Ушатов марат әбдікаламҧлы педагогикалық жоғары оқу орындары студенттерінің лидерлік әлеуетін дамыту

59 
5 – кестенің жалғасы 
1 
2 
3 
М.С. 
Гиляров 
1) Әлеует – ақпаратты жылдам жіберуді 
қамтамасыз ететін электр сигналы.
2) Әрекет әлеуеті – жүйке 
жасушаларының қозуынан пайда 
болатын мембраналық әлеуеттің жылдам 
ауытқуы.
Биологиялық 
энциклопедиялық сӛздік. 2-
бас., «Кеңес энциклопедиясы» 
бас.; Мәскеу - 1979ж.501-б. 
А.М. 
Прохоров 
Әлеует (лат. - күш) – міндеттерді шешу, 
белгілі бір мақсаттарға қол жеткізу үшін 
қолданылуы мүмкін мүмкіндіктер, 
құралдар, қорлар кӛзі.
Үлкен энциклопедиялық 
сӛздік. Мәскеу – 1991 ж. 
«Мәскеу энциклопедиясы» 
бас.188-б.
Г.В. 
Осипов 
Әлеует – қандай да бір облыстағы қолда 
бар құралдар, қорлар, күштердің 
жиынтығы.
Әлеуметтік энциклопедиялық 
сӛздік, Мәскеу- 1998 ж., 254-б. 
Т.А. 
Ладыженская, 
А.К. 
Михальская 
Әлеует – адамның қоршаған ортамен 
ӛзара әрекеттестігінің қандай да бір 
деңгейін қамтамасыз ететін ӛзара 
байланысты қасиеттерінің кешенін 
кӛрсететін түсінік.
Педагогикалық сӛзтану 2-бас.,
Мәскеу -1998 ж.
312-б. 
Л.И. 
Абалкин 
1) Әлеует –нақытылы бір салада қолда 
бар құралдар, мүмкіндіктер жиынтығы.
2) Әлеует – моральды-саяси және 
экономикалық ресурстар жиынтығы.
Экономикалық энциклопедия, 
Мәскеу -1999 ж., 
587-б. 
«Тұран» 
ұжымы 
Әлеует – кәсіби қызметте нақты іске 
асырылуы мүмкін тұлғаның сұранысқа ие 
емес болып қалып отырған және 
ӛзектендірілген интегративті күйі.
«Қазақстанның ұлттық 
экономикасының ғасырлар 
тоғысында дамуының отандық 
әлеуеті» Алматы-2000.54-б. 
В.С.Безрукова 1) Әлеует – бұл тұлғаның әлі дамымаған, 
пайдаланылмайтын, сұранысқа ие емес 
қабілеттері, негізі, тұлғалық қасиеттері, 
білімі, дағдылары.
2) Әлеует – жұмыскердің еңбек 
тапсырмаларын табысты орындау мен 
ӛндірістік міндеттерді тиімді шешуді 
қамтамасыз ететін тұлғаның кәсіби елеулі 
қасиеттері мен сипаттарының даму 
дәрежесі.
Рухани мәдениет негізі 
(педагогтың энциклопедиялық 
сӛздігі) – Екатеринбург. 2000 
301-б. 
Джери Д.
Джери Дж. 
1) Әлеует – ойлаудағы және міндеттерді 
шешудегі жаңашылдықпен сипатталатын 
интеллект аспекті.
2) Әлеует – адам ӛмірінің басқа 
құндылықтарынан үстем тұратын тұтыну 
мен тұтыну игіліктерінің жоғарғы 
құндылықтар есебінде алға шығуымен 
сипатталатын әлеуметтік құбылыс.
Үлкен әлеуметтік түсіндірме 
сӛздік, Ұлыбритания -2001 ж, 
Т.1 
544-б. 
С.А. 
Кузнецов 
Әлеует – қандай да бір қатынастағы 
қуаттылық дәрежесі, қандай да бір 
дүниеге барлық қажетті мүмкіндік, 
құралдар жиынтығы.
Орыс тілінің заманауи 
түсіндірме сӛздігі. Мәскеу, -
2002 ж.,588-б. 

60 
5 – кестенің жалғасы 
1 
2 
3 
Е.Н. 
Захаренко 
А.Н. 
Комарова 
И.В. 
Нечаева 
Әлеует - қажет жағдайда қандай да бір 
мақсатта қолданылуы мүмкін қандай да 
бір облыстағы құралдар, мүмкіндіктер, 
кӛздер жиынтығы
Шет тіл сӛздерінің жаңа 
сӛздігі, Мәскеу-2003 ж., 507-
б. 
В.Д.Шолле 
Әлеует – күш ӛрістерінің кең сыныбын 
сипаттайтын түсінік.
Алтын қор. Энциклопедиялық 
сӛздік. Мәскеу -2003ж., 317-б. 
А.А. 
Әлімбаев 
Әлеует – қандай да бір қызметтің шекті 
мүмкіндіктері немесе қабілеттерін, 
қандай да бір әрекеттерді жүзеге асыруды 
білдіретін термин.
Ӛңір дамуының экономикалық 
проблемалары. Оқу құралы. 
Қарағанды -2005. 213-б. 
Л.П. 
Кураков 
В.Л. 
Кураков 
А.Л. 
Кураков 
Еңбек әлеуеті – адамдардың еңбек 
қабілеттілігін анықтайтын түрлі 
қасиеттерінің жиынтығы: адамның 
белгілі бір сападағы еңбекке 
қабілеттілігіне себеп болатын жалпы 
және арнайы білімдерінің, еңбек 
дағдыларының кӛлемі.
Экономикалық
энциклопедиялық сӛздік, 
Мәскеу-2005ж., 701-б.
Е.Ю.Усик 
1) Әлеует – жас адамның қасиеттері мен 
сипаттарының жиынтығы, олар қоғамдық 
ұдайы ӛндіріс үдерісінде пайдаланылуы 
мүмкін (толықтай және ішінара).
2) Әлеует – социумның даму немесе 
құлдырауының әлеуетті мүмкіндіктерін 
анықтайтын қасиеттер мен сипаттарға ие 
(қабілеттер, білім, денсаулық, мәдениет 
деңгейі және т.б.) адами ресурстар.
Терминологиялық
ювенологиялық сӛздік, 1-бас.
Мәскеу-2005ж.,
264-б. 
Р.Корсини, 
А.Ауэрбаха
1) Әлеует - (лат. Potentia – күш) қандай да 
бір міндеттерді шешу, белгілі бір 
мақсаттарға қол жеткізу үшін 
қолданылуы мүмкін мүмкіндіктер, 
құралдар, қорлар, кӛздер.
2) Әлеует – қандай да бір облыс, қандай 
да бір қатынастағы қолма-қол құралдар, 
мүмкіндіктер жиынтығы.
Психологиялық энциклопедия
«Аванта+» басп.,2-басп., СПб.: 
АҚШ – 2006
1096-б. 
Е.Ф. 
Губский 
Г.В. 
Кораблева 
В.А. 
Лутченко 
Әлеует – бұл қабілет, күш, қуат,
схоластикада материяға таңылатын 
қандай да бір дүниеге айнала алу 
мүмкіндігі. 
Философиялық
энциклопедиялық сӛздік
Мәскеу -2009ж, «ИНФРА-М» 
басп.358-б. 
Г.И. 
Абдікеримова 
Әлеует – тұлғаның социо мәдени және 
шығармашылық сипаттарының 
жиынтығы, қызметті жетілдіруге 
дайындығын және осы дайындықты 
қамтамасыз ететін ішкі құралдар мен 
әдістердің болуын білдіреді.
Кәсіби педагогика. Оқу 
құралы. Алматы-2008. 
«Экономика» басп.. 368-б. 

61 
5 – кестенің жалғасы 
1 
2 
3 
Е.С. 
Балтабаев 
А.Ж. 
Куватов 
Әлеует – адамның, жекелеген әлеуметтік 
топ пен жалпы қоғамның физикалық 
және рухани күштерінің жүйесі, оларды 
жүзеге асыру қоғамдық құрылымдардың 
кең ұдайы ӛндірісін және индивид ӛмір 
сапасын жоғарылатуды қамтамасыз 
етеді.
«Студенттердің 
ұйымдастырушылық әлеуетін 
қалыптастыру». Павлодар-
2010. 23-б. 
Н. 
Темірбеков 
Әлеует – жекелеген адамдар, ұйымдар 
немесе секторлардың белгілі бір рӛлдерді 
орындау немесе белгілі бір ӛнімді 
дайындау 
тұрғысындағы 
дағдылары, 
білімдері немесе қабілеттері.
«Маңызды күндер 
хроникасы» мақаласы. 
Ӛскемен-2011. 
69-б.
Ф. Н. 
Жакыпова 
Әлеует адамның бар қабілеттерін 
тәжірибе жүзінде қолдануы мен 
пайдалануы тұрғысындағы осы шақты 
білдіреді (әлеует «ресурс» мәнін 
қабылдайды).
«Қазақстанныың жоғары 
мектебі» Алматы, 2013ж. – 24-
26-б. «Жоғары білімдегі 
заманауи тенденциялар».
З. Ж. 
Оразалиев 
Әлеует адаммен жинақталған және оның 
қандай да бір қызметке қабілетімен 
шарттайтын қасиеттерінің жиынтығы 
тұрғысында кӛрініс табады.
«Жаңа мектеп» журналы, 
2014ж.-16-19-б. «Білім 
алушылармен рухани-
адамгершілікті тәрбилеу 
бойынша жұмыстың 
проблемлары мен әдістері» 
Ж. Е. 
Ермұхамедов
а 
Әлеует - жекелеген тұлға, қоғам, 
мемлекеттің белгілі бір саладағы 
мүмкіндіктері 
«Бастауыш мектеп» журналы, 
2014ж., Алматы.
«Қазақ тілі, Қазақстан тарихы 
және орыс әдебиетінің 
біріккен сабағы».
Т. А. 
Талалаев 
Әлеует – бұл адамның тұтынған азық-
түлігіндегі энергияны пайдалану үлесі.
Эксперименттік білім 
бойынша халықаралық 
журнал. – 2015 ж., 729-729-б. 
«Ӛріс теориясының 
элементтері. Векторлық 
талдау»
Жоғарыдағыны қорытындылай келе, «Әлеует» түсінігі ғылымның түрлі 
салаларында және түрлі мағынада пайдаланатынын байқадық. Атап айтсақ, 
философиялық, 
психологиялық, 
экономикалық, 
биологиялық 
және 
педагогикалық тұрғыда ғалымдар қарастырған. 
Ғылыми әдебиетті талдау әлеует кӛп мағыналы түсінік екенін кӛрсетті. 
Мысалы, әлеует туралы қажет жағдайда қандай да бір мақсатта қолданылуға 
болатын барлық құралдар, қорлар, кӛздердің жиынтығы ретінде айтады. Әлеует 
қандай да бір әрекет, қандай да бір функция кӛрініс табу ықтималдығы 
дәрежесімен байланыстырылады. Әлеует ретінде күш ӛрістерінің кең сыныбы 
сипатталатын шама (магнитті, эклектикалық, химиялық әлеует және т.б.) 

62 
түсініледі. Әлеует жекелеген тұлға, қоғам, мемлекеттің белгілі бір саладағы 
мүмкіндіктерін де білдіреді. Гуманитарлы және әлеуметтік-экономикалық 
пәндерге қатыстысы, мұнда әлеует әдетте адамның ресурстары, резервтері 
немесе мүмкіндіктері мен белсенділіктерінің синонимі ретінде қолданылады. 
Әрбір адам мұрагерлік тұқым қуалау арқылы және ӛмірлік тәжірибеге тәуелді 
болуы мүмкін белгілі бір әлеуетке ие деп айтуға болады.
Жүргізілген талдау кӛрсеткендей, ғылымның басқа салаларында әлеует 
әдетте ресурстардың синонимі ретінде қолданылады және «кадрлық әлеует», 
«ӛнеркәсіптік 
әлеует», 
«энергетикалық 
әлеует», 
«ғылыми 
әлеует», 
«эстетикалық әлеует» және т.б. үйлесімде қолданылады. Дәлел ретінде Л. И. 
Абалкиннің Әлеует – «орын мен уақытқа байланған ресурстардың 
жалпыланған, жинақталған сипаты» деп есептейтін пікірін келтіреміз [43,с. 18]. 
Біз тұлға әлеуетінің алуан түрлерін зерттеушілер әдетте мүмкіндік пен 
шынайылық санатында адам тұлғасының статикалық емес қасиеті ретінде 
қарастырады және оның басты сипаттарының жиынтығы арқылы ашылады, 
олардың кӛмегімен әлеуеттің айқын және жасырын күйлерін бағалау 
мүмкіндігіне қол жеткізілетінін анықтадық.
Тӛменде кесте 6 ғалымдардың еңбектеріндегі әлеует түрлерінің 
зерттелінуін кӛрсетуге тырыстық (кесте 6). 
Кесте 6 - Ғалымдардың еңбектеріндегі әлеует түрлерінің зерттелінуі
Автор сипаттама 
Дереккӛз 
1 
2 
3 
Д. Джери 
Шығармашылық әлеует – ойлаудағы және міндеттерді 
шешудегі жаңашылдықпен сипатталатын интеллект 
аспекті. 
Шығармашылық 
қабілет 
дивергенттік 
ойлауды тұжырымдайды, әдетте қарапайым жағдайға 
мүмкін болғанша кӛп жауаптар санын талап етеді 
(мысалы, 
ерекше 
пайдалану, 
ассоциативті 
байланыстар).

жүктеу/скачать 3,6 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: