Чанга-Джексон (1957) және Гинзбург-Лебедева (1971)

198 199

39 кесте. Чанга-Джексон әдісі бойынша топырақ құрамындағы минералды. фосфаттардың әртүрлі фор-


маларын бөліп алу сызбасы

Фосфор		Еріткіш	Фосфаттардың шамаланған
фракциясы			формалары
Суда	еритін	1,0н NH4Cl	Суда еритін барлық
фосфаттар			фосфаттар
Аl-фосфаттары		0,5н NH4F рН	АlРО4 едәуір мөлшерде
		8,5	СаНРО4 шамалы мөлшерде
Fe-фосфаттары		0,1н NaОН	Fe РО4 едәуір мөлшерде
			органикалық фосфаттар
			Әртүрлі негізді кальций
Са-фосфаттары		0,5н H2SO4	фосфаттары (ди-, три-,
			октакальций фосфаттары,
			апатит) Аl-Р, Fe-Р
Тотықсыздану		0,3 н	Алғашқы үш еріткіштерде
			ерімейтін топырақтың
арқылы	еритін	Na3С6Н5О7+	минералдық бөлігімен
Fe- фосфаттары		Na2 S2O4	байланысқан қиын еритін Аl
			мен Fe фосфаттары
Тотықсыздану		0,5н NH4F рН	Топырақтың минералды
арқылы	еритін		бөлігімен байланысқан қиын
Аl-фосфаттары		8,5	еритін алюминий фосфаттары
Тотықсыздану
арқылы	еритін	0,1н NаОН	Аl (Fe)РО4, органикалық
Аl+	Fe-		фосфаттар
фосфаттары

Топырақтағы калийдің жылжымалы түрлерінің сандық мөлшері өсімдіктердің бұл элементті пайдалану дәрежесін толық айқындай алмайтындықтан кейінгі жылдары «Сиымдылық және қарқындылық факторларды» және калий потенциалын анықтауға назар аударуда.

Тұрақты температура мен тұрақты қысым жағдайында топырақтың қатты фазасы мен ерітінді арасында калий ионының кальций және магний иондарымен алмасу реак-циясына түсуінен бос энергияның өзгеруін калий потенци-алы дейді. Бұл көрсеткіш топырақтың сіңіру кешеніндегі калий ионының ерітіндіге ауысу мүмкіншілігін білдіреді.

Неғұрлым калий потенциалының мәні жоғары болса, соғұрлым оның ерітіндіге ауысу қабылеті төмен болады.

Топырақ құрамындағы өсімдік өзіне тікелей сіңіретін ка-лий мөлшерін оның сиымдылық факторы дейді.

Топырақ ерітіндісіндегі калий ионының тең салмақтылық белсенділігін қарқындылық факторы деп атайды.

Аталған көрсеткіштерді изотоптық әдісті қолдану арқылы

анықтауға болады.
Микроэлементтердің өсімдікке	әсерін білу үшін

топырақтың жыртылатын қабатындағы олардың жылжыма-лы түрінің мөлшерін анықтаудың маңызы зор. Топырақтар механикалық құрамы мен қасиеттері жағынан әртүрлі болғандықтан микроэлементтердің жылжымалы түрінің мөлшері өзгеріп отырады (40-кесте).

Бордың жылжымалы түрін топырақтан ыстық сумен, молибденді қымыздық қышқыл аммонийдің буферлік ерітіндісімен (рН 3,3), мырышты 1н сірке қышқыл аммоний (рН 9) ерітіндісімен, марганецті 1н күкірт қышқылымен, мысты 1н тұз қышқылымен, кобальтті 1н азот қышқылының ерітіндісімен ығыстырады.

Сүзіндіге көшкен микроэлементтердің жылжыма-лы түрінің мөлшерін спектроскопиялық, атомдық-абсорбциялық, атомдық-эмиссиялық әдістерімен талдайды.

40-кесте. Топырақты құрамындағы микроэлементтер­­ дің жылжымалы түрінің мөлшеріне 0арай топтастыру

Микроэлементтің		1 кг топырақта мг есебімен
жылжымалы	В	Сu	Zn	Мn	Мо	Со
түрінің деңгейі
		<0,05,
Өте төмен	<0,6		<1	<10	<0,2	<0,1
Төмен	0,6-	0,06-	1-2	10-30	0,2-	0,1-
	1,0	0,15			0,4	0,3
Орташа	1-2	0,16-	2-3	30-60	0,4-	0,3-
		0,30			0,7	0,6
Жоғары	2-3	0,31-	3-4	60-	0,7-	0,6-
		0,50		100	1,0	1,2
Өте жоғары	>3	>0,50	>4	>100	>1,0	>1,2

200 201

8.3 Топырақ ферменттерінің белсенділігін талдау


Ферменттер - өсімдіктердің, жануарлардың және микроорганизмдердің клеткалары жасап шығаратын биологиялық катализаторлар. Олар зат алмасу процесінде клеткада жүретін биохимиялық реакциялардың жүруін жылдамдатады. Топырақ ферменттерінің белсенділігі оның құнарлылығын анықтайтын негізгі биологиялық көрсеткіш болып саналады. Ферменттердің белсенділігі топырақ реак-циясына, карбонат мөлшеріне, тыңайтқыштар мен химиялық мелиоранттар қолдануға байланысты өзгеріп отырады.

Фермент белсенділігі боз топырақтан қара топыраққа жылжығанда артады. Сондай-ақ қара, қою қара-қоңыр топырақтарда инвертаза, уреаза, фосфатаза ферменттерінің, ал ашық қара-қоңыр және боз топырақтарда гидролаза мен каталаза ферменттерінің белсенділігі жоғары болады. Инвертаза ферменті топырақ типтерінің диагностикалық көрсеткіші бола алатындағы дәлелденді. Инвертаза белсенділігіне топырақтың мынадай градациясы (шегі) ұсынылған (мг 1 кг топырақта):

• 
  қара топырақта – 40-50;
  

• 
  күңгірт қара-қоңыр топырақта – 25-36;
  

• 
  ашық қара-қоңыр топырақта – 16-25;
  

• 
  боз топырақта – 10-15.
  

Каталаза ферментінің белсенділігі қара топырақта орта-ша, ашық қара қоңыр және боз топырақтарда жоғары бо-лады. Минералдық тыңайтқыштар қаталаза белсенділігін төмендетеді, ал көпжылдық шөптер мен көң қолдану жоғарлатады. Каталаза ферментінің белсенділігі 1 минут-та бөліп шыққан оттек көлемімен (см³) есептелгенде қара топырақта 5-6, қара қоңыр, боз топырақтарда 8-9 см³–ке дейін өзгереді.

Топыраққа органикалық тыңайтқыш енгізгенде каталаза белсенділігі 10-11 см³–ге жетеді.

Фосфатаза белсенділігі топырақ құрамындағы органикалық фосфор қосылыстарының мөлшеріне байланы-

сты. Сондықтан боз топырақта фосфатазаның белсенділігі қара топырақпен салыстырғанда 3-6 есе төмен болады.

Ферменттердің белсенділігін анықтау арқылы тыңайтқыштар мен мелиоранттардың топырақтың биологиялық белсенділігіне әсерін бағалайды.

Процестерді катализдеу сипатына қарай топырақ ферменттерін 6 топқа бөледі:

1. 
   Оксиредуктазалар – тотығу-тотықсыздану процесіне қатынасатын ферменттер.
   
2. 
   Гидролазалар – органикалық заттардың гидролизденуін жылдамдатын ферменттер.
   
3. 
   Трансферазалар – атомдардың тасымалдану реакция-сын катализдейтін ферменттер.
   
4. 
   Липазалар – еселенген байланысты түзе немесе бұза отырып, түрлі атомдар тобын қосып немесе ажыратып алу реакциясын катализдейтін ферменттер.
   

5. 
   Изомеразалар – изомеризация реакциясын катализдейтін ферменттер.
   
6. 
   Лигазалар – АТФ энергиясының есебінен түрлі заттардың синтезделуін катализдейтін ферменттер.
   

Агрохимиялық зерттеу жұмыстарында оксиредуктаза және гидролаза тобына жататын ферменттердің белсенділігін анықтаумен шектеледі (41-кесте).

Оксиредуктазалар: каталаза, аскорбинатоксидаза, поли-фенолоксидаза, пероксидаза, дегидрогеназа, нитратредук-таза, нитритредуктаза, ферриредуктаза, сульфатредуктаза,

МnО₂-редуктаза.

Гидролазалар: протеаза, аспарагиназа, уреаза, АТФаза, фосфатаза, инвертаза, амилаза, целлюлаза.

202 203

41-кесте. Топырақты ферменттер белсенділігінің дәрежесіне қарай бағалау шкаласы

жүктеу/скачать 1,58 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: