1 дәріс. Психологияның қазіргі жүйелері
жүктеу/скачать 185 Kb.
|
Дәрістер-қаз пс мект-1
| 6 дәріс. Қайта өрлеу дәуіріндегі психологиялық мектептер мен бағыттар.
П.Жане және, оның идеяларының шетелдік және ресейлік психологияға әсері. Жане Пьер Мари Фели (P. Janet, 1859-1947) - француз психолог және психиатр. Невроздар, психастения, психастениялық сипаттағы, психикалық автоматтарды зерттеумен айналысты. Онда бихевиористерге қарағанда психикалық әлеуметтік маңызы бар сыртқы, практикалық іс-әрекеттерді интериоризациялау нәтижесі ретінде қаралған. Әйелінің идеялары ХХ ғ.Француз психологиясына (Ж. Пиаже, А. Валлон) және Л. С. Выготскийдің мәдени-тарихи тұжырымдамасына елеулі әсер етті. Жане сананың оқшауланған феномендері бағынатын заңдарды шығарды: 1) сезім мен бейнелер дене қозғалысымен қатар жүреді, онсыз олар өмір сүре алмайды; 2) санада туындаған кез келген сезім немесе бейне басқа сезіммен ығысқанға дейін сол жерде қалады; 3) кез келген сезім мен эмоциялар дамуға және аяқтауға ұмтылады, олар әрқашан ерекше қозғалыстар мен әрекеттерде көрінеді. Рудиментарлық сана-жан туралы ой, сана құрылымындағы төменгі деңгей. Иерархияның келесі сатыларында жады, сипаты және жеке басы бар. Еске алу идеяны танумен және оқшаулаумен байланысты, бұл ретте еске алудың маңызды элементі бұрын сыналған сезімді бейнелі жаңғырту болып табылады. Әйтпесе, жад жұмыс істеу үшін сезім сезіну қабілеті болуы керек. Күрделі психикалық құбылыстар, идеялар, еркін қозғалыстар, сөйлеу және т. б. кез-келген адам өмірінің әр сәтінде белгілі бір санаттағы бейнелерден тұрады және осы күрделі элементтерді еске алу тиісті қарапайым бейнелерді ойнатуға байланысты. Жане сананың үш деңгейлі құрылымын жасады: қарапайым сезім, содан кейін жады, ал оған "Мен" немесе жеке тұлға негізделген. Ол осы ұғымдарды бөлісіп, жеке тұлға өзінің табиғаты бойынша метафизикалық, өзгермейтін және бөлінбейтін, ал "мен" туралы идея өмір бойы өзгереді. Бұл ретте аурудың қозғайтын дәл облысы "Мен". Осы сызбаны егжей-тегжейлі көрсете отырып, жан ең жоғары сатының шынайылықты оның барлық формаларында ұстап алу функциясы, яғни нақты әрекет функциясы, бұл іс-әрекет физикалық және әлеуметтік ортада да жүргізілуі мүмкін деп жазды. Иерархияның екінші сатысы-сол операциялар, бірақ оларды кемелдікке алып келетіндіктен айырылғандар, яғни нақты сезімнің өткірлігі; бұл жаңа фактілерге дәл ыңғайсыз әрекет, "шексіз әрекет және қабылдау". Үшінші сатыда-идеялар, ойлар, қиялдар, бедеулік армандар, ал ең төменгі деңгейде қозғалыс қозуы, нашар бейімделген, пайдасыз. Осылайша, жанда психикалық құбылыстардың иерархиялығын көрсетіп, оның астында тек бір басқаның ауысуын ғана емес, күрделі өзара іс-қимыл, психикалық бейнелерді синтездеу процесін сипаттады. Бұл тәсіл Спенсер идеясын жоққа шығарды, адам санасының әр сәтте тек бір ғана құбылысты, ал психикалық өмір олардың дәйекті ауысуында. Жане барлық адамдар әр уақытта әртүрлі идеялар бар екенін атап өтті. Психикалық өмір-құбылыстардың кезектесуі, олардың әрқайсысы көптеген қарапайым фактілерден тұрады. Француз социологиялық мектебі. Психологиялық ғылымда адам санасының әлеуметтік табиғаты туралы мәселе Француз социологиялық мектебімен арнайы қойылды. Мектептің негізін қалаушы Э. Дюркгейм болды. Оның идеяларын Л. Леви – Брюль дамытты. Бұл мектепке Ж. Пиаже біраз уақыт келді. Аз мәдени халықтардың әдет-ғұрыптарын, моральдық және заңды нормаларын, көзқарастарын зерделеп, Дюркгейм олардың әрбір жеке адамның санасына үстем болатын қоғамдық күштің білдіретіні туралы қорытындыға келді. Адам-екі есе: жеке, биологиялық және әлеуметтік. Француз социологиялық мектебінде жеке биологиялық, жеке адам организм ретінде қарастырылады; қоғамдық және жеке проблема әлеуметтік және биологиялық мәселемен теңестіріледі. Адамның әлеуметтік мәні қоғам арқылы қалыптасады. Оған психиканың әлеуметтік анықталған бөлігі сәйкес келеді. Екілік-адамның жануарлардан айырмашылығы: оларда қоғамдық тәжірибе жоқ. Дуализм-Дюркгейм тұжырымдамасының тән ерекшелігі. Қоғам Дюркгейммен ерекше шындық ретінде қарастырылады. Ол-рухани білім: қоғамдық өмірдің түрлі жақтарын көрсететін және ұжымдық көріністер деп аталатын пікір, Білім, іс-әрекет тәсілдері және т.б. жиынтығы. Алайда, Дюркгейм қоғамы оның құрылымын ұжымдық көріністер жүйесімен, яғни қоғамдық санамен теңестіре отырып, бір жақты түсінеді. Т. о., жалпы алғанда, ойлаудың дамуы адам қызметінің дамуымен байланысты емес. Ұжымдық көзқарастарды индивид санасына енгізудің ең процесі жеке және қоғамдық сананың өзара іс-қимылы ретінде түсіндіріледі. Л. Леви-Брюль екі түрі, адам ойлауының түрлері және алғашқы қауымдық ойлаудың ерекше ерекшеліктері туралы тезиспен сөз сөйледі. Оның теориясына сәйкес, адам қоғамының даму процесінде әлем туралы білім жинақтау ғана емес, ойлау типтерінің ауысуы орын алады. Қазіргі типі – логикалық – Леви – Брюль пралогиялық деп аталатын алғашқы қауымдық ойлаудың орнына келді. Сиқырлы мазмұнға бағытталған алғашқы адамның ойлау қабілеті ерекше логикаға ие. Ол партиципация заңына бағынады, яғни бірге қатысу: бір-біріне ұқсас барлық заттардың жалпы сиқырлы күші бар деп есептеледі (осыдан көлеңкеге сенім, портреттер, атау-оларға қолданылған іс-әрекеттер олардың түпнұсқаларына да таралады деп есептеледі). Магиялық күш жанасу жолымен де беріледі (ұқсастық бойынша қатысу және өрнек бойынша қатысу). Алғашқы қауымдық адамның ойлауы мүлдем себеп: ол қайшылықтарға сезімтал емес, кездейсоқ емес және фактілерді дәлелдеуді талап етпейді. Леви-іш бойынша еңбек қызметінің көрінісі ойлану мен пайымдаудың жемісі болып табылмайды. Олар-чутья, түйсік, соқыр дағды өнімдері. Қоғамның адам санасына әсері тек ұжымдық көзқарастар жүйесі арқылы ғана жүзеге асырылады, сонымен қатар, негізінен діни – мистикалық сипаттағы (сенім, сиқырлы әдет-ғұрыптар). жүктеу/скачать 185 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|