«Агрономияның барлық міндеттері, егер олардың мәнін байыбына жете ұғынсақ, өсімдіктердің дұрыс қоректену жағдайларын анықтап, дәл жүзеге асыру болып табылады», деп тұжырымдалған

192 193

37-кесте. Қазақстан топырақтары құрамындағы микроэлементтердің жылжымалы түрінің мөлшері


(1 кг топырақта мг есебімен)

Топырақ	Бор	Мыс	Мырыш	Марганец	Молибден	Кобальт
түрі
Кәдімгі	1,33	2,77	0,08	60,7	0,03	2,31
қара
Оңтүстік	0,77	2,50	0,08	74,7	0,03	0,88
қара
Күңгірт
қара	1,11	3,21	0,14	94,4	0,05	1,13
қоңыр
Ашық
қара	0,86	3,04	0,13	88,0	0,03	1,26
қоңыр
Кәдімгі
қара	0,87	3,18	0,15	83,5	0,03	1,36
қоңыр
Боз	0,70	5,12	0,25	77,2	0,04	0,82

2. 
   Топырақ құрамындағы қоректік заттардың жылжымалы түрлерін анықтау әдістері
   

Барлық топырақ құрамында қоректік заттардың қоры бердей емес. Себебі топырақтар өздерінің минералдық, органикалық қосылыстарының мөлшері мен формалары жағынан әртүрлі болады. Мысалы, топырақтағы жалпы азоттың қоры гумусқа, фосфор қоры органикалық және минералдық қосылыстардың түріне, ал калий топырақтың механикалық құрамы мен ондағы минералдық заттардың көлеміне байланысты өзгеріп отырады. Топырақтағы қоректік заттардың жалпы қорының мөлшері өсімдіктер пайдаланатын көлемнен 10-100 еседей артық болады. Со-нымен бірге олар өсімдіктер пайдаланатын және пайда-ланбайтын күйде кездеседі. Сондықтан жалпы қоректік заттардың қоры топырақтың потенциалды құнарлылығы бо-лып саналады. Ал өсімдіктерден жоғары өнім алуға ықпал

ететін топырақтың тиімді құнарлылығын білу үшін оның құрамындағы қоректік заттардың өсімдік қабылдайтын түрлері мен формаларын анықтау керек.

Өсімдік топырақтағы азотты негізінен аммоний және ни-трат иондары түрінде сіңіреді.

Аммоний түріндегі азоттың көпшілік бөлігі топырақтың сіңіру кешенінің құрамында болса, ал шамалы мөлшерде топырақ ерітіндісінде кездеседі. Аммоний азотының мөлшерін 1856 жылы Несслер ұсынған әдіспен анықтайды. Мұнда топырақтың сіңіру кешеніндегі аммоний ионын бей-тарап тұздың әлсіз ерітіндісімен (мысалы, 1%-дық KCl) ығыстырады:

(ТÒ..СÑ.КÊ.) NH ₄⁺ + KCl → (ТÒ.ÑС..ÊК.). K ⁺ + NH ₄ Cl

Ал сүзіндіге ауысқан аммоний ионы сілтілік ортада Нес-слер реактивімен әрекеттесуінен қызғылт сары түсті кешенді қосылыс – йодты меркураммоний түзіледі. Пайда болған түстің қарқыны ерітіндідегі аммоний ионының мөлшеріне тікелей пропорциональды. Ерітіндінің боялу қарқынын ко-лориметр құралында анықтайды:

NH₄Cl + 4KOH + 2K₂(HgI₄) → NH₂HgОI + 7KI + KCl +

3H₂O

Топырақ құрамындағы нитратты қосылыстар суда жақсы ериді және олардың мөлшері түрлі факторлардың әсерінен өзгеріп отырады. Нитрат иондарының мөлшерін анықтау үшін 1885 жылы Грандваль-Ляжу ұсынған әдіс қолданылады. Бұл әдіс дисульфофенол қышқылының нитрат иондарымен әрекеттесуінен тринитрофенол (пи-крин қышқылы) қосылысының түзілуіне және оны сілті ерітіндісімен немесе аммиакпен өңдегенде сары түсті пи-крин қышқылының тұзы пайда болуына негізделген.

3HNO₃ + C₆H₃(HSO₃)₂OH → C₆H₂(NO₂)₃OH + 2H₂SO₄ + H₂O

C₆H₂(NO₂)₃OH + KOH → C₆H₂(NO₂)₃OK + H₂O

194 195

Қазіргі кезде агрохимиялық зерттеуде нитрат ионда-рын анықтау үшін электрометрлік әдіс жиі қолданылады. Бұл әдіс ионселективті мембранды электродтар көмегімен топырақ сүзіндісіндегі нитрат иондарының белсенділігін өлшеуге негізделген.

Топырақтағы өсімдікке сіңімді азот қорын білу үшін оның құрамындағы қышқылда, сілтіде ыдырайтын, сондай-ақ нитраттану қабілетін анықтайды.

Қышқылда немесе жеңіл ыдырайтын азот

қосылыстарын анықтауда Тюрин-Кононова әдісі жиі қолданылады. Бұл әдісті пайдаланғанда топырақ құрамындағы органикалық заттарды күкірт қышқылының 0,5н ерітіндісімен гидролиздейді. Нәтижесінде топырақтағы аммоний, нитрат иондарының тұздары және амин қышқылдары мен амидтер ерітіндіге өтеді. Ерітіндідегі амин қышқылдары мен амидтерді K₂Cr₂O₇ тұзымен тотықтырады, нитрат қосылыстарын сүтекпен тотықсыздандырады. Кьель-дал қондырғысында азот мөлшерін анықтайды.

Топырақты талдау барысында мынадай химиялық реак-циялар жүреді:

R-CO-(NH₂)₂ + H₂O + H₂SO₄ = R-COOH + (NH₄)₂SO₄ R-CH(NH₂)₂COOH + K₂Cr₂O₇ +H₂SO₄ = Cr₂(SO₄)₃ +

(NH₄)₂SO₄+H₂O+CO₂
Zn + H₂SO₄ = ZnSO₄ + Н₂
Fe + H₂SO₄ = Fe SO₄ + Н₂

2КNO₃ + 8Н₂ + 2H₂SO₄ = (NH₄)₂SO ₄ + K₂SO₄ + 8H₂O (NH₄)₂SO₄ + 2NаОН = Nа ₂SO₄ + 2NH₃ + 2H₂O 2NH₃ + H₂SO₄ = (NH₄)₂SO₄

Корнфильд жеңіл ыдырайтын азотты анықтау үшін топырақтағы азоттың органикалық қосылыстарын сілтінің 1н ерітіндісімен гидролиздеп, бөлінген аммиакты Конвей тостағаншасын пайдалану арқылы микродиффузиялық әдіспен анықтауды ұсынады.


Кравков топырақтың мәденилену деңгейін білу үшін
оның нитраттарды жинау қабілетін анықтауды ұсынады. Ол үшін құрамындағы нитраттар мөлшері белгілі топырақты қолайлы жағдайда (температура 26-28⁰С, ылғалдылық 60%, аэрация) екі аптаға термостатқа орналастырады. Сонан соң құрамындағы нитраттардың мөлшерін анықтайды.
Топырақтағы жылжымалы фосфаттарға суда жақсы еритін фосфор қосылыстары мен топырақтың қатты фазасындағы ертіндіге жеңіл ауысатын түрлері жатады. Жылжымалы фосфорды анықтаудың бірнеше түрі бар. Олар бір-бірінен негізінен пайдаланатын еріткіштер бойынша ажыратыла-ды. Көпшілік жағдайда жылжымалы фосфор қосылыстарын бөліп алу үшін реакциясы қышқыл және сілтілі еріткіштерді қолданады.

Шымды-күлгін топырақтағы жылжымалы фосфор мөлшерін анықтау үшін Кирсанов әдісін ұсынады және еріткіш ретінде тұз қышқылының 0,2н ерітіндісін пайдала-нады.

Карбонатсыз қара топырақ құрамындағы жылжыма-лы фосфорды 0,5н сірке қышқылымен өңдеуден алынған сүзіндіден анықтауға болатын Чириков әдісін пайдаланады.

Балтық жағалауы елдерінің топырақтарының жылжы-малы фосфорын Эгнер-Рим-Доминго әдісімен анықтайды. Ол үшін еріткіш ретінде сүт және сірке қышқылдарының қоспасынан дайындалған еріткішті пайдаланады.

Субтропикалық аймақтың қызыл және сары топырақтарының құрамындағы жылжымалы фосфорды Ониани әдісімен анықтайды. Мұнда еріткіш ретінде 0,1н күкірт қышқылының ерітіндісін пайдаланады.

Боз, қоңыр, қарақоңыр, қара топырақтар (далалық, қуан-далалық, шөл, шөлейт аймақтар) құрамындағы жылжыма-лы фосфорды Мачигин әдісін қолдану арқылы анықтайды. Еріткіш ретінде 1%-дық көмір қышқыл аммоний тұзының (рН 9-ға тең) ерітіндісін қолданады.

Олсен реакциясы бейтарап және қышқыл топырақтардың жылжымалы фосфорын бөліп алу үшін 0,5н NаНСO₃ ерітіндісін пайдалануды ұсынады.

196 197

Топырақ құрамындағы минералды фосфаттардың жеке топтарының мөлшерін анықтау үшін Чириков (1939, 1947),

жүктеу/скачать 1,58 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: