Ветеринариялық медицина кафедрасы

1. Жылқылардың жұқпалы анемиясы ауруының тарихи деректері мен қоздырушысын айтып беріңіз. 2. Клиникалық белгілері мен патолого – анатомиялық өзгерістері қандай?

3. Балау мен ажыратып балауды түсіндіріңіз.

4. Алдын алу және күресу шараларына және еміне не қолданады ?

Вирусты біріншілік бөліп алу үшін жылқылардың мүшелерінен алынған торша өсінділері ғана жарамды. Басқа торша өсінділеріне өсіру кезінде вирус иммуногендігін сақтап, уыттылығы төмендеген. Сезімтал торша өсінділерінде цитпотикалық өзгерістерді шақырып вирус көбейеді. Вирус тасымалдаушының уақыты белгісіз. Өлген төлдің организміне қарап зерттегенде оның өкпесінде және көкбауырында көп вирус табылған.

Коньюктивитте, танаудың, ауыздың, көздің, асқазанның, ішектің және іш тасталған төлдерде қанталаулар көрінеді. Плеврада және іш қуыстарында - ұсақ қанталаулар; аралық перде ұлпасы ісінген, ішкі плевралдық қуыстарында 50-ден 300 мл-ге дейін серозды мөлдір сұйықтық болады.

Вирустық артериттің вирусы вирустық ринопневмониясының вирусына қарағанда уыттылығы жоғары. Ішкі мүшелердің көптеген закымдарын және жануардың өлімін шақырады. Ринопневмония респираторлық індет сияқты жеңіл өтеді. Аурудың белгісі көптеген іш тастаулар байқалады. Өкпе ұлпаларының клеткаларында және төлдің бауырында ядро ішіндегі Каудри А типінің қосылымдарын табады.

1. Жылқылардың вирустық артериті ауруының тарихи деректері мен

қоздырушысын айтып беріңіз.

2. Клиникалық белгілері мен патолого – анатомиялық өзгерістері қандай?

3. Қандай аурулардан ажыратады?

4. Алдын алу және күресу шараларына және еміне не қолданады?

Зертхана жағдайында қоздырушының таза өсіндісін немесе ауру шошқаның танау қуысының кілегейлі қабығының жуындысын 1-15 күңдік торайдың, көжектің, күшіктің, мысықтың танау қуысына жіберіп, оларды ауыртуға болады.

Ауру қоздырушысының бастауы ауру шошқалар, олар оны сыртқы ортаға жөтелгенде, түшкіргенде, танаудан аққан сорамен бөліп шығарады. Сақа шошқалар көбінесе жасырын түрде ауырып, қоздырушының таралуына себепші болады. Әсіресе бұл тұрғыдан мегежіндер жас торайларға аса қауіпті ауру қоздырушысының басиауы болып есептелінеді.

Табын ішінде ауру негізінен ауа арқылы тарайды. Сау шаруашылыққа індет көбінесе жасырын ауру малмен, әсіресе тұқымдық малмен енеді. Харристің (1968) деректері бойынша аурудан сау емес шаруашылықтарда бордетелла алып жүрушілер 25-50 % болады.

Атрофикалық ринитте індеттік процесс жай өрбіп, 2-4 жыл өткесін ең шырқау шегіне жетеді. Әдетте шаруашылық ауру жөнінен тұрақты сау емес болып есептелінеді. Ауру алғашында жеке мегежіндердің бауырындағы торайлардың арасында байқалады, кейіннен олардың саны көбейеді. Ауру мегежіндер қоздырушыны сыртқы ортаға 2-3 торайлағанша бөліп шығарады.

Індеттің шығуына және таралуына шошқаларды жемдеу, күтім жағдайының талапқа сай болмауы әсерін тигізеді. Әсіресе жемнің құрамында минералды заттар, витаминдердің жеткіліксіздігі, қораның ішіндегі ылғалдылықтың өте жоғары ( 90-100% ) болуы, серуеннің жоқтығының нәтижесінде торайлар арасындағы ауруға шалдығу 50-80 % - ке жетеді.

Өтуі және симптомдары. Аурудың жасырын кезеңі 7-15 тәулік. Ауру негізінен баяу өршіп созылмалы түрде өтеді. Бас сүйегінің беттік бөлігіндегі деформациялық өзгерістер пайда болғанға дейінгі аурудың клиникалық белгілері өзіне тән болмайды.

Әдетте торайлар ауруға туғаннан кейінгі алғашқы күңдері шалдығады. Аурудың алғашқы белгілері - зарарланғаннан кейін 7-12 тәулік өткесін торайлар жиі түшкіріп, танаудың кілегейлі қабығы қабынып, сора ағады. Қатты зақымданған жағдайда танаудан қан ағады. Кейіннен танаудан аққан сора кілегейлі-ірііңді болып, көзінен жас ағып, төменгі қабағы ісіп, көздің ішкі бұрышында қара дақтар пайда болады. Бұл кезенде мегежіндер мен торайлардың жем-күтімі нашар болса торайлардың басым көпшілігінде /10-90 %/ өкпе, бронханың қабынуы және іші өту белгілері байқалады. Нәтижесінде торайлардың бір бөлігі өліп, қалғандары титықтап өспей қалады.

Кейбір торайларда танаудың кілегейлі қабығы жіті қабынғаннан кейін /2-3 аптадан аспайды / ауру жасырын түрге ауысады. Ондайда аурудың негізгі белгісі - кеңсіріктің семуі байқалмайды, байқалған күнде де анық білінбей тек кейбір торайларда жақтардың беттесуі қалыптағыдай болмайды. Басқа торайларда аурудың белгілері, яғни, танау кеңсірігінің және бас сүйектің беттік бөлігінің семуі анық байқала бастайды, соның .салдарынан күрек тістердің бір-біріне беттеспеуі 1-2 айлық торайларда 0,5-1 см болса, ал 3-6 айлық торайларда ол 1-3 см жетеді. Ауру торайлардың көпшілігінің қаңсарының арт жағының терісі қыртыстанып, жиырылып, төменгі ерні жоғары айқайып, малдың жем жеуін қиындатады.Танау кеңсірігінің екі жағы бірдей зақымданғанда торайдың тұмсығы жоғары қайқайып /мопсовидность/, кежірейеді, ал бір жағы зақымданған торайдың жоғарғы жақ сүйегі бір жағына /не оң, не солға/ қарай қисаяды. Мұндай өзгерістер ауру торайлардың 3-4 айлығында тең жарымыңда кездесуі мүмкін.Егерде қабыну процесі торлы сүйек пен ми қабыктарын қамтыған жағдайда, торайларда Ауески ауруына ұқсас жүйке жүйесінің закымдану белгілері білінеді. Торайлардың дағдылы, жүріс қимылы бұзылып, аяқтары жартылай салданып, не сал болады. Кейбір торайларда өкпенің, ішкі және ортаңғы құлақтың қабынуы байқалады. Құлағы қабынған торайдың басы сол ауырған жағына қисайып, құлағы салбырап кетеді. Ыссы кезінде торайлардың танауынан қан кетеді. Ауру торайлар 4_5 айлығында өсу жағынан сау торайлардан көп кейін қалыл, бірден көзге түседі. Ауру торайлардың қанында лейкопения болып, ядро слоға ауысады, гипохромды қан аздық байқалып, кальций мен фосфордың мөлшері төмеңдейді, арақатынасы бұзылады.

Патологиялық-анатомиялық өзгерістер. Өлексені сойғанда міндетті түрде бас сүйегінің беттік бөлігін ұзынынан және көлденеңінен кесіп, тексеру керек. Аурудың бастапқы кезеңінде танау қуысыңда қою шырыш жиналып,оның кілегей қабығына қан толады. Аурудың соңғы кезендерінде, әсіресе аурудың жасырын не анық білінбейтін түрінде әр түрлі дәрежедегі танау кеңсірігінің семуі анықталып, кейде жоғарғы жақ сүйектің қысқарғаны байқалады. Аурудың ауыр түрінде танау кеңсірігі толық семіп, кеңсірік қуыстары бір-бірімен қосьілып кетеді. Сүйек ұлпасы ыдырап, жоғарғы жақтың қуыстары бір-бірімен және азу тістердің қуыстарымен қосылып, Малдың тістері босап түсіп қалады. Кеңсірік шеміршегі қисайып, өзгереді. Танау қуысында иісі жағымсыз бөлінділер жиналып, кілегей қабық өліеттеніп, сыдырылып, астынан сүйегі көрінеді. Кей малдарда ортаңғы құлақтың сүйектері ыдырап, ірің жиналады.

Ауру шошқалардың басым көпшілігінде өкпенің, ішек-қарынның қабынуы, мида іркілімдер кездеседі. Маңындағы сөл бездеріне іріңдіктер, ішкі ағзаларда лимфоидты-ретикулярлы торшалардың көбейгендігі /жиынтықтары/, дегенеративті-өліеттенулік өзгерістер кездеседі.

Ауру табында жаңа басталған кезенде балау қою белгілі шындыктар туғызады. Ондайда барлық мал басын клиникалық тексеруден өткізіп, ауруға күмәнді 3-4 мал басын сойып, тексеріп қарайды. Ауруды анықтау мақсатында рентген және риноскопияны пайдаланып, танау сорасын ауру қоздырушысына тексереді. Сондай-ақ аурудың танау кілегейлі қабығының қабынуы, жақ тістерінің беттеспеуі сияқты белгілеріне көңіл аударады. Бір ескеретін жәйт, кейбір шошқа тұкымдарында /әсіресе қысқа тұмсықтыларда/ жоғарғы танау терісінің қатпарлануы, жақ сүйектерінің дұрыс беттеспеуі олардың өзіндік тұқымдық ерекшеліктері болып есептелінеді. Серологиялық реакциялар ауруды балауда кең қолдану таппады.

Өліеттенулік танау қабынуында танаудың жұмсақ ұлпалары, шеміршегі, сүйегі ыдырап, ойық жаралар кездеседі.

Энзоотиялық өкпе қабыну жөтелмен, дене қызынуымен сипатталып, жай таралып, көп шығын болмайды.

Емі. Емдеу ауру жаңа басталған кезінде нәтиже беруі мүмкін. Осы мақсатта антибиотиктерді, сульфаниламидьерді, Д витаминін пайдаланады.Танау қуысына йодтың 1/500, Люголь, ашудастың, фурацилин, АСД, 3% сутегінің қос тотығының, риванолдың 1/1000, т.б. ерітінділерін жіберіп емдейді.Ауру жаңа білінген малдарды емдеп, кеңсіріктің семуін болдырмауға болады.Бірақ жазылған шошқалар көп уақытқа дейін бордетелла алып жүрушілер болатындықтан, оларды тұқымға қалдыруға болмайды, семіртіп етке өткізеді.

Иммунитет. Ауырып жазылған сақа шошқалар қайталап ауырмайды, және олардың қанын торайларды дауалауға пайдалануға болады.Жапонияда, АҚШ-та өзіндік дауалау үшін тірі және өлтірілген вакциналар қолданылады.Вакцинамен мегежіндерді торайлауға 8-9 және 4-5 апта қалғанда екі қайта егеді.Олардан туған торайларды 3-4 және 5-6 апталығында тағы да екі реттен вакциналайды.

Дауалау және күресу шаралары. Ауруды дауалауда шошқалардың күтімін, жемін дұрыс ұйымдастырып, ветеринариялық-санитариялық ережелерді қатаң сақтау қажет. Жаңа келген малдарды мұқият клиникалық тексеруден өткізіп, карантинде ұстап, ал буаз мегежіндерді қосымша торайлағаннан кейін екі айға дейін оқшау ұстайды.

Г.Яновский жаңадан әкелінген малды биосынама қойып тексеруді ұсынады.Ол үшін әкелінген шошқаның танауынан 20 мл физиологиялық ерітінді жіберіп, жуынды алып, оны таза 10 күндік екі торайдың танау қуысына 4 күн қатарынан 0,5 мл тамызады. Оларды оқшау ұстап, 6-8 аптадан кейін өлтіріп, танау қуысын тіліп тексереді.

Торайлар мен мегежіндерге қысқы күңдері жемге тұз, бор, ағаш көмірі, балық майы, трикальций фосфат, йодты калийді косып беру керек.

Ауру шыға қалған жағдайда шаруашылық атрофиялық риниттен сау емес деп есептелініп, шектеу енгізіледі.

Барлық мал басын клиникалық тексеруден өткізіп, үш топқа бөледі:

1. Аурудың анық клиникалық белгілері бар шошқалар, оларды оқшаулап, семіртіп етке өткізеді.

2. шарты сау шошқалар, яғни ауру шыққан топтағы басқа шошқалар. Бұларды әр 5-6 күн сайын клиникалық тексеруден өткізіп отырады, ауруларын оқшаулап, семіртіп етке өткізеді. Мегеженнің бауырындағы торайлардың біркуі ауырған күннің өзінде қалғандарын енесімен бірге оқшаулап, семіртіп, етке өткізу керек.

3. Ауру байқалмаған сау топтағы шошқалар.Оларды аурудан сақтандырудың шаралары жүргізіледі.Ол үшін мегежіндерге торай-лағаннан күннен бастап жемге қосып (премикс ретінде) антибиотиктер береді.Бір басқа шаққанда 10-15 күн бойына, әр күн сайын биовит-40 – 12-20 г, биомицин немесе террамицин 0,5-1 г.

Торайларға 10-15 күңдгінен бастап тірі салмағының әр кг шаққанда биовитинді 0,08-0,1 г күніне 2 рет, 3-4 күн қатарынан береді.Сондай-ақ торайлардың бұлшық етіне А, Д витаминдерінің майдағы ерітінділерін салмағының әр кг шаққанда 100 ӘБ егеді.

Егер ауру табындағы малдың 50% тен артығын қамтыған жағдайда мал басын өсіруді тоқтатып, барлығын семіртіп, етке өткізеді.Тұқымдық мақсатқа сақа мегежіндерді қалдырады.Шаруашылықты толықтыру үшін торайларды сатылап, оқшаулап өсіру жүйесі пайдаланылады, мегежіндерді алынған торайлардың сапасына қарай тексеріп отырады.

Шошқа қораларды жүйелі түрде жаңа сөндірілген әктің 20 % судағы тұнбасымен, 2 % күйдіргіш натриймен зарарсыздандырады.

Шаруашылықтан шектеуді табындағы малдан ауру мал бөліну тоқтағаннан кейін және негізгі мегежіндерден екі соңғы туғанында алынған торайлар атрофиялық ринитпен ауырмаған жағдайда бір жыл өткеннен кейін алады. Шаруашылықты аурудан ада деместен бұрын, нұсқауға сәйкес шаралардың толық кешені орындалуы керек.

Бақылау сұрақтары:

1.Аурудың себебін, таралу жолдарын айтыңыз. 2. Тарихи деректері мен індеттік ерекшеліктірін сипаттап беріңіз. 3.Аурудың емдеу шараларында не қолданады.

1. Ауруды мінездеп беріңіз. 2 Тарихи деректері қандай?

3 Қоздырушысына сипаттама беріңіз. 4 Клиникалық белгілерін сипаттап беріңіз

5 Патологиялық өзгерістері қалай көрінеді? 6 Аурудың алдын алу шараларын айтыңыз.