Ветеринариялық медицина кафедрасы отырысында қаралған және ұсынылған

Ірі қара малдың паратуберкулезінің пайда болуының және

шаруашылық субъектілеріне келетін барлық жануарларды 30 күн ішінде оқшаулап ұстау керек;

жануарларды жылына екі реттен кем емес клиникалық тексеруді қамтамасыз ету керек: жайылымға шығару алдында және күзде қыстаққа тұрғызу алдында, бұдан басқа сиырларды төлдегеннен кейін;

жайылымдарды, суару жерлерін, мал шаруашылығы фермаларын, қораларды және жануарларды ұстайтын басқа да жерлерді қалыпты ветеринариялық-санитариялық жағдайда ұстау қажет;

паратуберкулезден таза емес пункттердің жануарларымен баска ірі кара малдармен, жеке қолданыстағы малдармен жанасуына, сондай-ак жануарлардың әр түліктері мен әр жастағы топтарын бірге ұстауга жол бермеу қажет;

жануарлардың организмінің резистенттілігін күшейту үшін рационды ақзат, минералды заттар, микроэлементтер мен витаминдер бойынша құрастыру қажет;

жануарлардың рационы қышқылды жеммен күшейтілген бір жақты азықтандыруға жол бермеу.
Паратуберкулезден таза емес пункттерде жэне эпизоотиялық ошақтарда жүргізілетін шаралар

Шаруашылық субъектісінде паратуберкулез анықталған жағдайда ветеринариялық маман дер кезде сәйкес әкімшілік-аумақтық бірліктің бас мемлекеттік ветеринариялық инспекторына хабарлайды.Сәйкес әкімшілік-аумақтық бірліктің бас мемлекеттік ветеринариялық инспекторы паратуберкулез ауруының пайда болуы туралы хабар алғаннан кейін тез арада ауру шыққан жерге келеді және таза емес пункттің індет ошағының шекарасын анықтау мен эпизоотологиялық тексеруді ұйымдастырады. Диагноз қою үшін ауру малдардан патологиялық материалдар алады және оны ветеринариялық лабораторияга жібереді.Ақырғы диагноз койылған жағдайда шаруашылық субьектісінің аумағына, Қазақстан Республикасының «Ветеринария туралы» Заңының 27 бабының 1 тармағына сәйкес карантин қойылады.Шектеу шараларының талаптары бойынша:

1. диагноз қойылғаннан кейін барлық жануарларды клиникалық тексереді;

2. аурудың клиникалық белгілері бар жануарларды шығарып, етке союға жібереді;

3. қалған ірі қара мал басын паратуберкулезге тексереді;

4. сауықтырылып жатқан табынның жануарларының қан сары суына кейінірек серологиялық зерттеу мен аллергиялық тексеруді жылына 2 рет көктем мен күзде жүргізеді;

5. мал басын тоқсанына бір рет клиникалық тексереді, паратуберкулездің клиникалық белгілері бар жануарларды аллергиялық және серологиялық зерттеулердің нәтижесіне қарамастан етке союга жібереді;

6. екінші рет зерттеген кезде оң немесе күдікті реакция берген жануарларды етке союға жібереді, калғанын жалпы табынға қайтарады;

7. сойылған жануарлардан алынган материалдарды барлық жағдайда бактериологиялық және гистологиялық зерттеулерге жібереді;

8. паратуберкулезбен ауру сиырлардан алынған төлдерді етке союга жібереді, аурудан таза емес табынның сау сиырларынан алынған төлдерді ересек жануарлардан бөліп, 5 (бес) күн бойы уызбен азықтандырады, содан кейін арнайы бөлініп берілген фермада пастерленген сүтпен немесе көксүтпен өсіреді. Содан кейін оларды паратуберкулезге зерттейді;

9. паратуберкулезден таза емес шаруашылық субъектілерінен сау төлдерді қолайлы шаруашылық субъектілеріне шығаруға осы Ветеринариялық ереженің талаптары орындалып өсірілген және аллергиялык зерттеулері теріс нәтиже берген жағдайда рұқсат етіледі.

Паратуберкулезден таза емес пункттің жануарларын клиникалық,
серологиялық, аллергиялық және микроскопиялық зерттеулер негізінде 3
топқа бөледі:

клиникалық белгілері бар және сеорологиялық зерттеген кезде он нәтиже берген жануарлар союға жіберіледі, ауру сиырлардан алынған бұзаулар етке жіберіледі;

аллергиялық және серологиялық реакцияларда оң нәтиже берген, бірақ клиникалық белгілері байқалмаған жануарлар оқшауланып жеке ұсталады, микроскопия, серологиялық және аллергиялық зерттеулер жургізіледі, диагностикалық сынамалардың біреуі оң нәтиже берген жағдайда жануарлар союға жіберіледі;

клиникалық белгілері жоқ және агглютинация реакциясы мен комплемент байлау реакциясында теріс нәтиже берген шартты сау жануарлар 3 айда бір рет аллергиялық және серологиялық зерттеледі, оң нәтиже берген малдар оқшауланады және союға жіберледі.
Паратуберкулездік энтериттен таза емес пунктте жүргізілетін
ветеринариялық-санитариялық шаралар:

Сәйкес әкімшілік-аумақтық бірліктің бас мемлекеттік ветеринариялық инспекторының рұқсатынсыз малдарды қайта топтастыруға тиым салады;

1 мал қоралары мен алаңдарының қалыпты санитариялық жағдайын қамтамасыз етеді;

2 мал шаруашылығы бөлмелерінде механикалық тазалау, мал бағылатын жерлердің, әр зерттеуден кейін құралдар мен басқа да жабдықтардың кезекті дезинфекциясы жүргізеді;

3 ауру малдардың және ауруға күдікті малдардың қиын жағады, шартты сау малдардың қиын биотермиялық әдіспен зарарсыздандырады;

4 сауын сауу қондырғысы мен сүт ыдыстарды күнделікті залалсыздандыруды қамтамасыз етеді;

5 сиырлардың төлдеуін арнайы төлдеу бөлмелерінде жүргізеді, жолдастарын су өтпейтін ыдысқа жинап, залалсыздандырады;

6 алғашқы уыз жеке ыдысқа сауады да, қайнату арқылы залалсыздандырады, шартты сау малдардан алынған сүт 85 °С температурада 30 (отыз) минут пастерлейді;

7 жануарларды жабық су көздерінен суаруды ұйымдастырады, малдардың қиымен ластанбауы үшін арықтарды, орларды, үлкен су көлдерін қоршайды.

Паратуберкулезден таза емес пунктте соңғы ауру мал бөлінгеннен кейін 3 (үш) жыл өткен соң, диагностикалық зерттеулердің 4-рет теріс нэтижелері алынып, қорытыңды ветеринариялық-санитариялық шаралар жүргізілгеннен кейін, шектеу шараларын алу үшін сәйкес әкімшілік-аумактық бірліктің бас мемлекеттік ветеринариялық инспекторымен ұсыныс беріледі.

Басқа малдардың (кой, ешкі, түйе мен басқа да күйіс қайтаратын малдар) паратуберкулез ауруына қарсы күрес шаралары - клиникалық ауру малдарды анықтау, оларды союға жіберу және осы Ветеринариялық ережеде көрсетілген ветеринариялық-санитариялық және ұйымдастырушылық - шаруашылық шараларын жүргізу арқылы жүзеге асырылады.

Бақылау сұрақтары

1. Аурудың індеттік ерекшеліктері қандай?

2. Қоздырушысын сипаттап беріңіз.

3. Паратуберкулезға тән клиникалық белгілері.

4. Осы аурудың патолого-анатомиялық өзгерістерін сипаттап берініз.

5. Паратуберкулезді қандай аурулардан және қандай белгілері арқылы ажы-

Электронды – микроскопиялық, иммунды – гистохимиялық әдістері және иммуноферментті анализ қолданады.

Аурудың алдын алудың негізі, ірі қара малға өлекселерді немесе күйістелердің қалдықтарын өңдеп дайындалған ет-сүйек ұнымен азықтандыруға тиым салу болып табылады.Ірі қара малдың кеміктөріздес энцефалопатиясына күдікті малдар өлтіріледі де өлексесі өртеледі.

Қазақстан Республикасының «Ветеринария туралы» Заңының 27 бабының 1 тармағына сәйкес ауру жұққан мал анықталған жағдайда, оны жойып, шаруашылыққа карантин қойылады. Сонан кейін шаруашьшықтағы қалған барлық малды сойып ұшаларын және ішкі құрылыстарымен бірге өртейді.

Миын, қойылған диагнозды гистопатологиялық, иммунохимиялық, электронды микроскопиялық және вестерн блотинг әдістерімен дәлелдеуге қолданады.

Ауру малдарды анықтау үшін сояр алдында жасы 6 айдан асқан
барлық ірі қара малды, жасына қарамастан қой мен ешкіні жүйелі түрде тексеруден өткізеді. Инкубациялық кезеңі ұзақ және дәл уақытында ауру малдарды анықтайтын серологиялық немесе басқа да әдістердің солмауына байланысты аурудың кеңінен таралу қауыпі ұлғаяды. Осыған байланысты келесі шараларды жүргізу қажет:

1 ірі қара малдын кеміктөріздес энцефалопатиясына күдік болған жағдайларды міндетті түрде ауданның, каланың мемлекеттік аға ветеринариялық инспекторіне баяндауы тиіс;

2 ветеринариялық қызметкерлер ірі қара малдың кеміктәріздес эцефалопатиясына клиникалық белгілерін анықтай алу керек;

3 диагностикалық қызметтің Еуропалық комиссияның ғылыми ветеринаирялық комитеті дайындаған стандартталған тестерін қолдана отырып және ірі қара малдын кеміктәріздес энцефалопатиясын клиникалық белгілері ұқсас басқада аурулардан ажырата алатынын қамтамасыз ету;

4 аурудың негізгі берілу тетігі алиментарлық жол болғандықтан, ауру
жұққан мал анықталған жерде, инфекцияның жемшөп арқылы берілуін
тоқтату. Сондықтан күйісті малдарды, жануарлардан алынған белокты
азықтармен азықтандыруға тиым салынады. Мұндай шаралар зоопарктегі
және табиғи қорықтардағы жануарларды мал азығымен ауру
қоздырушысының берілуінен қорғайды. Егер, күйісті малдардың бас-сирақ,
ішек-қарын өнімдерін, басқа жануарлардың бас-сирақ, ішек-қарын
өнімдерінен, өңдеу кезінде ажырату мүмкін болмаған жағдайда, Еуропалық
одақ мемлекеттері қабылдағандай, жануарларды сүтқоректілер белогымен
азықтандыруға тиым салу қажет.

Ірі қара малдың кеміктәріздес энцефалопатиясымен ластанбаған

Аурудың жасырын кезеңінің ұзақтығына байланысты,қоздырушының

1 тәуекелдік факторының маңыздылығымен, яғни скрепидің барлығымен және таралуымен, жою әдістерімен немесе күйісті малдардың

2 ет-сүйек ұнын өндіруде қолданылатын күйісті малдардың бас-сирақ, ішек- қарын өнімдерін өңдеу технологиясын катаң сақтауға.

Шекара мен көліктегі ветеринариялық қызмет импортталатын еттерге қатаң бақылау жүргізуді жүзеге асырулары тиіс. Күйісті малдардын ұшаларын, басымен, талағымен, тимусымен бірге әкелуге тиым салу.

Адам және күйісті малдарға ірі қара малдың кеміктәріздес

- ми, жұлын, көз, көмекей бездері, тимус, талақ, ішек, егер олар жасы 6 айдан үлкен малдардан алынған, сондай-ақ осы ағзалардан дайындалған белокты өнімдер болса және етті бөлшектеген кезде жүйке және сөл бездері ұлпаларының алынып тасталуынын кажеттілігі;

- Женевада (1996 жылы сәуірде) Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы Халықаралық Эпизоотиялық Бюроның және азық-түлік және ауыл шаруашылық ұйымының қатысуымен ұйымдастырған конференцияда халықаралық сарапшылар тобы келесідей нұсқаулар қабылдады:

1 барлық мемлекеттер ірі қара малдың кеміктәріздес энцефалопатиясы жұққан малды союды және қауіпсіз жоюды қамтамасыз етуге, өнімдерінің адамдар тамағынын тізбегіне кірмеуін және азық өнім-дерін өңдеу барысында қоздырғышты инактивациялауына толығымен көз жеткізудің қажетгілігі;

2 Парижде Халықаралык Эпизоотиялық Бюрода қабылданған
нұсқамаларға сәйкес, ірі қара малдың кеміктәріздес энцефалопатиясының
шығуын тіркеуге және ұзақ мерзімді бақылауға қоюды;

3 ірі қара малдың кеміктәріздес энцефалопатиясының бірді-екілі

4)ұсақ күйісті малдардын ұлпаларынан мал азығын дайындауға тиым

Ауыз қуыстарын 2 % сірке қышқылы қосылған таза сумен немесе 1:1000 перманганат калиймен, 1:5000 фурациллин ерітіндісімен жуады.3ақымданған желіндерді, тұяқ арасын, бақайларын дезинфекциялық маймен немесе эмульсиялармен өндейді. Асқынған жағдайда хирургиялық өндеу жүргізеді.

Мал қораларын, қолданылған құрал саймандарын, көліктерді,
сонымен қатар эпизоотиялық аумақтардың ошағын 5 күнде 1 рет
дезинфекциялайды, ал ауру және ауруға күдікті малдар тұрған кораларын
(кұрал-саймандар, тұратын орындары) күнделікті дезинфекцияланады.
Дезинфекциялау үшін 2 % натрий тұзы ыстық ерітіндісін пайдаланады. Ауру ошағында жұмыс істейтін жұмысшылардың киімдерін пароформалинді камерада залалсыздандырады. Қи биотермиялық әдіспен залалсыздандырылады. Жануарлар өлекселерін биотермиялық шұңқырларда залалсыздандырады. Лажсыз сойылған ауру және ауруға күдікті жануарлардан алынған ет жене ет өнімдері қаннатылғаннан кейін шектеусіз қолданылады. Аурудан таза емес шаруашылық субъектілерінен алынған сүт 76 °С температурада 15-20 секунд пастеризацияланады. Егер сүт зауыттары, сепараторлар немесе сүт қабылдайтын пункттер ортадан жүретін сүт тазалағыш пастеризациялық қондырғылармен жабдықталмаған жағдайда оларға келген сүт міндетті түрде 85 °С температурада 30 минут пастеризацнялану немесе 5 минут қайнатылу қажет.
Бақылау сұрақтары

1. Ауруды сипатап беріңіз.

2. Қоздырғышы туралы және оның төзімділігі туралы не айта аласыз?

3. Аурудың індеттік ерекшеліктері қандай?

2. Дерттенуін сипаттап берініз.

3. Ірі қара малдың кеміктәріздес энцефалопатиясына тән клиникалық

белгілері және патологоанатомиялық өзгерістерін айтыңыз.

4. Ірі қара малдың кеміктәріздес энцефалопатиясын қандай аурулардан және

қандай белгілері арқылы ажыратады.

5. Аурудың алдын алу шараларына не жатады?

6. Күресу жолдары мен қауіпсіздік шараларын айтып беріңіз.

5 тақырып ЖЫЛҚЫЛАРДЫҢ ВИРУСТЫҚ АРТЕРИИТІ
Сабақтың мақсаты: Аурудың себебін, шығуын, клиникалық белгілері мен алдын алу шаралары және күресу жолдарын оқып игеру.

Жылқылардың вирустық артериті /орыс. вирусный артерит лошадей, лат. Arteritis viralis equorum/ – дене қызуының көтерілуімен, коньюктивитпен, қабақтың ісінуімен, жарықта көзін аша алмаумен, кілегейлі қабықтардың қанталауымен, қарын мен сирақтың домбығуымен, жылқыларды іш тастаумен мінезделетін жіті өтетін аз зерттелген жұқпалы ауру.

Тарихи деректер. 1957 жылы Долл және қызметтестері Огайо штатының (АҚШ) бір шаруашылығында жылқыларда аурудың жіті өтіп жатқанын мінездеді. Олардың мәліметі бойынша 30 % жылқылар өліп, 50 % биелердің іш тастауы байқалды. Бұл ауруды олар жылқылардың вирустық артериті деп атады.

Қоздырушысы. Жылқылардың вирустық артеритінің вирусы Togaviridae тұқымына, Alfa, Flavi, Pestivirus туыстастығына жатады.

Төзімділігі. Вирус трипсинге, пенициллинге және стрептомицинге төзімді. Жұқтырылған ұлпаларда -20 С – та вирус 6 жыл сақталады, -4 С – та 75 күн сақталады, жоғарғы температурада тез өледі (Мак Коллум және басқалар., 1961).

Індеттік деректер. вирустық артеритке тақтұяқты жануарлар бейімді. Табиғи жағдайда аэрогенді және жанасу арқылы жұғады. Алиментарлық жолменде жұғуы мүмкін. Індет қоздырушының бастауы – ауру жануарлар. Ауру жылқылар вирустың табиғи резервуары болып табылады. Зертханалық жануарлар ағзасына, тауық эмбрионына және гетерологиялық торша өсінділеріне егу мүмкіндігі сәтсіз аяқталды.

Вирусты біріншілік бөліп алу үшін жылқылардың мүшелерінен алынған торша өсінділері ғана жарамды. Басқа торша өсінділеріне өсіру кезінде вирус иммуногендігін сақтап, уыттылығы төмендеген. Сезімтал торша өсінділерінде цитпотикалық өзгерістерді шақырып вирус көбейеді. Вирус тасымалдаушының уақыты белгісіз. Өлген төлдің организміне қарап зерттегенде оның өкпесінде және көкбауырында көп вирус табылған.

1959 жылы Джонс экспериментальды жұқтырылған жануарларда мынадай клиникалық белгілерін байқаған: дене қызуының көтерілуімен, тәбеті бұзылып, танаудан серозды бөлінділер ағып (катаральды ринит), көзден жастың ағуы, қабақтың ісінуімен, қарын мен сирақтың домбығуымен, тынысы тарылып, буындары ауырады, іші өтеді және жалпы күйзелу жағдайы байқалады. Шамамен әрбір үшінші ауру жылқыда жарықтан қорқу, қасаң қабақтың күңгірттенуі, жөтел, тынысы тарылып, тынышсыздану, әлсіреу, тәлтіректеп жүруі байқалады. Төлмен бірге шуда түсіп қалады. Экспериментальды жұқтырылғанда іш тастау 50-80 % -ға жетеді.

Коньюктивитте, танаудың, ауыздың, көздің, асқазанның, ішектің және іш тасталған төлдерде қанталаулар көрінеді. Плеврада және іш қуыстарында - ұсақ қанталаулар; аралық перде ұлпасы ісінген, ішкі плевралдық қуыстарында 50-ден 300 мл-ге дейін серозды мөлдір сұйықтық болады.