Туындысы неміс халқының тарихи энциклопедиясы екендігі. Ақынның Батыс-Шығыстық жинақ
жүктеу/скачать 18,96 Kb.
|
Әлем әдебиеті .Гете
- Бұл бет үшін навигация:
- 3.Гетенің әлем әдебиетіндегі орны. 4.Абайдың Гетеден аудармасының мәні.
- Гете Иоганн Вольфганг
|
1.Гете шығармашылығы романтизм дәуірінде «Фауст"туындысы неміс халқының тарихи энциклопедиясы екендігі. 2.Ақынның «Батыс-Шығыстық жинақ" шығармалар топтамасының жазылу себебі. 3.Гетенің әлем әдебиетіндегі орны. 4.Абайдың Гетеден аудармасының мәні. Қазақта әдебиетінде Абай,орыс әдебиетінде Пушкиннің аты ерекше болса,неміс әдебиеті үшінде Гетенің алар оргы ерекше. Халыққа өзінің шыншыл өлең жырларымен жақын болған Гете туралы бірер ауыз айтар болсақ. Гете Иоганн Вольфганг (1749-1832) – ХІХ ғасырдың күрделі кезеңдерін әр қырынан жіті бақылап, жете түсінген, қоғамдағы барша жайды өз пайымдауынша шебер ұсына білген ағартушылықтың бірден-бір суреткері. Жаңа болмыстың күрделілігі мен қарама-қайшы жақтарын барынша сезіне отырып, Гете оның келелі мәселелерін шешуде ағартушылық оптимизмін сақтап, адам баласының мүмкіншілігіне сеніммен қарайды. Ол болып жатқан құбылыстардың тарихи мәніне үңіле келе оның ақиқатын ашып көрсетіп, тұтастай бір қоғамның, мемлекеттің, халықтың болашақтағы даму жолдарын айқындай білді. Осы орайда ақынның Наполеонға қатысты пікірін алсақ та болады. Гете Наполеонды соғысқұмар басқыншы ретінде атағанымен, бір жағынан оны артта қалған ортағасырлық құрылысты ыдыратушы, көптеген ұсақ герман мемлекеттерінің шекараларын талқандай отырып, оларды патриоттық рухтағы бір арнаға біріктірген немістердің жақтасы ретінде көреді. Ол француз басқыншылығының неміс ұлтының тұтас бір мемлекет болып бірігуіне, жаңа қоғамдық құрылыс құру жолына түсуіне әсері мол болғанын көре білді. Осы дәуірде оның ой-өрісі, өмірге деген көзқарасы толысып, шығармашылығында жаңаша бір леп пайда болды. Туындылары ауқымды, көркем ойлармен айшықталып, әлем және адам жайлы диалектикалық ұғымға жол ашқан романтикалық сарындағы түсініктерімен ерекшеленді. Бұл ұлы ақынды өткен кезеңдерден бөлек бір арнаға түсірді. Атап айтсақ, оның дүние жүзінің классикалық мұраларының қатарына жататын туындысы «Фауст» осы кезеңде аяқталды. Ал, «Фаустың» екінші бөлімімен, ақынның басқа да осы кезеңде жазған көптеген көркем шығармалары астасып жатыр. Соның ішінде аса көрнектісі «Бастысты-шығыстық жинақ» («Западно-восточный диван») /1814-1815/ атты бірнеше бөлімнен тұратын өлеңдер жинағы. Гете поэзиясының биік шыңдарының бірі болып саналатын бұл шығармасынан романтикалық көркем ойлар мен үлкен поэтикалық шеберліктің қайнар көзі аңғарылады. Ақынның Шығысқа баса көңіл аударуына романтикалық мектептің ықпалы зор болды. Ол Батыстан таппаған өміршең орта мен жарқын тұрмысты қалыптастыратын рухани тұрақтылықты Шығыстан іздейді: Оңтүстік, Солтүстік, Батыс бүлінуде, Өртен тақтар, патшалық лаулап өртен. Аттаныңдар шығысқа алыстағы, Тіршіліксіз, ескіліктен аулақ мүлдем. Онда ән, онда шарап, махаббатың – Өркендеп, қанат жайған жаңа салтың. («Гедхера») – дей отырып, жаңа өмір мен барша рухани байлықты шығыспен байланыстырады. «Батысты-шығыстық жинақ» ХVI ғасырда өмір сүрген иран халқының атақты шайыры Хафизбен сұхбат ретіндегі, шығыс өмірі мен мәдениетін бейнелеген шығармалар тобы. 12 кітапқа бөлінген 235 өлеңнен тұратын бұл туындысында ақын өзін шығысқа келген саяхатшы ретінде сезініп, сол халықтың салт-дәстүрі, діни көзқарасы мен тұрмыс-тіршілігіне ден қоя үңіледі. Марко Полоға ұқсап, қалалар мен ауылдарды аралап, тау соқпақтары мен керуен жолдарын шарлайды. Мұны шындыққа сәйкестендіру үшін Гете тек шығыс ақындарын ғана оқып қоймай, өткен ғасырлардағы саяхатшылардың жазбаларымен де танысады. Туындыда романтизмнің уақытты алмастыру әдісін қолдана отырып, ақын өз бойына, өзі өмір сүрген ортаға жіті көз салады. Шығыс табиғатының ғажайып бейнесі, батыс қалаларының қайшылыққа толы сұлбасына ауысады. Алайда, ақын классикалық Батыс пен романтикалық Шығысты бір-бірінен алшақтатпай, екеуін өзара астастыруға тырысады. Бұл оның кейінгі туындылары «Пария» және «Неміс-қытайлық жыл мезгілдері және тәуліктері» атты өлеңдер тобында да қайталанады. 1823 жылы Гете ең көрнекті лирикалық туындыларының бірі «Мариенбадтық эллегиясын» жазады. Жас Улрик фон Левенцтің нәзік сезіміне құрылған бұл туындысында ақын абдыраған жанның махаббатпен қош айтысуын эллегия арқылы жеткізеді. «Фаустың» екінші бөлімін 1831 жылы жазып тамамдаған Гете оны неміс халқына арнаған өзінің өсиеті ретінде, қайтыс болғаннан соң жариялауды сұрайды. Бұл туынды өткен өмірдің өзінше бір қорытындысы, болашаққа көзқарас, ұлттық мәдениеттің өркен жайып, дамуының асыл жолы іспетті. «Гете дәуірі» деген атқа ие болған осы кезең, ағартушылық идеялардың жоғары дамуына, ағартушылық классицизм мен реализмнің, неміс романтизмінің өркендеуіне, жаратылыс, философия ғылымдарының қанат жаюына өз әсерін тигізді. Нақ осы кезеңде неміс мәдениеті алғаш бүкіл еуропалық даму сатысына көтеріліп, ақын арманы жүзеге асқандай. Ол келешек ұрпаққа мұра қылып Фаустың қайталанбас тұлғасын қалдырды. Бұл тұлға қашан да ізденімпаз және барға қанағатсыз, шүбәланғыш және жасампаз, еңбекқор және ерлікке құштар адам бейнесін сомдап, өзінің барлық жақсы қасиеттері мен қайшылық жақтары арқылы оқырманға ерекше әсер қалдырады. Гетенің 60 жылдай жазған бұл трагедиясының басты арқауы – сол дәуірге тән өмір қайшылықтары мен әділеттілік арасындағы кескілескен күресті суреттеу. Гетеден бұрын да бұл тақырыпқа қалам тартқандар болды. Бірақ олар аңыздағы өздері суреттеген жалпы идеядан әрі аса алмады. Ал Гетенің Фаусты өлмейді. Оның орнына азғыртушы шайтан масқаралана жеңіліс тауып, ақын одан басқа жолдың болуы мүмкін еместігін айтады. Сондай-ақ мұнда қоғам өмірінің мәңгілігін, алайда уақыт өткен сайын жаңғырып, дамып отыратындығы ескертіледі. Ақын кейіпкері өз халқының бостандыққа жетіп, даңққа бөленетініне, асыл арманының түбінде іске асатындығына зор сенім білдіре отырып, тынымсыз еңбек ете, үнемі іздену жолында жүреді. Романтиктер «Фаустқа», әсіресе оның бірінші бөліміне жоғары баға берді. Олардың назарын туындыдағы өзгеше рухтағы кейіпкердің тұлғасы аударып қана қоймай, сонымен бірге жанрдағы жаңашылдықтың куәсі болды. «Фаустан» олар ойдың еркін шарықтауын, шынайы және идеялдық екі өмірдің біте қайнасқан байланысын көре білді. Сонымен, «Фауст» – ақынның бар саналы ғұмырының жемісі, ғасырлар бойғы неміс халқы тарихының энциклопедиясы, реакциялық қара күштерге қарсы прогрессивтік топтар күресінің айнасы, адамның ішкі жан дүниесінің өсуі мен қалыптасуының, саяси оқиғалар мен қоғамдық күрестердің көркем галереясы іспетті болды. «Фаусты» әдебиетте – Шеллинг, музыкада – Берлиоз, көркем өнерде – Делакура үлгі тұта отырып, өз туындыларын бүкіл әлемге әйгілі етті. ХІХ ғасырда Гете прозаик ретінде де танылды. Оның әсіресе романдары мен автобиографиялық жанрдағы шығармаларының өзіндік орны бар. Соның ішінде «Поэзия және шындық. Өз өмірімнен»(«Поэзия и правда. Из моей жизни») /1811-1831/ атты кітабы өте мазмұнды жазылған. Гете бұл еңбегінде 1775 жылға дейінгі өз өмірінің өткен күндеріне үңіле отырып, сол кезеңдегі өзі куә болған тарихи оқиғаларды қайта толғап, көңіл-күй тебіренісіне түседі. «Вильгелм Майстердің шәкірттік жылдары» («Годы учения Вильгелма Майстера») романы жарық көргеннен кейін 25 жыл өткеннен соң, Гете осы кейіпкер туралы тағы бір туындысын жарыққа шығарды. «Вильгелм Майстердің жиһанкездік жылдары» («Годы странствований Вильгелма Майстера») атты бұл романын автор 1807-1829 жылдар аралығында ұзақ жазуының себебі, жаңа ғасырдың қарқынды онжылдығын ақын ой елегінен өткізе отырып, жан-жақты талдау жасайды. Қоғам жаңалығына баса назар аударып, жеке бастың толысу сатысын қамтамасыз ететін ортаны іздейді. Бұл орта өзара бірліктегі жандардың, өзгенің қамын жеп, олардың игілігін ойлауды мақсат тұтқан қиялдағы «қауымдастық». Гете романдарында капиталистік құрылыстың келеңсіз қырлары – қолөнердің құлдырауы, техникалық өндірістің зиянды зардаптары, қаладағы үлкен өзгерістер, ондағы зорлық-зомбылық сынға алынып, оған қарсы күш ретінде өткен қоғамның кейбір дәстүрлерін дәріптеуге бой алдырады. Дегенмен ол басқаларға ұқсамайтын, кіршіксіз, қоршаған ортаға қажетті, жан-жақты тұлғаның образын жасауға тырысып, кейіпкерлерінің баянды өмір жолын өз шығармаларына арқау етеді. Ақынның романтикалық көзқарасы басқа елдердің көрнекті тұлғаларының шығармашылық әлемінде де өмірді барлық қырынан танып, оны жете түсінуге жол ашып берді. Осы тұрғыда алысқа бармай Жуковскийдің, Пушкиннің, Лермонтовтың, Абайдың Гете шығармашылығына зор ықылас танытып, аударма жасағандарынан аңғаруымызға болады. Абай Гете туындыларымен Лермонтов аудармалары арқылы таныса отырып, оны өз халқының жанына жақынырақ қылуды мақсат еткен. Неміс ақынының Лермонтов аударған «Горные вершины» («Тау шыңдары») өлеңін Абай еркін аударып, тіпті оған тамаша әуен де шығарған. Лермонтовтағы: Горные вершины, Спят во тьме ночной Тихие долины, Полны свежей мглой: Не пылит дорога. Не дрожит листы... Подожди немного. Отдохнешь и ты, - деп келетін пейзаждық көріністі, Абай өз туған даласындай дәлме-дәл, шебер аудара келе, суретті сөздің көркемдік үлгісін жасаған: Қараңғы түнде тау қалғып, Ұйқыға кетер балбырап, Даланы жым-жырт, дел-сал қып, Түн басады салбырап. Шаң шығармас жол-дағы, Сілкіне алмас жапырақ, Тыншығарсың сен-дағы Сабыр қылсаң азырақ. «Қараңғы түнде тау қалғып» өлеңі – қазақ жұртының сүйікті әндерінің біріне айналып, бүгінге дейін ел аузынан түспей келеді. Бұл, Абайдың сол кездің өзінде неміс ақынының лирикасындағы тамаша белгілері мен ғажап әуендеріне терең бойлап, жан қозғалысының үндестігін тап басып, таба алғандығының айғағы. Сайып келгенде, Гете шығармашылығының маңыздылығы сонда, ол айрықша көркемдік айшықтағы туындыларын жаза отырып, өз халқының, өз заманының ғана емес, одан соң да әлемдік әдеби, мәдени даму үрдісіне зор ықпалын тигізуінде. жүктеу/скачать 18,96 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|