Патолого-анатомиялық өзгерістері

Өкпелік түрінде созылмалы қабыну мен қорғаныс ұлпаның өсуімен мінезделеді. Зақымдалған өкпе шеттері сау өкпеге қарағанда екі есе ұлғайған, олар сұр-ақшыл, сұрғылт-қоңыр түсті, тығыздалған, аралық сөл түйіндері ұлғайған, шырышты.Гистологиялық зерттеуде өкпеде интерстициалды пневмония белгілері байқалған: альвеолярлық қоршаудың арасы жауандау.

Ауру пайда болған жағдайда қарсы тұру шараларды ең бастысы ауру, күмәнді жануарларды сою, жақсысы аурудан сау емес шаруашылықтағы барлық отарды жойған жөн. Аурудан сау емес шаруашылықта карантин жариялайды: шаруашылықтан қойды шығаруға және сау шаруашылықтағы жануарлармен байланысқа түсуіне тиым салынады.

Кейбір елдерде мал соятын жерлерде висна-маеди ветеринарлық-санитарлық зерттеу міндетті түрде жүргізілелді. Бірақта висна-маеди кездесетін елдерде күресу шаралары шаруашылықтағы ауру жұғуын төмендетеді. Висна-маеди ауруына ќарсы вакцина жоќ. Барлыќ күрес шаралары скрепи ауруыныкі сияќты. Ең бірінші аурудың ќоздырғышын кіргізбеу, таратпау. Шаруашылыќ субъектіде ауру шыға ќалған кезде тез арада диагнозды аныќтап аурудың көзін ќұрту. Ауру шыќќан жағдайда 30 күндік карантин ќойылады да барлыќ ќой мен ешкілерді ауыстырады сау малға. Карантинді барлыќ ауру мен күдікті малдарды сойып, ветеринариялыќ- санитарлыќ шараларды сапалы жүргізіп біткеннен кейін ғана сау малдарды әкеліп сойылѓан малдардың орнын толтырады. Сау малдарды аурудан таза региондардан алады Ауылшаруашылыќ министрлігінің 14 ќарашадағы 2002 жылѓы № 367 бұйрығына сәйкес. Сойылған малдардың еттерін ќоңдылығы жаќсы болса ќайнатады ал іш ќұрлыстарын утильге жібереді. Ал кахексиялы ұшаларды іш ќұрлыстары мен аяќ бастары мен утильге жібереді. Қойларды сою керек және басқа партия жануарларымен ауыстырылуы керек.

Бақылау сұрақтары:

1. Ауру қоздырушысына сипаттама бер.

2. Балау, емдік шаралары.

3. Қандай патологоанатомиялық өзгерістері болады.

4. Алдын – алу үшін қандай шаралар қолданады.

.

11 тақырып ҚҰСТАРДЫҢ ЖҰҚПАЛЫ ЛАРИНГОТРАХЕИТІ

Жұқпалы ларинготрахеит иммунитеті жоқ құстардың арасында індет ретінде қаулайды. Тұрақты сау емес шаруашылықтарда иммунитеті жоқ жас құстардың жеке топтары ғана ауырады. Індет ошағының тұрақтануына вирус алып жүрудің ұзақ мерзімі мен құстың бір партиясымен екіншісін алмастырғанда үзіліс жасамай санитариялық реттілікті бұзу себеп болады.

Ларинготрахеитті түрі жіті өтеді. Ауырған тауық күйзеліп, тәбеті болмайды, қозғалысы шектеледі. Өз еркімен отырған құс қырылдаған, шиқылдаған үздік-үздік дыбыс шығарады. Көмейі мен кеңірдектің экссудатпен бітелуі тынысына бөгет болып, құс аузын ашып дем алады. Құс жөтеліп, басын сілкіп, экссудат шығарады. кейде көмейіңде іріміктенген фибринді бөлінді іркіліп қалады. Ауырған тауық жұмыртқалауын тоқтатады. Жіті өткенде өлім көрсеткіші 10-60 %-ке жетеді. Ауру жітіден төмен және созылмалы өткенде респираторлық синдром онша байқалмайды, оқтын-оқтын құстың жағдайы жақсарып, қалпына келеді.

Кезекті құстың тобын орналастырмас бұрын қора-жайды мұқият дезинфекциялап, құрғатып, торда ұстағанда 10 күн, еденде өсіргенде 14 күн бос қалдырады.

Жұқпалы ларинготрахеит байқалғанда шаруашылыққа шектеу қояды. Ауырған және күдікті құсты өлтіріп, құс қораны, сою цехын мұқият дезинфекциялайды. Ауру жойылған соң, 2 ай өткенде барлық сауықтыру шараларын жүргізіп барып, шаруашылықтан шектеуді алады.

ЖЛТ-ті алдын алуға Қазақстан Республикасында тіркелген, қолдану

Аурудан таза емес бекеттерде ауруды жою шаралары

ЖЛТ ауруына күдік пайда болған жағдайда, ветеринариялық зертханаға аурудың бастапқы сатысындағы клиникалық ауру құстардың 4-5 бас сандарын және жаңа мәйіттерін зерттеуге жібереді. Бір мезгілде аурудың таралып кетпеуіне жол бермеу шараларын қолданады.

Құстардың ЖЛТ ауруы анықталған жағдайда, құс шаруашылығы осы ауру бойынша таза емес болып жарияланады және бұл жерге шектеу енгізіледі.

Шектеу енгізу кезінде тиым салынатыны:

1. 
   құс шаруашылығының ішінде аурудың оты өршіккен кезде құстарды бір орыннан келесі орынға ауыстыруға;
   

1. 
   аурудан таза емес құс шаруашылығына құстардың барлық жастағыларын тасымалдап апаруға және олардан тасымалдап шығаруға;
   

6) аурудан таза емес бөлімдерден, ошақтан алынған жұмыртқаларды құс шаруашылығының жұмыртқа қоймасына тасымалдауға және қалауға;

1. 
   Ауруға қысқаша сипаттама беріңіз.
   
2. 
   Аурудың клиникалық белгілері қалай өтеді.
   

жоғарғы тыныс жолдарының кілегейлі қабықтары мен коньюнктиваның зақымдануымен сипатталатын хламидиялық респираторлық ауру.

Бұлардан басқа аралық түрі - аралық денешік болады. Орнитоздың қоздырушысы иесінің торшасыңда цитоплазмалық қосындыда микроколония түзеді. Торшаға енген элементарлық денешік аралық денешік сатысынан өтіп, инфекциялық емес ретикулярлық денешікке айналады. Бинаралық бөлшектену арқылы ретикулярлық денешік қайтадан аралық денешікке, одан элементарлық денешіктің жаңа ұрпағына айналады.

Хламидиялар тауық эмбриондарында, торша өсінділерінде өсіріледі, ақ тышқанға, теңіз тышқанына, көгершінге жұқтырады.

Төзімділігі. Chl. psittaci сыртқы ортада төзімсіз, әсіресе шіріген кезде тез өледі, 60° С-та 10 мин. өледі. Кептірілгенде 5 апта, бөлме температурасьнда күн көзінде 6 күнге дейін, суда 17 күн, құстың саңғырығыңда 4 айдан артық сақталады. 3% фенол, 5% лизол, 2% формальдегид, 2% хлорамин ертінділері 3 сағатта өлтіреді.

Індеттік ерекшеліктері. Орнитозға үй және жабайы құстардың барлығы да бейім. Табиғи жағдайда тотықұс, көгершін, Үйрек, қаз, күрке тауық, қырғауыл және тауық ауырады. Бәрінен тоты құс тез ауырады, тауық басқа үй құстарына қарағанда төзімді. Ересек құсқа қарағанда балапандар сезімтал. Көптеген сүтқоректі жануарларға қолдан жұқтыруға болады. Ақ тышқанды, үй қоянын, атжалманды жасаңды жолмен оңай ауыртуға болады.

Инфекция қоздырушысының бастауы ауырған құс пен жасырын халамидия алып жүрушілер. Ауырып жазылған құс ұзақ уақыт 6 айдан астам, микроб алып жүреді. Организмнен халамидиялар тыныс жолдары арқылы және нәжіспен бөлініп шығады. Зарарланған экскреттері мен мұрыннан аққан сора құстың қауырсынын, маңайдағы заттарды ластайды. Негізгі жұғу жолы респираторлық, сонымен қатар алиментарлық жолмен де жұғады.

Құстардың көптеген түрлерінде орнитоз білінбей жасырын өтеді. Аурудың індет ошағы әдетте тұрақтанып қалады. Сонымен қатар орнитоз табиғи ошақты індет болып табылады. Оның табиғатта кең тарауына жыл құстары, олардың миграциясы әсер етеді. Хламидиоздың таралуына эктопаразиттер мен кемірушілер де қатысады. Халамидиоз адамға жұғатын қауіпті зооантропоноз болып есептеледі.

Өтуі мен симптомдары - Жасырын кезеңі 3 күннен 3 айға дейін немесе одан да ұзақ созылу мүмкін. Аурудың өзіне тән клиникалық белгілері жоқ, көбінесе инаппарантты жасырын инфекция ретінде өтеді. Әдетте жіті байқалғанда, құстың, әсіресе жас балапандардың іші өтіп, өлім көрсеткіші жоғары болады.

Орнитозбен ауырған тоты құс жабырқау тартып, жемге қарамайды, тынысы қиындап, нәжісі сұйылып, сұрғылт-жасыл түсті болады. Көзінен, танауынан серозды немесе іріңді экссудат ағады. Ауру ұзаққа созылғанда сирақтары мен қанаттары салдануы мүмкін. Өлім көрсеткіші 30 %-ке жетеді.

Құстардың орнитоз ауруының алдын алу шаралары құс шаруашылық субъектілерінде, зообазаларда құсты ұстау, азықтандыру қалыпты жағдайын жасау керек. Құс шаруашылық объектілерінде микроклимат жағдайын жасау керек, “бос - бос емес”, “таза – таза емес” тәртібін қатаң сақтау керек және Қазақстан Республикасына әкелінген құстарды 30 күн жеке ұстап оқшаулайды.

Балау, диагноз індеттанулық (эпизоотологиялық және эпидемиологиялық) деректерді, аурудың клиникалық және патологоанатомиялық белгілерін ескере отырып, лабораториялық тексерулердің нәтижесіне сүйенеді.

Орнитоз ауруы шыға қалған жағдайда құс шаруашылығы қолайсыз шаруашылық деп Қазақстан Республикасының «Ветеринария туралы» Заңының 27 бабының 1 тармағына сәйкес шектеу қойылады.

Шектеу кезінде осы шараларға қатаң тиым салынады:

Шаруашылыққа сырттан жаңадан құстар әкелуге, шаруашылықтан сатуға құстарды шығаруға және оларды топтауға тиым салынады.

Ауру шығып жатқан шаруашылықтан жұмыртқа жинауға және жұмыртқаны бастыруға қатаң тиым салынады.

Ауруға күдікті және ауру құсты жойып, қора жайды тазалап, дезинфекциялайды. Ауру шыққан құсқанадан алынған жұмыртқаларды азонның немесе формальдегидтің буымен зарарсыздандырады, содан кейін пайдалануға рұқсат етіледі.

Құстарды бағып күту үшін, арнайы күтуші адамдар белгіленеді. Бұл адамдармен басқа құс шаруашылық мекемелерге кіруге болмайды.

Шектеу Қазақстан Республикасының «Ветеринария туралы» Заңының 27 бабының 3 тармағына сәйкес шектеу шаралары тоқтатылады.

1. 
   Аурудың сипаттамасы және қоздырушысы қандай?
   
2. 
   Тарихи деректері мен індеттік ерекшеліктерін сипаттап беріңіз.
   
3. 
   Сауықтандыру шаралары. Қандай балау әдістерімен балайды.
   
4. 
   Қандай сауықтыру шараларын білесіз.
   

Марек ауруы – (нейролимфоматоз, құстардың салдануы) онкогендік герпес вирусы туғызатын құстардың жұқпалы ауруы (тауықтарда жиірек кездеседі) және аяқ-қанаттарының парездарымен, параличтерімен, көздің мөлдір қабығының түсінің өзгеруімен, көз қарашығының майысуымен, және де ішкі органдарда, бұлшық еттерінде және терісінде ісікті жаралардың пайда болуымен көрінеді.

Қоздырғышы сыртқы ортада жоғары төзімділігімен ерекшеленеді және төсеніште, қабырғаларда, қора терезелерінде, жабдықтарда және желдеткіш жүйесінде жылдан кем емес уақыт сақталынады.

Табиғи жағдайда ауруға тауықтар шалдыққыш келеді. Түйе құстар, цесаркалар, бөденелер, фазандар жұқтырып алуға бейім келеді. Құстардың балапандары бірінші өмірлік күнінен бастап жұқтырып алуға көбірек сезімтал.

Ауру құстар індеттің көзі болып табылады, және де вирусты тасымалдаушыға клиникалық сау құстар жатады.

Инкубациялық кезең 14 күннен 6 айға дейін созылады. Вирустың бөлінуі жұқтырып алынған күннен кейін 7-20 күн аралықтарында басталады. Аурудың қоздырғышы сыртқы ортаға асқорыту және тыныс жолдары арқылы және тері қабаты арқылы бөлінеді (қауырсын фолликулдары эпителийі). Негізгі жұғу жолы – аэрогендік. Қоздырғыш залалданған жұмырқалардың сыртқы қабаты арқылы тасымалдана алады.

Марек ауруы зпизоотия түрінде немесе спорадиялық жағдайда өтеді.

2. Марек ауруына эпизоотологиялық мәліметтерге, клиникалық белгілеріне, патологиялық-анатомиялық жарып-кесудің нетижелерін негізге ала отырып және гистологиялық, цитологиялық, вирусологиялық зерттеулер арқылы диагноз қойылады. Бұндай кездерде, лимфойдтық лейкоздан, ньюкаслска ауруынан, құстардың тұмауынан, жұқпалы энцефаломиелиттен, Е, В, Д авитаминоздарынан және токсикоздардан ажыратып бөліп алу қажет.

3. Құс фабрикаларында немесе құс фермаларында (бұдан әрі – Құс шаруашылығы) ветеринариялық-санитариялық талаптарды сақтау, құстардың жаңа бастарын тасымалдап алып келердің алдында мұқият дезинфекция және дезинвазия жүргізіледі. Аз өнім беретін және ауруға күдікті құстар бөлініп алынып, жойылады. Марек ауруына төзімді тауықтардың түрлерін (тұқымдық ерекшелігі) таңдап алып өсіру ұсынылады.

4. Аурудан таза құс шаруашылықтарында құстардың осы ауруына шалдыққыш барлық бастарына, Марек ауруына қарсы алдын алу вакцинациясы жүргізіледі.

5. Тауықтардың арасында Марек ауруына иммундік алдын алу жұмысын жүргізу үшін, Қазақстан Республикасында тіркелген вирус-вакциналар, қолдану нұсқаулығына сәйкес қолданылады.

6. Құс қораларына және жабдықтарына толық санация жүргізіле отырып, өсірілуші топтарда алдын-алу үзілісі іске асырылады.

Аурудан таза емес бекеттерде ауруды жою шаралары

7. Марек ауруына күдік болған жағдайда құс шаруашылығының ветеринариялық маманы диагнозды анықтауға шара қабылдайды. Осы мақсатта ветеринариялық зертханаға жаңа өлген құстың денесін немесе ауру құстарды зерттеуге жібереді (5-10 бас).

8. Марек ауруына диагноз қойылған жағдайда, құс шаруашылығына шектеу енгізіледі, оның шеңберінде ауруды жою бойынша аурудың өту сипатын ескере отырып, кешендік ветеринариялық-санитариялық шаралар жүргізіледі.

9. Құс шаруашылығында аурудың таралуы кең ауқымды сипат алмай және ауру шамалы ғана жалғыз ілікті шыққан жағдайларда, формальдегидтің буымен 4-реттік дезинфекция жүргізілгеннен кейін, құс шаруашылығының ішінде жұмыртқаларды инкубациялауға рұқсат етіледі. Құстардың түк-мамықтарына, қауырсындарына, инкубациялық жұмыртқаларға және бөлмелерге кәдімгі жалпы қабылданған заттармен дезинфекция жүргізіледі.

10. Марек ауруының эпизоотиялық оты кезінде (құстардың жаппай ауыруы және аурудың таралуы ұлғайғанда) келесі шаралар жүргізіледі:

1) инкубациялық жұмыртқалардың және тірі құстардың сатылуына тиым салынады;

2) инкубацияны және құстардың жас балапандарын өсіруге қабылдау тоқтатылады;

3) аурудан таза емес құс қораларындағы, цехтарындағы, фермалардағы барлық құстарды шаруашылықтың құс союшы бөлімінде немесе етті қайта өңдеуші кәсіпорында сояды;

4) аумаққа кіретін инкубаторға, құс қорасына, қосалқы құс жайларына, жабдықтарға, құралдарға мұқият тазарту және дезинфекция жүргізіледі;

5) аурудан таза емес құс шаруашылықтарында құс қораларына, инкубаторияларға, жабдықтарға, құрал-саймандарға, өндірістік аумақтарға, көлік заттарына және басқа объектілерге күнделікті және қорытынды дезинфекция жүргізіледі;

6) қи-нәжістеріне және төсеніштеріне биотермиялық зарарсыздандыру жүргізіледі.

11. Балапандарды өсіруге қабылдау, құс шаруашылығында санация аяқталғаннан кейін бір ай уақыт өткеннен кейін рұқсат етіледі.

12. Өсіруге қабылданған балапандар, Марек ауруына қарсы тәуліктік уақыттағы жасында егіледі (вакцинаны қолдануға арналған нұсқаулыққа сәйкес егеді).

13. Аурудан таза емес құс шаруашылығының тауықтарынан алынған жұмыртқалар, анықталған тәртіп бойынша формальдегидтің буымен келесі схема бойынша дезинфекцияланады:

1) инкубациялық жұмыртқалар: төрт рет – бірінші рет жұмыртқалағаннан кейін 1 сағаттан кем емес уақытта, екінші рет – инкубаторға қаланар алдында, үшінші рет – инкубаторларда 6 сағат жылытылғаннан кейін және төртінші рет – шығарушы шкафтарда жұмыртқалар бір орыннан келесі орынға ауыстырылғаннан кейінгі сәтте;

2) ас жұмыртқалары – сауда көздеріне жіберілердің алдында бір рет дезинфекциялаудан өткізіледі.

14. Марек ауруынан таза емес құс қораларындағы құстарды етке сою кезінде тұтас еттері ішкі органдарынан толық босатылады, барлық ішкі органдары утилге жіберіледі, ал тұтас еттері қоғамдық тағамға, немесе қайнатылған шұжық, консервілер дайындауға қолданады. Терілерінде немесе бұлшық еттерінде ісікті жаралар болған жағдайда, тұтас еттері техникалық утилизацияға жіберіледі және ас өнімдерін дайындау үшін қолдануға тиым салынады.

15. Марек ауруының классикалық үлгісімен құстардың 5-10 % ауырған жағдайда құстардың барлық қолайсыз топтарын сою тиімді саналады.

16. Ауру кең ауқымды таралған жағдайда инкубациялық жұмыртқаларды сатуға және балапандарды өсіруге тиым салынады. Ауру құстарды жойғаннан кейін және құс шаруашылығында өндірістің барлық технологиялық бөлімдеріндегі санациядан соң 1 ай уақыт өткеннен кейін балапандарды өсіріп ұстауды бастайды. Барлық жас балапандар тәуліктік жасында егіледі.

17. Құс шаруашылығынан 6-айлық жасқа дейінгі өсірілген құс балапандарының арасында Марек ауруы болмаған кезде, шектеу алынады.