріп өт.

Тәңір сені жарылқасын жалықпай,

Қуаныштан көңілің ұшсын қалықтай.

Әке сыйлап балаларың бағынсын.

Дәйәлаған бал тіліңнен айналдым,

Құдай берген сен де менің бағымсың.

2003
БІР СЕЗІМ ІҢКӘР МАҒАН

(Тұңғышым БАЯНҒА АРНАУ)

Кездерің жок күйініп, табалаған.

Сол бір іңкэр сезімнің қуатымен,

Көкрегімде бір күй бар бұрқыраған.

Жүрегіңнің сәулесі шуақ маған.

Нұр сәулеңді аяма жан - күйімнен,

Айналайын жып — жылы жүрегіңнен.

Сатысында өмірдің аялдаймын.

Біраз қызық өзіңмен бөлісейін,

Шаттығымсың, пәк мінез, айналайын!

Жүрегімде шаттықтан бапталады.

Қуаныштан бар қайғым сейіледі,

Мені сендей бір балам сүйгені үшін.

Шыбын жаным бір пида бала үшін.

Ыразамын Аллаға шаттық беріп,

Мені сендей бір балам сүйгені үшін.

2004

ӨТІРІК АЙТПА, ҚҰЛЫНЫМ

Өтіріктен қаймығады тілегім.

Өтіріктен өтірікті туғызған,

Жезде, әлде, қайын бике, балдызың.

Өтірікші көрер өмір «көкесін».

Шындыққа оны бергісіз деп жүргенде,

Құлатады биік жардан «көкешің».

Қосылмай сөзге, тек тұршы.

Өтірік айтпа құлыным,

Онсыз да «өмір» жексұрын.

2004

БАҚЫТЖАНҒА

кімде жоқ,

Махаббат жөні бір басқа.

Күйеу келтір қыз ұзат

Үкілі үміт бағында!
Бақытжаным базарым,

Сұлу сымбат, ажарың.

Айналады өзіңнен

Анаң - Дәйәң, қарағым.

Жүресің жақсы тілекте.

Мол бақыт құшсын жүрегің,

Қабыл боп әмсе тілегім.

2009

БӨПЕМ

Жүрген жерің кіл думан.

Гүл тересің күлімдеп

Қуанды анаң күнім! - деп

Ай мен Күндей ажарың

Күтемін сені қарағым

Балбұл тілің былдырлап,

Жаныма жылу қалдырған.

Әй-әй бөпем, Ай, бөпем,

Әдемі бөпем көкешім

Қызыл гүлдей жайнашы

Жүгір, келші қасыма

Жүрегі әжен жайлансын.

1999
ҰЛЫМА

(ҚАЛДЫБАЙҒА)
Сағынамын! Сағынамын мен сені

Әңгімеңмен көтеруші едің еңсемді

Енді, міне, хабарласпай жатасың

Үнсіздігің маған сонша батады.

Сағынамын! Сағым құйын ақ таңда

Сағынамын қызарып күн батқанда

Сағыныштан өмір оттың тұратынын білемін

Хабарласып тұрса екен, - деп тілеймін.

Сағынамын! Сағынышым сабырлы

Өз ортаңда бола берші қадірлі

Мен алпыста, егде тартып барамын

Алдандырар өмір-өзен сағымы.

Сағынамын! Сағынышым мына өмірге бағынды

Бағынбасаң жұлып алар тағыңды.

Қарымды бол, ақылыңмен Таққа отыр

Қайрымды боп, жоғалтпашы бағынды!

Сағынамын, сағынамын өзіңді

Тілеймін, тек, үлкен Бақыт, ғұмырды.

Бала-бақыт, Ана-байлық уанам...

...Аналарды сыйласаңдар қуанам

Сағынамын, сағыныштан сарғаям

Ұл-қызымның өмірімен марқаям!

Білетінім, мына өмірден көшкенде,

Сендерді ойлап, атыңды айтып, жантаям.

2004

ӨЗГЕРМЕЙДІ АНАНЫҢ МАХАББАТЫ

(Нәнәға)
Бала деген адамның бауыр еті, -

Деп айтады үлкендер біліп, тегі.

Бала деген көз нұры екен, жаным,

Өзіме айтқан анашым мүның бәрін.

Асырайсың аялап алақанда.

Шәр балапан жетілді жігіт болып,

Тілеймін амандығын жаратқаннан.

Күзетшідей ұйқысыз мен отырам.

Сен болмасаң не мән бар бұл өмірде,

Баласыз үй-қу мазар, - деген, балам.

Құдірет күші анасыз барма, сірә,

Тілейтіні өмірден, бала бағы,

Өзгермейді ананың махаббаты.

Бала сую анаға тиесі екен.

Ғажап екен табиғат, мына өмір,

Махаббаттың байлығы анада екен.

Не істесең ақылмен біліп істе.

Анасынан мезгілсіз айрылғандар,

Қалар мәңгі өшпестей өкініште.

2004

VIII Жыл мезгілдері.

Білемін оның мағлұмын.

Табиғат - өлкем, көркем,

Тағдырым, еңсем

Сырыңнан

Сырға тақтым еркем.

(Автордан)

ТҮН

Қара шілік тым - тырыс.

Сайрамайды бұлбұл да,

Тынды айғайы тартардың.

Сылдырлайды арықтар.

Ай сәулесі күмістен

Арайланды маң қырлар.

Арықтар да күмістей.

Көгал шөп те күмістей,

Күміс жымың бар дала.

Табиғат сұлу ұйқыда.

Ақ сәуленің арайы

Кұміс тақты маңайға.

2003

Д. ФЕТТЕН

Мүлгиді күміс жапырақ,

Ұйқыда сұлу атырап.

Шіліктен түскен көлеңке,

Жағасын өзен кезеді.

Ұйқыда кербез шығанақ,

Толқынды түн күрсінбе?!

Кеудесі толған тыныштық,

Жылт етті солғын бір сәуле,

Жоғалар көшкен бұлтпенен.

Шырынды көк шөп иісі

Бейбітшіл мінез керсетер,

Санаға ақыл бергендей.

Жүрекке жайлы хош иістен,

Қалайды көңіл тынымды.

1990

Жайқалған жасыл-көк

Демалсын дедің бе?

Жер-көкке бұрқырап, сабалап,

Жапырақ жауынын төктің бе?
Сары күз санамды жаңғыртты,

Бір суып, бір жылып,

Мың жылап, бір күліп

Сарғая сағынған сағымдай,

Жер төсін маужырат, қалғытшы!

Сары күз жасылды жапырдың,

Саумалдай жапырақ сапырдың.

Ағаштар әлсізін жұлқылап,

Даулың, дабылың бұрқырап,

Шірігін, жаманын қатырдың.

Бізге де тісіңді батырдың

Қаймығып қара сұр бұлтыңнан,

Егін-шөп жинауды еселеп,

Айланы сенен біз асырдық.
Ойланам дәп сені көргенде,

Табиғат тапсырыс берген бе, -

Әлемде әрнәрсе жұлқынар,

Көрініп, көрінбей бұлқынар,

Сен-Адам, бейқам боп жеңілме!

2004
БІР КҮНІ, СӘТТЕ

Бір күні, сәтте,

-Қалайсың? - деп сұрады

Қарапайым тілменен

Қарағай мен Қараағаш,

Тамыры тартып тереңге

Көк жасыл боп желкілдеп

Желбіретіп желегін.

-Дәл солай. Мен де өзіңдей

Өніп, өсіп жатырмын.

Тауда жұрсем батырмын,

Тойда жүрсем ақынмын

Жер мамықты төсеніп,

Жұлдыз санап жатырмын.

Ойда жоқта, ойқастап

Ұшып келіп касыма,

Қоңды сол бір жапырақ.

Сәл бір, сәтке ойландым,

Ойландым да...

Толғандым, ойпырым-ай,

Қарағай мен қараағаш

Қалар ма екен жалаңаш.

Сары күз кеп, сарғайтып

Солар болды-ау бұтағы, -

Деп, қамығып қарадым,

Биік мұнар басына

Ағаштардың жасына.

Айтты қартаң бір ағаш

-Жоқ, жо, жоқ,

Тамырымыз тоқ.

Алла жазып келер жыл,

Көктем қайтып келеді,

Күннің көзі өз нәрін

Сеуіп, сәлем береді.

Қайта гүлдеп, жанданып,

Жапырақ жайып жасаймыз.

Күн көзінен нәрленіп,

Желмен сыбырласамыз,

Ешгеңе емес, сарғайсак

Ұшып қонып, аралап

Тілдесеміз әркіммен:

Елмен, жермен, танысып,

Сезімменен табысып

Алтын күзді қарсы алып,

Өлең, тақпақ жаттатып,

Қыздарымыз күз тойын.

Деді жапырақ, жымиып.

2003
БОРАН

(АБАЙ ӘНІМЕН)

Көктем жерге жол салған.

Қыс бораны даурығып,

Терек, шырша сырласқан.

Орманды әнмен тербеткен.

Қарағайлар қалғып әннен,

Ақ қайыңдар селт еткен.

Кейде өрши ұлиды

Іздегендей төркіндерін,

Кәрі бұлттар жөңкиді.

Балалақпен жарысқам

Ақ жүзімді аяз қарып,

Жастығыммен табысқам.

2003
ҚЫС КӨРІНІСІ
Айнала әппәқ

Мүлгіп тұр терек, қайын,

Жамылады ақ көрпе дала дәйім.

Мұңға толды жүрегім, жазым кетіп,

Сырласуға өзіңмен тұрмын дайын.
Толқыды

Жүрек-жалын, дүрсіл қақты,

Ақ боран үйіп-салды бау мен бақты.

Ақшаһарлы ақпанның ақ таңында

Жүректен ақ бораным жыр боп ақты.
Сағыныш,

Ақша қардан сені іздеймін

Тербеген жан-жүйемді гүлді іздеймін.

Сағына берем Алланың ақ таңын да,

Келер күн, тосам сені бақ - бағыма
Қайта айналып келеді қыс, келер жаз.

Жас баладай қуанамын, болам мәз,

Таусылмасын сағыныштың саздары

Қартаймасын ақ жүректің жаздары.

2000
ҚҰТТЫ БОЛСЫН, НАУРЫЗЫМ
Аспан әппәқ, таулар асқақ

Қар жамылып мүлгіді.

Күн күлімдеп, көктем келді.

Айнала дүр сілкінді

Күн күлдіріп Наурыз келді

Келді бақыт далама

Шаттық бойда, ырыс тойға

Біз қуанбай бола ма?!

Қане, жастар, еңбек баста

Отанды ойлап, түс алға,

Бірлік қосып, қол ұстасып

Ақылыңды қамытта.

Құтты болсын! Құтты болсын!

Тойың торқа жамылсын.

Ақыл, білім, ғылым жинап

Тойға шәшу шашылсын.

Жаңа күнім Жаңа жылым

Құтты болсын - Наурызым!

2000
КӨКТЕМ

(Б. МАЙКОВША)

Келді көктем күйемемен.

Екі аяқты күймені

Алтындапты күн-көктем.

Шыңнан шапақ шашылды

Дәрменсіз «қартым» бәстеспе.

Гүл патшасы бұл көктем,

Самал желді желпіген,

Ауасы қуат, желі өктем,

Жауыны жылы, күні шат,

Құстары әсем сайраған,

Даланы дуға толтырған.

Бұл көктемнен оянаған

Кете гөр, «қартым», жарыспа.

Қылшылдаған қылышы -

-Сары аязы, кәрі жоқ,

Ақ киімді - ақырет,

Сай-салаға жүгірді.

Гүл-күлкілі шуақтан

Жаны мүлдем түңілді.

Гүл-гүл жарған өңірде

Хош иісті тұр күлкі.

Гүл көмкерген бал-ара

Жеңістің туын көтерді,

Түрлі-түсті көбелек

Гүл көктемнен құлпырды.

1990
ЖЫЛҒА
Жылғасы өзеннің

Сұп-суық, тап-тастай,

Көк аспан мөлдірін

Құлыптап алғандай.

Әнге әсем салады.

Бірде ол уілдеп,

Кейде сыр ашады.

Сылқылдап қашады.

Сылдырлап зулайды,

Тау-тасты аралап.

Төменде дамылдап

Көз қыса жылтырап,

Сен қайда барасың?

Өмірде іздерің...

Аңсаумен өзіңді

Үмітті үзбедім.

Жұлдызды санайсың,

Шалғынды суарып,

Досыңа балайсың

Биікті аңсайың

Әнші құс, көбелек

Дәміңнен татты кеп.

Таза су ішеді

Ақ қардай етіңнен

Шөпілдеп сүйеді.

...Көк майса жағаңда

Дем алып жатыр ем

Сыбырлап, сылаңдап,

Жүреке болдың ем.

Мөлдіреп тынбасам.

Көңілді шалқытып,

Әніңді тыңдасам.

Бал суды қалаймын

Сырмінез сырластай

Досыма балаймын.

2004
ҚҰСТАРЫМ-АЙ
Құстарым менің, аяулы құстарым-ай,

Қимай күзде жеріңді ұшқаның-ай.

Қарадым ұзақ сонар күз соңынан,

Көңілім күз, амалсыз ұшпадым-ай.

Сағындырып келерсің құстарым-ай,

Көз салам көк аспанға құштарым-ай.

Келер деп, тағы айналып сұлу көктем,

Арман мен тілегімді ұштадым-ай.

Күлімдеп, келді көктем, шуағым-ай,

Әнші құс келді қайтып тұрағына-ай

Жүрегім мәз, қуанған көңілім жаз,

Таныдым. Ол да мені танығандай.

2004

КӨКТЕМГЕ

Тәңірдің бұл да бір сәлемі.

Көктемде көгім күледі,

Шаттанып жүрек әлемі.

Құндыздай жайнап жер жүзі,

Алтын күн көкте күледі.

Жақсылық тілеп жүрегім,

Арманым биіктеп түледі.

1990
ФАУСТ ІЗІМЕН
Ең, алғашқы жауқазын,

Қар астынан бой создың,

Күннен шуақ сұрайсың.

Аққұба қыздай талдырмаш,

Қөзімнің жауын алдырмаш,

Иісің жұпар аңқыған,

Көктемнің алғаш кәусәрі.

Саф ауа кеуде кернеді,

Сый болдың сырды байлаған.

Оу, алғашқы көктемім,

Жалындап жастық, көктедім.

1992
БӘЙШЕШЕК ОЯНДЫ

Ән сап күлді күн көзі

Балалар ойнап, күнестеп,

Аяғын созды күн көші.

Бәйшешек гүлді оятты.

Ұйқысы қанған гүлзарлар

Елжіреп шұлғып, бұлғаңдар.

Бәйшешек иісі аңқиды

Оятқан мені сәуірде,

Рахмет, сұлу көктемге.

Түрлі түске боялып,

Жер беті жайнап кілемдей,

Қуандық, сыйға гүл алып.

Алқызыл, жасыл, өртеңгүл.

Сұлулық емей немене

Аңқиды жұпар әтіргүл.

Тіл қатты гүлге жүрегім.

Өзен-көл маңы жас құрақ,

Айнала жұмбақ-мың бір түн.

1993
СОНҒЫ ҚОНЫРАУ СЫҢҒЫРЫ
Сонғы қоңырау сыңғыры,

Жастық бір шақтың елесі.

Алау жүрек, албырт шақ,

Күміс қоңырау күндері.

Өсіпте қапты-ау, көп-көрім.

Кекілді, үрпек балалар,

Өмір жолын енді саралар.

Бәйшешек қауыз жарған шақ.

Балауса көктем есігін,

Айқара құшақ ашқан шақ.

Елесте болар балғын шақ,

Белеске шығар жастық шақ.

Қарсы алар сізді ақ таңда

Өмірлік қонырау-жарқын бақ.

1989
ТӨРТ МАУСЫМ,

ҮШ ТОҚСАН-ОН ЕКІ АЙ ҒОЙ

Қосқанда он екі ай боп керіледі.

Санасу қыспен, күзбен қажет болар,

Төрт маусымнан адамның ақылы озар.

Күздер аты өзіне тым лайық та:

Сарыала күз, қоңыр күз, қара күз деп,

Ескертеді, қазағым, суық күз ызғарын да.

Қара жаңбыр өш алардай төгілер.

Құлазиды қара күзде қу дала,

Асыр салып семіреді құлын да.

Көк майса, гүл жазира, солады түз.

Шыққан күн ерте батып, түн ұзарар,

Аң, жәндік мол ұйқыға енді жатар.

Күз бітіп, қыс қырқасы қылауланар.

Далаға шықса алыс, жылқы қарап,

Сақал-мұрт, кірпігің де шылауланар.

Қарт ата қысты болжап айтар мақал

Кемпір-шал таяқ ұстап, үйде отырса

Балалар шана теуіп, болады мәз.

Оппалап кәрі, жасың құлап жатар.

Бала мәз, қарт күледі үялғаннан,

Сәбидің шымыр тартып, буыны қатар.

Күн ұзап, күн шағырмақ себетін кез.

Жаратқан дүниені төртке бөліп,

Бір күштің барлығына жеткендей көз.

Кәрі-жас масайрайды күншуақта.

Қорадан мал шығады күнестеуге

Көргенмін мұның бәрін балаң шақта.

Ертең-ақ көктем өтсе, келеді жаз.

Түстікте бүрдің ауызын бәйбіше ашып,

Сүр жеген қыз-жігіттер айтады наз.

Сай-сала суға толды, аққала өліп.

Зымыстан зытты, білем, аялдамай,

Қыс жөңкіді артына қарай-қарай.

Бәйшешек қар астынан қауыз ашар.

Аңсапты айдын көлін Сарыала қаз,

Әркімнің туған жері Мысыр шаһар.

Наурыз, Наурызнама назарларда,

Әлем шат Мейрам отау базарыңда.

Жыл басын көргендер көп, көрмеген бар,

Ақ дәстүрлер жалғассын ұлтым барда.

Аймен ай жалғасады - өмір жалғас.

Қанша қарап басқаға қызықсам да,

Туған жер, өскен елдей мекен болмас.

Бала шат, үлкендер жүр көңілі тасып.

Саһара жасыл кілем тоқып жатыр,

Түр салып, түс текемет басып жатыр.

Шыбынсыз саф ауалы түндерін-ай.

Қыздар-ханша, жігіттер-ханзада боп,

Болсыншы ажар, ақыл, көрікке бай.

Құлаштап сапырылар балдай қымыз.

Жаз жайлауда жарасып жақсылыктар,

Алысты жақын қылар бауырласып.

Ойқастар «қызыл қамзол» - қыр түлкісі.

Жақсыға жақсы болу жарасады,

Қыз-жігіт ойнап-күліп тарасады.

Айналады көк диірмен дөңгелеп.

Жалғаны жоқ бәрін Тәңір жаратқан

Бар тіршілік бір өзіңнен нәр алған.

Жаным-жалын топрағыңды басқанға

Алып Дала байлығыңа жер жетпес,

Тәтті дәмің ауызымнан еш кетпес.

Маған ыстық бар тоқсаның, бар айың.

Кезегімен төрт мезгілді сағынам,

Сені аңсатқан жырларыма табынам.

2003
УАҚЫТ ТУРАЛЫ СӨЗ, ТОЛҒАУ

Если поэт хочет и может

Взять тему выше, чем

«В е ч н о с т ъ»

Значит - твореньям его

Выше «Вечности» жить дано!

(Т. Бердалина)

1.Уақыт жоқ деу, сылтауға желеу.

2.Уақыт алда, бұйырғанын көреміз деу- сөз, көкті сауғанмен теңдеу кеу-сөз.

3.Уақытпен санаспау, Бақытқа жетпей жолда қалу кепілі.

4.Уақыттан озу аяқпен орындалмас, ой-көңілмен нәтижелі іске араласу.

5.Үнем - үнемшілдік емес, үнемжанды болу - үлкен өнер.

6.Әр нәрсеге үнемділік, уақытты үнемдеуден басталмақ.

7.Үнем ұлағатыңды темекі шегуге, арақ ішуге, өсек айтуға, бос жүреге,

өтірікке, кезбелікке, төбелеске, жезөкшелікке, кезекте кержиуге, таусылмас

ұйқыға, айықпас «ауруға», жалқау жиынға, көгілдір отқа тесіле қарауға, т.б.

жөнсіздіктерге кетіре көрме.

8.Уақыт өмірінің мағынасыз өткен бір мысқалын бүкіл байлығыңнан, бақ –

дәулетіннен айрылғандай сезін.

9.Уақытты бағалауда да жеті байлық бар деп біл:

Бірінші байлық - денсаулық

Екінші байлық - бақытың

Үшінші байлық - ақылың

Төртінші байлық - тұғырың

Бесінші байлық - бала - балғының

Алтыншы байлық - арың, асылың

Жетінші байлық - алтын уақыт - өмірің.

10.Барлық адамға уақыт - Таңның атысы мен Күннің ба- тысымен бірдей

тең берілген, бірақ біреу-ғалым, біреу - жаның, біреу - арың, біреу – сорың

болып шығады, осыны ескер.

11.Уақытың - байлығың. Уақытың - бақытың.

12.Ақ таңмен таласа алтыда тұр, Күн шыға қажетіңді өтеп, шынығып,

жуынып, жәй-күйіңді реттеп, тамақтанып, сейілдеп, жеті-сегізде жүмыс

жолына шық.

Асықпай, таза ауада аяндап, еңбек баспанасына сегіз елуде кіріп кел.

Түстігіңді түйіп, ағзаңды ширатып, дем алып, күн шуағын сәл-пәл жұта,

еңбек күніңді екіде жалғастыр.

13.Бесін ауа, К.Маркстей, яғни сағаттай тұрақтылықпен жанұяңа жеті

сегізде орал. Өрістегі мал да мезгілінде оралатынын ескерген жөн.

14.Кешкі астан соң үнем уақытыңды ұлағатты іске жұмса.

15.Өміріңді Ұзартам десең - уақыт өлшемін үнемде.

16.Әр жыл, әр тоқсан, әр ай, әр апта, әр күн, әр сағат, әр лездеме, бір сәт,

қас қағым уақытыңды бос жібермей пайдаңа жаратып, тіршілігіңе тыныс

ете білсең, уақыттан озғаның.

17.Бір күнгі тірлік қызығы, жарық дүниенің еңбек қуанышы

-мәңгі өлмейтін Атақ пен Бақыт.

18.Малын, жанын, жер жәннәтін сақтау үшін, жан аямай, бел шешпей

күресіп, күнім өтіп барады деп, жылаған қазақ, қазір, мына күн

ұстатпайды, неткен қысқа еді деп, қайраңданады.

19.Уақыт - тіршілік тынысы,

Уақыт - қуаныш, қызыгың.

Уақыт - ақша, айлығың

Уақыт - бақыт байлығың

Тәуелді саған бар өмір,

Іс - әрекет көрігің.

20.Бірінші адам қымбат

Екінші өмір қымбат

Үшінші ұл-қыз қымбат

Төртінші төркін қымбат

Бесінші бесік қымбат

Алтыншы ауыл қымбат

Жетінші жерім қымбат

Бәрінен де:

Қымбатымды құрметтер,

Дұрысымды суреттер,

Ұлысымды ұлғайтып,

Жақсылыққа жеткізер

Саналы өмір керуені –

Алтын уақыт тым қымбат.

21.Алты айда жымиып,

Жеті айда күл бөбек

Бір жасыңда тіл шығып

Оң - солыңды біл бөбек.

Алты жаста әліп-би,

Жеті жаста жыр біліп,

Өнегелі бол бөбек.

Төрт сыныфты тәмәмдап,

Тоғыз жасқа жетесің

Жетінші сында жетіліп,

Бір мүшелге өтесің.

Он үшіңде топ жарып

Жарық жолға келесің.

Зиялы ұлттың баласы

Білім алып, күйленбей,

Он үшіңде үйленбес?!

Бес жыл тоқып ғылымды,

Өнер тоқы, көкешім,

Он сегіз бен жиырма бір

Көресің өмір көкесін!

Осы жылдар ой тоқып,

Жемісін берсін еңбегің.

Табысқа да уақыт тап,

Арманға да уақыт тап,

Жан дүниенің әуені

Махаббатқа уақыт тап,

Кітап оқып, хат жазып,

Көңілге де уақыт тап,

Достарыңмен сырласар,

Сыйласуға уақыт тап

Өзіңді өзің қамшылап,

Қайыруға да уақыт тап,

Уақыт - өмір өлшемі

Жақсы өмірде жан рахат!

Ірге тасың орнайды,

Тас сарайы ілімнен,

Қатарында жақсының

Көрінерсің бірінен.

Жанүя құрып жадырар

Мезгіл де туар осы тұс

Сыйламай сені тұра алмас,

Қолыңа қонған бақыт құс

Жиырма бестің жемісін

Әр мүшелде көрерсің

Қырық тоғыз төрінен

Кер бестідей керіліп.

Алтынмен атың терілігі.

Немереңе беріліп,

Елу асып елпеңдеп,

Бес белестен өтерсің.

Алпысқа аяңдап жетесің

Мерейтойды ойлана,

Мүшел тойға келесің.

Бастық орынды болса,

Басыңды сенің бағалар.

Жаңа келген «жәй» бастық...

Әлсіз жастарды сағалар,

22.Қадірлі басьщ қамыға,

Қарай да, қарай, қарайлап,

Артыңа бір аландап

Алдыңды шола бағамдап

Жүре берерсің жәйыңа,

Қысқа сапты қамшыдай

Қасқа өмір қынжылтқан

Қиқымы қалар ойыңда.

Жігерің болса жұлқынып,

Бір іс жаса мойыма.

Уақыттың безбені

Қамытын салар мойныңа

Өршелене өрге оз,

Жатып қалма майрылып.

Өткен өмір келмейді,

Есіне алып қайрылып.

Шалжиуға уақыт жоқ,

Еңбегің сіңді, көңілің тоқ.

Дүние - мүлік жинама

Өмір - жалған, дүние - бок, -

Деген ойлар мазалап,

Өзіңді өзің жазалап,

Уайымға берілме.

Жалқауланып, керілме,

Уақыт аз, жұмыс көп.

Тосып тұр тоқсан торқасы

Оқалы шапан, оқ бөрік

Тоқсанға берер ол көрік.

Алпыс бес жылдай отасқан

Бәйбішең болса, сол серік.

Болады ол жұмсақ тәтті өрік

Бәйбішеге Қарт серік.

Тоқсан деген тоқтықта,

Уайым - қайғы жоқтықта.

Асықпа, көке, асықпа,

Алланың өзі жаратты,

Өзінен болсын бір дерек

Берерім менің жыр көмек.

МЫНАЛАР БОЛАР БАСТЫ:

7 жаста - Бірінші

9 жаста - Төртінші

12 жаста - Жетінші. Мүшел жасы күтімді

13 жаста - техникум, училище, колледж

17 жаста - бітіріп

18 жаста ЖООрыны (түседі)

23 жаста ЖОО (бітіру)

25-28 жаста - үйлену. Мүшел арасы

30-49 жаста - қызу еңбек. Мүшел жасы

50 жаста - елпең шақ

61 жас - ардақтыда, аялды. Мүшел жасы

70 жаста - желіп өт

73-те жан-жақын. Мүшел жасы

Алыс емес 85,90,100-іңде

Өткеніңді жолдасаң

Осының бәрі білім ғой

Жас ұланым, білігі қой

Арабтың «синиф» деген сөзі (Сынып қалды емес), сондықтан ф әріпін қолдандық.

ПӘК КӨҢІЛ, ӘППАҚ СЕЗІМ!

Қарағандының торқалы, мерейге толы тойы - 70 жылдық

Мерекесіне орай ардақты да асқақ анам Нұрыбай,

Нұржан-Шолақ батырлар немересі Нұржанұлы Сыздық

Батырдың қызы Сәлкенге (Сәлима) арнаймын.

Арнау Байғозы, Наймантай,

Меңлібай батырлар ұрпағы, болыс

Жазбекұлы Жақыптың қызы -

Тұрсыннан (тәрбиелеген әкем Тоқа - Тұңғатар Тәжібайұлы Сембай руһынан кешірім өтінемін).

(Автордан).

ДҮНИЕ БІР—ЖАТҚАН ЖҰМБАҚ, ӘРІ ЖҰМАҚ (Б.Т.)

Дүние жұмбағына жас кезіңнен үңіле білген жөн екен. Сонда дүниенің

кейбір жұмбағын шешіп, жұмағы барына сенесің, келе-келе өзің де бір

жұмбақ боп қалардай көресің. Өз пікірің қалыптасып, өмірдің біраз

қырларын танып, өрісің молығып, өмірің тамаша қалыпқа түседі. Өткеннің

қадірін елеп, екшелей түсесің. Жастықпен байыбына бармаған сәттеріңді

пайымдай бастайсың. Мұның өзі өткен қателіктен кешу сұрап, болашаққа

барлау жасау шаралары сияқты. Бірақ бұл кезең азға ерте, көпшілікке кеш

келетін болар. Қай кезеңде де өз соқпағың болғаны абзал. Дегенмен,

баласына жақсы тәлім-тәрбие берер әкесі болса, әкенің жақсы тәлімінен

өнеге алар баласы болса - ілгері басу деген осы болмақ шығар. Әке

айналасындағы үлгі-насихат, ана айналасындағы ақыл-парасатқа да құлақ

түре жүрейік. Осыны бойымызға дарытып, жолымызға шырак етсек.

Қандай ғанибет!

Өмір атты ұлы мұхитты құштарлықпен құлаштай жүзіп өтер мұсылман

баласы болайық!

Әлем жеті қаттан тұрады десек, яғни жеті толқындардан тұратынын

аңғаруға болар. Әр толқын өз «теңізінде» шайқалады.Ал адам бойынан

тоқтаусыз шығатын толқын - аспан мен жер арасын үнемі байланыстырып

тұрады білем. Яғни адам байланыс күші, жер тартылыс күші (притяжение

земли). Ол жеті қат аспан толқынын жерге қабылдап, әрі мерзім сайын сол

толқынды кері шығарып, ауаға тарата аспанға беріп тұрады, бұл сөзсіз және

көзсіз шара. Әр адам өзінің сана сыйы, іс-әрекеті, шарапат-кесапатына

қарай өзіне тән толқын жиілігіне ие. Мұны көз көрмейді, құлақ естімейді,

қол ұстамайды, тек, сезім күші ғана сезінеді.Сезгіштер «қолмен қойғандай»

сезімталдық пен тұспалдайды. Сол себептен де жер бетінде жақсылық,

жақсы қасиет таратушы терең ойлы, ақ пиғылды адамдар неғүрлым көп

болса, бұл - табиғат пен қарым- қатыс өлшемінің негізі - алтын діңгегі

іспеттес таза қалып болар еді. О, құдірет! Жер бетіне, тек, жақсыны сыйла,

жақсыдан жақсы қасиет жұғысты болып, жақсы заман орнаса игі, - деп

тілек қосайық, ағайын. Бұл тілектің орындалуы һақ, егер ұрғашылар

ақылды бола түссе. Олар болашақтың гүлзәрларын егушілер, адамзаттың

адамгершілік ұрпағын таратушылар, яғни ұрпақтың анасы, парасаттың

патшайымы!
ПАРАСАТ ПАТШАЙЫМЫ — АНА (Б.Т.)

Таңғажайып сұлулық пен сымбаттылық тұнып тұрған жарық дүние – түрлі

түсті бояулардан, түрлі мінез адамдардан, саналуан жақсылық пен біраз

жамандықтан, заман ағымының заңдары мен ойлылардың бағамдарынан

тұрады емес пе? Соның, сол ғажап дүниенің ең аяулысы — Ана. Ана —

парасат патшайымы! Бұл дүниежүзі ғаламынан қаншама сайыпқырандар

өткен ғой. Бірақ, әркімнің өз сайыпқыраны жүрек түпкірінде қала береді

екен. Менің сайыпқыраным — құдіретті сөздің иесі!!!

Сары алтындай сардар сана салмақты.

Табылғандай қуаныштан бір пана,

Шаттандырар, тек, бір ауыз сөз ғана.

Күн орнатқан бір басыңа бақытты.

Шабытыма шабыт қосып шалқытып,

Қуантады, тек, бір ауыз сөз ғана.

Ашылғандай махаббаттың сарайы.

Табылғандай жанымның бір тетігі,

Жадымда, тек, сол бір ауыз сөз ғана.

І999ж.

ҚҰДІРЕТТІ СӨЗДІ САҒЫНДЫМ!

айтпайды. Айтқандарының өзі жәй, қалай болса солай, жеңілдеу, әркімге

айта салады. Бала күннен құлағыма сіңген осы құдіретті сұлу сөзді, ес

білгеннен елу асқанша естіген асыл да, құдіретті сөз - айналайын! - еді.

Анам кейде құшып айтатын, кейде қысып айтатын, кейде бетіме ұзақ қарап,

мен қарасам: ай-на-лай-ын, - деп мәнерлеп соза түсетін. Сол сәт мен өзімді

дүниедегі ең сұлу, ең асыл, ең нәзік, тіпті кішкентай жас баладай сезінетін

едім. Әндетіп жүріп аула сыпырып, талай шаруаны тындырып

тастағанымды аңғармайтын едім. Анам риза болғандай, пошымыңнан

айналайын, - дейтін. Осы қуатты да, құдіретті сөзді маған енді ешкім де

айтпайды. Керісінше мен енді немерелеріме айтатын болдым. Е, красоткам,

умныйым, айналайын деймін, түсінсін деп, өмір дөңгелеп, кезегін

келешекке беруін қараңыз. Мұнда да бір ғажап сыр бар-ау. Анамның:

айналайын! - деген сөзінде бір ұлылық ұғым, кіршіксіз махаббат, тау

бұлағындай таза тағылым бар, ананың балаға деген сыры бар деп білемін.

Әркімнің өз баласы өзіне қандай дейсің! - дейді анам. Қайран анам! Шын

сүйген жүрегіңді, құдіретті сөзіңді, асыл айналайыныңды сағындым!

Анам қанша айналып жатса да мен аса ештеңе айта қоймайтынмын,

есейе келе жауап ретіндей болған «Анама» арнау өліңін жаздым.

(«Орталық Қазақтан» 1/1-1965 ж).

Сездің бе, анам, сенің ыстық лебің,

Жалын боп жүрегімді құшты менің.

Өмірдің нұрын төккен жас жаныма,

Қадірлі анам сенің асыл сөзің.

Жүректен арнағаным жыр менен гүл.

Қалмапты ержетсем де еркелігім,

Тегінде, саған деген махаббат бұл.

да, міне, жетінші жыл. Сізді бұл дүниеде жоқ деуге, сенер сенбес күй

кешемін, бірақ сіздің менің жүрегіме ізгілік еккен руһыңыз мәңгі тірі. Қара

жер қойнында жатсаңыз да, сіздің руһыңыз, сезіміңіз менімен бірге екенін,

әрқайда аңғарамын. Жаныңыз жәннәтта, тәніңіз рахатта болсын!
АНАМНЬІҢ ТЕГІКІМ ЕДІ?!

Үлкен кісілердің тілімен айтсам, жақсыдан жаралған жан еді. Анасы –

Зілжан, Тарақты руының белгілі, атақты жерінің қызы болған. Денесі

Қырғыз мемлекетіндегі Пішпек қаласының орталық зиратына жерленген.

Әкесі — Сыздық, Нұрбай тегінің Нұржан батырдан туған. Әкесінің 20

жасында бәйбішесінен туған тұңғыш қызы екен. Бала кезінде әкесі екеуі:

әкесінен, мұрнынан жіберіп, боқтасып отырады екен, қазак баланы әртүрлі

еркелеткен ғой, соның бірі түрі болса керек. Нағашы әкем Сыздық өкіметке

бағынбаған, ғұмырында үш әйелмен тұрған адам еді. Мен 1958 жылы жазғы

демалысқа Фрунзеға барғанымда: бәйбішесі қайтыс болған, ал тоқалдары

Хадиша, Ұлжан шешелеріміз бар болатын. Үшеуінен: үш қыз, екі ұл бар,

негізі өз кіндігінен жаралған 23 баладан қалғаны осы. Нағашы әкемнің

Қаратауды беттеп, жол- жөнекей қырғыз жерінде қалуына түрлі себептер

болған білем. Ең басты себеп, Қара ноғай - дегеннің қазақтың сұлу қыз-

келіндеріне тыныштық бермей, тарпа бас салып, масқаралауына ешкім

буғау салмағандықтан, іске кірісуге тура келген. Тақау жердегі ауыл- да,

шарапқа тойып, ұйқыда жатқан жерінде үнін шығармай ұстап, алып шығып

сырыққа байлап, күні бұрын ойылған суатқа сүңгітіп жіберген. Отыз тістен

шыққан сөз отыз рулы елге жайылмас үшін, жалғыз өзі жасаған. Бірақ

білген адамдар болған. Елге қайтпауына екінші себеп: соңынан ерген інісі

Төлеубек аудан кооперативінде председатель болып, қызмет жасап,

мойнына (ұмытпасам 32 мың сом) ақша мініп, қашып кетуге мәжбүр болған,

сол інісінің алыста жалғызсырап жапа шекпеуін де ойлаған. Одан кейін

қастарына бүкіл немере, шөбере, аталас туыстары тегіс жиналды. Өздері бір

ауыл болып, қырғыз жерінің Шарғау, Питомник деген жерлерін жайлаган.

Қырғыздың бір қадірлі қарты жаяу кездеседі. Көкем аттан түсіп сәлем

беріп, о, әке, не жаяулап жүрсіз деген. Қарттың аты жоқ екенін білген соң,

қадірлі сіз жаяу жүргенде, сізден жас менің ат мініп жүргенім жарасымсыз

екен деп, қарттың қарсылығына қарамай, астындағы атын сыйға бергенін

қырғыз ауылы көпке дейін аңыз ғып айтып жүрген. Қырғыз ауылдастары

нағашы әкемді Батыр дейтін еді. Хадиша шешеміз, сенің көп мінезің

нағашы көкеңе тартқан деп те отыратын. Осындай жомарт мінезіне қоса

қыңырлыққа қисықтық жасайтын кезі де болған білем. Алсай- Нұрыбай

ағайындас қой. Алсай Әубәкір (көп жылдар Қаражалда тұрды) және екі

жігіт-төртеу болып, қыстың бір қысқа түнінде барымтаға шығады. Төрт нән

атты қолға түсіріп, бір ізбен келе жатады. Ауылға таянғанда біреуі:

«Бұларды қайда қоймақпыз?»

-дейді. Әубәкір: «Төртеуін де біздің қораға байлаймыз» - дейді. Аға сөзі

үкімдей, үн-түнсіз орындайды, төрт ат Әбекең қорасына байланып, үйді-

үйіне тарасады. Сол түні әппақ қарға із түспестен, төрт ат ізсіз жоқ болады.

Сонда Әубәкір: «Сыздық, мұндай шара, тек, сенің ғана күш-қуатыңнан

келеді!» - деп үнсіз тынған екен.

Сол Әубәкір ағайын інісінің кегін, оның қызы Сәлкеннен 1950 жылдары

қайтарғандай болды. Сол жылдары біраз қазақ «Бұлақ ауылы» жерінде

тұратын. Біздің үй ФЗО-дан қайтқан екі келіншекті әрі көмек ретінде, әрі

күтуші ретінде ұстайтын еді. Соның біріне Әбекеңнің көзі түсіп,

айналдырып, тоқалдыққа алды.

Ауыл оны - Қара қатын деуші еді, кейін Қараапа дейтін болдық. Сол

күні жаңа жыл кеші, Ескі Қаражалдағы бір ғана мектеп, соған «Шырша

мерекесіне» кетке мені алып келуге, екі кеште,шешем кетеді, отты жағып,

есікке ағаш іле салады, ол кезде құлып жоқ, (және қазақ есікке құлып

салмаған ғой) ағаш ілу ешкім жоқ деген белгі ғана. Мені алып келсе,

көршідегі Бану тәтеміз келіп, тәте жаңа қайда болдыңыз, үйге келсем, үй

қараңғы, от жанып жатыр, қорада бірдеме тырсылдағандай болды, «тәте,

тәте», - дедім, ешкім үндемеді, қорқып шығып кеттім», - дейді. Мамам

есікті іліп кетіп едім, десе, Бану ешқандай ілгіштің болмағанын айтады.

Анам сезіктеніп, сарайға барса айырып, төңкеріп қойған бір шыны шелек

майы жоқ екен. Аз ауыл «із кесу» оңай ғой, сонымен қара қатынның

жұмысы екендігі белгілі болып, ауыл милициясын алып барады ғой...

Мойындамайды. Далаға шыққан соң милиция айтыпты «майыңызды

қорытқан екен деп, шешем өзі қортылған май десе, милиция, ой, апа-ай,

формасын өзгерту үшін болса да қорытқан деген екен. Сонымен келесі

жолы шешем өзі барып қазақша бітімшілік жасамақ болыпты. Сонда

Әубакір: «Баяғыдағы, шешем білмейтін, жоғарыдағы әнгімені айта келіп,

сол төрт атты сол жолы сенің әкең ғана алды», - депті. Сонда шешем:

«Менің бір шелек майым төрт аттың құнына тұрса, әкемнің де, менің де

арманым жоқ деп, шығып кеткен екен. Сол Қараапамыз 1-2 жылдай болды,

о дүниелік болғанына.

Үлкенді сыйла - қут болар (Б.Т.)

тынысы абырой ойлайтын, көп сөзі жоқ, сөйлей қалса кісіні бейжай

қалдырмайтын, еш жанға жамандық ойламайтын, мөлдір бұлақтай таза

жүректі жан, қасиетті алып анам, тірліктегі жүрегімде мэңгі сакталасың.

Анасын мендей сүйетін жан бар ма екен?! Бар да шығар, дүние кең ғой.

Ал біз болсақ, ананың баласына деген махаббатын тіршілігінде біле алдық

па?! Дүниеде анадан асқан алтын да, асыл тас та, қымбат бұйым да жоқ.

Біліп, білмей жасаған ағаттығым болса кешір Ана! Күнде қасымда

сияқтысың, бәлкім тірі руһың болар. Осы бір қуанышы пен қасіреті,

қызығы мен қатері қатар жүріп, ұстараның жүзіндей қылпыған аумалы-

төкпелі дүниеде руһың желеп-жебеп жүрсін деп, табынамын. Сенің

руһыңның бізбен бірге екенін сезінемін, жан дүниеме бойлатып түсінемін.

Менен екі жүз шақырым жерде жатсаң да, бейітің қасынан жылына төрт-

бес рет өтіп, қол жаймаған жылым жоқ. Үлкен, кіші айттарда құран

бағыштап отырамын. Қазіргі қолымнан келер бар жақсылық осы ғой. Әлі

күнге көзім ұйқыға барғанша ойым-да орының бар. Балапаным,

қоңыртайым, деп отырғаның естен, сірә, кетер ме?! Жақсы көріп қараған

көздеріңді, мейірлене айтатын сөздеріңді сағынамын деп, ойлаппын ба?!

Тынымсыз тыпырлап еңбек еттің: бие сауып, күбі пісу, сиыр сауып, сүтін

тәрбиелеу, нан пісіру, үй сылау, кір жуу, кісі күту, көрпе-жастықты

жаңарту, текемет басып (шетіне атымды жазушы еді), оюлап сырмақ сыру,

киіз пісіріп, алаша тоқу, ең итке тамақ құйып, аяқ киімдердің ұлтарағын

жаю да есіңнен шықпайтын. Осының бәрі үлкен өнер де, үлкен білім екінін

енді түсіндім.

Сергек сезімді, табиғатыңнан дипломат едің, анашым. Қазір қарап

отырсам: сен тәрбиелеген бала мен өзім тәрбиелеген баланың айырмасы –

арқан бойындай қашықтықта. Өзіңнің бала ұрғаныңды көрмедім, ал

баласын ұрған қатынды қатты ұнатпаушы едің. Қарағым-ау, қолың батып

қалай ұрасың, қойшы әрі, керемет екенсің, бұдан былай өйтпе, деп өсиет

айтушы едің ғой. Ана пәле, ұялғанынан күлетін. Аңқаулық талай

қызықтарыңа да куәмін. Өткен өміріңді, балалығың мен жастығынды да

сұрауды білмеппін, өзіңнің мысал үшін айтқаныңнан сәл-пәл үзінділер ғана

есімде.

Біздің балалық кезгі тұрмыста кедір-бұдырлы болды ғой. Соғыстан

анау керекті» айтпақ түгілі білген емеспіз. Заман түзелген кезде «байдан

қалған сарқыншақ» деген жат сөзді естімеу үшін күміс-алтын тақпадық,

әлем- жәлем киінбедік, үй жиһазы деген болған жоқ. Бірақ ел бірлігі,

қуанышты емірі, осындай соғыссыз өмірге жетері жоқ, Алла елге

тыныштық берсің деген сөздермен тап-таза көз жанарлармен сөз тұнығын

естіп өстік, бұл да бір балалықтың бақытты бал дәурені екен ғой. Одан

кейінгі ойымыз оқу болды. Оқы, оқы, оқысаң, білімді болсаң далада

қалмайсың, оқығанға он бауырсақ бар деген деп, насихаттадыңыздар.

Содан 13 жаста студент атанып, арғымақтай орғып, оқып жаттық, ауылға

қонаққа ғана келеміз. Көрші-қолаңмен қосылып, төредей күтіп алушы

едіңіздер. Одан кейнгі өмір партияға қызмет жасау, бала бағу, жанүя күту

сияқты тірліктерге жалғасып, жүре беріппіз. Сіздер біздің сол бақытымызға

марқайып, мәз болдыңыздар. Ақылы асқаны ғана үзіп-жұлып жақсылық

жасағандай болдық. Қолымнан да, ойымнан да бар келгені: басыңдағы

байламыңды тоздырмай, кір шалдырмай жаңартып, үнді шәйінен, кемшілік

көрсетпедім (ол кезде мұның бәрі бос тұрмаушы еді ғой). Біздің мұнмызды

ат мінгізіп, Алатауға шығарғандай көруші едіңіздер.

Иә, Әруақты түсінбеген тентірер,

Тәңірді түсінбеген тезек терер;

Тәңірді сыйлап, әруақты құрметтесең,

Алла қуат сыйлап, Тәңір шапағатын берер, - дей келе өгей деп

ананы, өзге деп әкені сыйламаған талайлар тентіреді, әлде бірі - «тезек

теріп жүр». Сонысын да қанағат тұтып, «қарным тоқ» деп, тоқмейілсиді.