Аллель- геннің бірнеше баламалы формаларының түрі

Б – боялған ұрықтар саны;

Ж – жалпы тұқым саны.
Тұқым өміршеңдігін анықтауда бояуға алынған әр сынама нәтижелерінің айырмашылығы жоғарыда келтірілген (6 кесте) ауытқу мөлшерден аспауы керек.

Егер тұқым өміршеңдігі стандартта көрсетілген 3-топтан 5% төмен болған жағдайда, талдауды қайтадан жасайды.

Кәдімгі қарағай тұқымдарының ұрықтарын йодты калий ерітіндісімен бояу:

1) таза тұқымдардан талдауға 100 данадан 4 жүздігін бөлек-бөлек санап алып, бөлме температурасындағы суға 18 сағатқа салып қоямыз;

2) содан кейін тұқымдардың ұрықтарында көбіре крахмал жиналуы үшін олардың әр жүздігін жеке өсіру аппаратында 48 сағат бойы ұстаймыз;

3) тқымдардың ұрықтарын әр жүздік бойынша найза тәрізді ланцетпен бөліп алып, су құйылған стакандарға саламыз.Ұрықтарды айырып болысымен стакандардағы суды төгіп, 20-30 минут ерітіндіде ұстаймыз.Оның құрамында 100 см3 тазаланған су, 1,3 г калий йоды және 0,3 г кристаллды йод.

Ұрықтарды бөлген кезде, олардың бостарын, шірігеннен өсе алмайтын тұқым сандарын есептейді;

4) 20-30 минут уақыт өткеннен кейін бояу ерітіндісін еппен төгеміз де, ұрықтарды суда шайқап жуамыз, сосын ақ қағазға немесе шыныға төгіп, ұрықтардың боялғандарын және боялмағандарын санаймыз.

Өміршеңді тұқымдарға жататындардың ұрықтары:

а) қарадан сұр түске дейін толық боялады;

б) тамыршалары күнгірт немесе сұр түске, ал жарнақтары сарыға боялады;

Өміршеңсіз тұқымдарға жататындардың ұрықтары:

а) жарнақтары қара немесе сұр түске, ал тамыршалары – сарыға боялады;

б) тамыршаларының ұштары қара немесе сұр түске, ал ұрықтың қалған жерлері – сарыға боялады;

в) сары түске боялғандары.

Өміршеңсіз тұқымдар санына бос және шіріп кеткендерін қосамыз. Осыдан кейін тұқым партиясының өміршеңдік проценттін есептейміз.Нәтижелері талдау қағазына түсіріледі.

Құрал – саймандар мен материалдар:

1) Қолданылатын бояу ерітінділері;

2) Бояуға және жууға арналған ыдыстар;

3) Скальпельдер;

4) Алдын – ала дайындалған тұқымдар;

5) Тұқымдарды құрғатуға арналған фильтрлі қағаздар;

6) Қоқыс салатын ыдыс.
№ 8 Зертханалық жұмыс. Тұқым сапалылығын кесу арқылы анықтау
Тұқым сапалылығы – деп кесу әдісі мен анықталатын сау тұқымдардың талдауға алынған тұқымдарға проценттік қатынасын айтамыз. Бұл тәсіл тұқымдары өте баяу өнетін, өміршеңдігін табу әдістері әлі анықталмаған ағаш пен бұта түрлеріне қолданылады.Тұқым сапалылығы кесу арқылы анықталады, оны анықтаудың техникалық шарттары 8 – кестеде келтірілген.

8 кесте – Тұқым сапалылығын анықтау шарттары

Ағаш пен бұта түрінің аты	Тұқымның кесу алдындағы дайындығы	Тұқым сапалылығының нышандары
Долана (барлық түрлері)	Тұқымы құрғақтай немесе 4-5 тәулік суда ұсталып кесіледі	Ұрығы ақ түсті
Жүзген (барлық түрлері)	Бүтін тұқымдары 4 тәулік бойы суда жібітіледі	Ұрығы шымыр,ақ немесе ақсары түсті
Емен (барлық түрлері)	Тұқымы құрғақтай кесіледі	Жарнақтары сау, қатты
Кәдімгі үшқат	Бүтін тұқымдары 3-4 тәулік суда ұсталады	Ұрығы шымыр,ақ түсті
Татар және шағанжа- пырақты үйеңкі	Қанатшаларымен бірге 1 тәулік суда жібітіледі және 20 градуста 20-30 күн бойы ылғалды құмда не ағаш үгіндісінде ұсталынады	Ұрығы шымыр, сары немесе ақса- ры түсті, маланба- ған
Ат каштаны	Тұқымы құрғақтай немесе 2-3 тәулік суда ұстаған соң,кесіледі	Ұрығы ақ немесе ақсары түсті
Жаңғақ	Тұқымы құрғақтай немесе 5-6 тәулік суда ұсталып, кесіледі	Ұрығы шымыр, ақ немесе ақсары түсті
Пісте	Бүтін тұқымдары 3-5 тәулік суда жібітіледі	Ұрығы шымыр, ақшыл-жасыл неме се ақ сары түсті

Еменжаңғақтардың сапалылығын анықтау

Талдауға 100 данадан 3 жүздік шошқажаңғақтары санап алынады. Олардың әр қайсысының қабықтары аршылып, жарнақтары сызық бойымен скальпель арқылы екіге бөлінеді.

Әр бір осылай кесілген еменнің шошқажаңғақтары сапалылығы бойынша жарамды және жарамсыз – деп екі топқа бөлінеді.

Жарамды шошқажаңғақтарға жататындары:

а) жарнақтары қатты, жылтыр сарғыш-ақ немесе қызғылт түсті және тұқым тамыршасы мен алғашқы бүрі барлары;

б) күңғірт-қоңыр сызықшалар мен қара-көк дақтардың көлемі жарнақтардыың 1/4 бөлігінен аспағандары;

в) өскін мұрттары сынғаны мен сынбағандары, егер жоғарыдағы талаптарға сай болса.

Жарамсыздарға жататын шошқажаңғақтары:

а) жарнақтарының 1/4 бөлігінен көп жерінде қара-көкшіл дақ барлары және олар ұрық қасына өте жақын орналасқандары;

б) зиянкестермен зақымданғандары;

в) саңырауқұлақтармен зақымданғандары;

г) кеуіп, солып немесе босап кеткендері;

д) суық немесе ыстыққа ұшырағандары;

е) ұрығы өлгендері.

Тұқым сапалылығының есептеулері тұқым өнгіштігі мен өміршеңдігінің есептері сияқты жасалынады. Жұмыс аяғында «Шошқажаңғақтардың сапалылығын анықтау актісі» толтырылады.

Құрал – саймандар мен материалдар:

1) еменнің шошқажаңғақтары;

2) скальпельдер;

3) қоқыс салатын жәшік

1.Шаруашылықтық (техникалық) тұқым өнгіштігі - өскен тұқым сандарының өсіруге алынған тұқым сандарына проценттік қатынасы бойынша есептелінеді:

п - өскен тұқым саны,

П -өсіруге алынған тұқым саны.

Осы көрсеткіш пен тұқым тазалығы арқылы тұқым сапасының тобы анықталады.

Бұл көрсеткіш әдетте ғылыми зерттеулерде қолданылады.

б – бос тұқымдар саны.

п - өскен тұқым саны

в – бақылау күні
5.Шаруашылық жарамдылығы дегеніміз – орташа үлгідегі таза өнгіш тұқымдардың проценттік мөлшерінің көрсеткіші.Оны тұқым өнгіштігінің тазалығына көбейтіп және 100-ге бөліп есептейміз:
өнгіштік% х тазалық%

Шар.жар.= ---------------------------

100

Зерттелген тұқым партиясының шаруашылық жарамдылығы мен өсу қуаты тұқым талдау қағазының тиісті графаларына түсіріледі.Ал тұқым сапасының басқа көрсеткіштері талдау карточкасының бірінші бетіндегі бос шеттеріне жазылады.

Тұқымның шаруашылық өнгіштігі мен тазалығы бойынша, егер соңғысының мәні стандартта көрсетілгеннен кем болмаса, тұқым сапасының тобы анықталады (9 кесте).

Өнгіштігі бойынша стандартты, бірақ ластанған тұқымдар қайта тазартуға ұсынылады, ол туралы талдау қағазында көрсетіледі.

Стандартты тұқымдарға «Тұқым сапасы туралы куәлік» бланкасы, ал стандартқа сай емес тұқымдарға – «Тұқым талдау нәтижесі» толтырылады.

Тұқымдық сапасы туралы мөлшерлері анықталмаған тұқымдарға «Анықтама» қағазы беріледі.

№10 – зертханалық сабақ

Тақырып: Қайың дәндерінің толық дәнділігін анықтау

Жұмыс мақсаты: негізгі түсініктерді, терминдерді игеру; толық дәнділік әдістерімен танысу; қайың дәндерінің толық толық дәнділігіне іс жүзінде талдау жүргізу.

Дәндердің толықтылығының мағнасы, егуге жарамдылық және сапалылықпен, бірдей.

1.Оқытушыдан массасы 1 г қайыңның дәндер өлшемін алу керек.

2.Өлшемді екі фракцияға бөлу керек:

- таза дәндерге;

- қоспаларға.

3.»Таза» дәндердің пайызын мына формуламен анықтау керек:

М1

Т = -------- х 100 , бұл жерде

Т – «таза» дәндер, %;

М1 - өлшемнің салмағы, г;

М – таза дәндердің салмағы, г.

4.Өлшенген таза дәндерді торланған бюкске салып 5 -10 минут қайнап жатқан суда ұстау керек;

5.Қайнатылған дәндерден 4 рет 100 данадан есептеп алынады.

6.Дәндерді төртке бөліп шыны үстіне салу керек.

7.Екінші шынымен дәндердің үстінен басу керек.

8.Езгенде толық дәндерден ақ ұрық (жарнақ пен тамырша) шығады, ал бос дәндер өзгермейді (олардан су шығады).

9.Толық дәнді тұқымдардың санын есптеу керек.

10.Төрт есептеудің орта арифметикалық мағнасын анықтау керек.

11.МСТ 13657-68 негізінде тұқымның сапа классын анықтау керек (10 кесте).

12. Зертханалық жұмыстарға арналған дәптерге істелген жұмыстар туралы жазбалар жасау керек.

1.Таза дәндер өлшемінен қайыңның 400 дәнін алу керек (100 данадан 4 рет).

2.Дәндерді бюкске салып үстінен спирт құйып 24 сағат ұстау керек.

3.Ұстау мерзімі өткеннен кейін 5-6 мг глицерин қосып тағы 1 тәулікке қалдыру керек (глицерин сіңген дәндер жылтыр болады).

4.Дәндерді жүздеп шыныға салып арнайы шыны немесе көзбен қарап есептейді, сосын дәндердің келесі түрлерін бөледі:

- толық дәндерді – дамыған дән қабықты толық толтырған;

- толық дамымаған – дамымаған дән;

- бос – қоңыр түсті ұрықтанбаған екі тұқым бүрісі көрінеді;

- аурулар немесе зиянкестермен зақымданған.

5.Төрт есептеудің орташа арифметикалық толық дәнділігін есептеу керек.

6.МСТ 13857-68 негізінде қайың дәндерінің сапа классын анықтау керек.

7.Зертханалық жұмыстарға арналған дәптерде істелген жұмыстар туралы жазбалар жасау керек.

1.МСТ 13857-68 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 дана;

2.Қотыр қайыңның дәндері . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 г;

3.Пинцеттер . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .. .. . . . . . . . 4 дана;

4.Инелер . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 дана;

5.Талдау тақташалары . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 дана;

6.Торлы бюкстер . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 дана;

7.Аспаптық шынылар . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . 8 дана;

8.Спирт (96 %) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10-15 мг;

9.Глицерин . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5-6 мг;

10.Үлкейткіш шыны . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 дана;

11.Электрлі таразы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 дана;

12.Электрлі плита . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . .. . . . 1 дана;

13.Су құйылған ыдыс . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . 1 дана.

1. 
   Кентбаева Б.А. Лесосеменное дело. – Алматы, 2006. – 120 с.
   
2. 
   Сүлейменов А.А. Орман дақылдары селекциясы. – Астана, 2007
   

1. 
   Орман тұқым дәндерінің физиологиядық ерекшеліктері
   
2. 
   Орман тұқымдарының морфологиясы
   
3. 
   Орман тұқым ісі пәнінің орман шаруашылығындағы маңыздылығы. Пәннің негізгі бағыттары мен міндеттері.
   
4. 
   Ағаш бұталардың жемiстенуi, оларға әсер ететiн әр түрлi факторлар /генотиптiк және экологиялық/.
   
5. 
   Орман ағаштарының жемiстену кезеңдiгi, оларға әсер ететiн факторлар, жемiстену кезеңдiгiн өзгерту шаралары.
   
6. 
   Орман тұқымдарын санау әдiстерi (жаппай жинау, моделдi ағаштарды статистикалық сынақ жүргізу)
   
7. 
   Орман тұқымдарын санау әдiстерi (жерге түскен жемiс пен тұқым)
   
8. 
   Орман тұқымдарын санау әдiстерi (салыстырмалы бағалау)
   
9. 
   Орман тұқымдарын санау әдiстерi (фенологиялық әдiсi, сынақ бұтақтары бойынша санау және болжау).
   

1. 
   “Жоғары сатыдағы өсімдіктер систематикасы” Силыбаева Б.М, Байганова Ж.Қ, Карипбаева Н.Ш,Полевик В.В Семей-2010 ж
   
2. 
   Кентбаева Б.А. Лесосеменное дело. – Алматы, 2006. – 117 с.
   
3. 
   Сүлейменов А.А. Орман дақылдары селекциясы. – Астана, 2007. – 23 б.
   
4. 
   Набатов Н.М. Лесоводство. – М.: 1997. – 325 с.
   
5. 
   Атрохин В.Г., Гурский А.А., Аманбаев А.К., Токтасынов Ж.Н. Леса и лесное хозяйство Казахстана.Алматы.1996.-244 с.
   
6. 
   Қосымша әдебиет:
   
7. 
   Бегенов А.Б., Мухитдинов Н.М., Айдосова С.С. Ботаника терминдерінің қысқаша орысша-қазақша сөздігі. Алматы, 1996– 109 с.
   
8. 
   Сүлейменов А.А. Орман шаруашылығы: әдістемелік нұсқаулар.- Павлодар: Кереку,2008.- 20 б.
   
9. 
   Эйтинген Г.Р. Лесоводство. – М.: 1986. – 426
   

1. 
   Орман тұқымдарын өнiмдiлiктi болжау (қысқа уақытқа – фенологиялық бақылау)
   
2. 
   Орман тұқымдарын өнiмдiлiктi болжау (ұзақ уақытқа – метеорологиялық, энтомологиялық, статистикалық-санақ, генеративтi бүршiктер бойынша)
   
3. 
   Орман тұқым iсi селекция-генетика негiздері.
   
4. 
   Орман тұқымдарының селекциялық категориясы.
   
5. 
   Алқа ағаштармен ағаштарды селекциялық бағалау.
   
6. 
   Орман тұқым учаскелерiн ұйымдастыру жолдары (тұрақты және уақытша)
   
7. 
   Орман плантацияларын ұйымдастыру әдiстерi, оларды өсiру мен пайдаға асыру.
   
8. 
   Орман тұқым учаскелерi және плантациялар, жыл сайын тұрақты жемiс берулерi үшiн оларға жағдай жасау.
   
9. 
   Мамандандырылған орман тұқым шаруашылығын ұйымдастырудың артықшылығы.
   
10. 
    Орман тұқымдарын дайындау және аумақтарға көшiрудi ғылыми дәлелдеу.
    
11. 
    Орман топтарында және жеке ағаштарда селекциялық санақ /инвентаризация/ жұмыстарын өткiзу.
    

1. 
   “Жоғары сатыдағы өсімдіктер систематикасы” Силыбаева Б.М, Байганова Ж.Қ, Карипбаева Н.Ш,Полевик В.В Семей-2010 ж
   
2. 
   Кентбаева Б.А. Лесосеменное дело. – Алматы, 2006. – 117 с.
   
3. 
   Сүлейменов А.А. Орман дақылдары селекциясы. – Астана, 2007. – 23 б.
   
4. 
   Набатов Н.М. Лесоводство. – М.: 1997. – 325 с.
   
5. 
   Атрохин В.Г., Гурский А.А., Аманбаев А.К., Токтасынов Ж.Н. Леса и лесное хозяйство Казахстана.Алматы.1996.-244 с.
   
6. 
   Қосымша әдебиет:
   
7. 
   Бегенов А.Б., Мухитдинов Н.М., Айдосова С.С. Ботаника терминдерінің қысқаша орысша-қазақша сөздігі. Алматы, 1996– 109 с.
   
8. 
   Сүлейменов А.А. Орман шаруашылығы: әдістемелік нұсқаулар.- Павлодар: Кереку,2008.- 20 б.
   
9. 
   Эйтинген Г.Р. Лесоводство. – М.: 1986. – 426 с
   

1. 
   Орманның генетикалық қорын бөлу және сақтау.
   
2. 
   Резервтегі қорды сақтау формалары.
   
3. 
   Резервтегі тұқым қорын сақтау.
   
4. 
   Орман тұқымдарының өнiм беруiн зерттеу әдiстерi және олардың сапалығын бағалау.
   
5. 
   Орман тұқым шикi заттарын дайындау (жер бетiнен жинау техникасы, кесiлген ағаштардан)
   
6. 
   Орман тұқым шикi заттарын дайындау (өсiп тұрған ағаштардан бұталардан жинау әдiстерi)
   
7. 
   Орман тұқым жұмыстарды механикаландыру, орман тұқым шикiзатын қабылдау мен санау, тұқым алуға шикiзат дайындау.
   
8. 
   Қылқанды ағаш түрлерi бүрлерiнен тұқым алу, теориялық себептерi.
   
9. 
   Бүрiкептiргiштер, типтерi, құрылысы және жұмыс ретi, әр түрлi бүрiкептiргiш өнiмдiлiгi.
   
10. 
    Самырсын, балқарағай, майқарағай ағаштары бүрлерiнен тұқым алу.
    
11. 
    Қанатсыздандыру, тазалау және тұқым сорттау.
    
12. 
    Орман тұқым шикiзаты тұқымдарының шығымдылығы, шырынды жемiстерден тұқым алу.
    
13. 
    Тұқым сақтау және көшiру.
    
14. 
    Қылқанды және жапырақты ағаш түрлерi тұқымдарын сақтағанда шығымдылық сапасын жоғалтпау үшiн атқарылатын шаралар.
    

1. 
   “Жоғары сатыдағы өсімдіктер систематикасы” Силыбаева Б.М, Байганова Ж.Қ, Карипбаева Н.Ш,Полевик В.В Семей-2010 ж
   
2. 
   Кентбаева Б.А. Лесосеменное дело. – Алматы, 2006. – 117 с.
   
3. 
   Сүлейменов А.А. Орман дақылдары селекциясы. – Астана, 2007. – 23 б.
   
4. 
   Набатов Н.М. Лесоводство. – М.: 1997. – 325 с.
   
5. 
   Атрохин В.Г., Гурский А.А., Аманбаев А.К., Токтасынов Ж.Н. Леса и лесное хозяйство Казахстана.Алматы.1996.-244 с.
   
6. 
   Қосымша әдебиет:
   
7. 
   Бегенов А.Б., Мухитдинов Н.М., Айдосова С.С. Ботаника терминдерінің қысқаша орысша-қазақша сөздігі. Алматы, 1996– 109 с.
   
8. 
   Сүлейменов А.А. Орман шаруашылығы: әдістемелік нұсқаулар.- Павлодар: Кереку,2008.- 20 б.
   
9. 
   Эйтинген Г.Р. Лесоводство. – М.: 1986. – 426
   

4. 
   Тұқым сақтау қоймалары, олардың құрылысы және типi, тұқым сақтауда атқарылатын шаралар.
   
5. 
   Орман тұқымдарын қаптау және тасмалдау.
   
6. 
   Тұқымдарды топтамаға бөлу және паспорт беру.
   
7. 
   Тұқым партиясы, орташа үлгі және біртектілігінің белгілері.
   
8. 
   Тұқым себу сапалық көрсеткiштерi мен оларды анықтау әдiстерi (тазалығы, 1000 тұқым салмағы, ылғалдығы, өсу энергиясы, тiршiлiк қабiлетiлiгi, жарамдылығы, болмысы, шаруашылық жарамдылығы, тұқымның орташа тыныштық күйi, сапалық деңгейi)
   
9. 
   Тұқым себу сапасын анықтауға қолданылатын аспаптар мен аппараттар, құжаттар және стандарттар.
   
10. 
    Орман тұқымдарын бақылау станциялары, олардың жұмыстары және мақсаттары.
    
11. 
    Орман тұқым карантинiн бақылау жұмыстарын өткiзу.
    
12. 
    Тұқым тыныштық күйi, түрлерi және оларды өсуге дайындау әдiстерi, тұқымда өтетiн биологиялық үрдiстер.
    
13. 
    Стратификация және тұқым себуге дайындау әдiстерi.
    
14. 
    Орман тұқымдарын пайдалану тәртібі
    
15. 
    Орман тұқымдарының сапасына бақылау жасау
    
16. 
    Орман тұқымдарының күтілетін өнімін көз мөлшерімен бағалау жолдары (В.Г.Каппер заңы бойынша)
    
17. 
    Массасы бойынша шағын партиядан орташа үлгі белгіленген массаның тең жартысын құрайтын тұқым үлгісі бойынша сұрыптау
    

6. 
   “Жоғары сатыдағы өсімдіктер систематикасы” Силыбаева Б.М, Байганова Ж.Қ, Карипбаева Н.Ш,Полевик В.В Семей-2010 ж
   
7. 
   Кентбаева Б.А. Лесосеменное дело. – Алматы, 2006. – 117 с.
   
8. 
   Сүлейменов А.А. Орман дақылдары селекциясы. – Астана, 2007. – 23 б.
   
9. 
   Набатов Н.М. Лесоводство. – М.: 1997. – 325 с.
   
10. 
    Атрохин В.Г., Гурский А.А., Аманбаев А.К., Токтасынов Ж.Н. Леса и лесное хозяйство Казахстана.Алматы.1996.-244 с.
    

4. 
   Бегенов А.Б., Мухитдинов Н.М., Айдосова С.С. Ботаника терминдерінің қысқаша орысша-қазақша сөздігі. Алматы, 1996– 109 с.
   
5. 
   Сүлейменов А.А. Орман шаруашылығы: әдістемелік нұсқаулар.- Павлодар: Кереку,2008.- 20 б.
   

1. 
   Орман тұқымдарын есепке алу
   
2. 
   Тұқым сапасын анықтау үшін орташа үлгілер іріктеудің актісі
   
3. 
   Тегіне байланысты тұқымдарды себу алдында өңдеуді өткізу ерекшеліктері
   
4. 
   Орман тұқымдарының сапа сәйкестігі туралы куәлік
   
5. 
   Орман тұқымдарын талдау нәтижесі
   
6. 
   Жеміс ағаштарын күту шаралары (күзі және көктемгі күту)
   
7. 
   Жеміс ағаштарын күту шаралары (қысқы және жазғы күту)
   
8. 
   Жапырақты ағаш түрлерінің орман тұқымдары
   
9. 
   Орман тұқымдарын себу үшін өткізуге және пайдалануға жататын техникалық шарттар
   
10. 
    Сібір шыршасының (Picea obovata Lebed) орман тұқым шаруашылық ерекшелігі
    
11. 
    Сібір самырсыны (Adies sibirica Ltdeb) орман тұқым шаруашылық ерекшелігі
    
12. 
    Шренка шыршасы орман тұқым шаруашылық ерекшелігі
    
13. 
    Кәдімгі арша, зеравшан, түркістан және басқа да аршалары орман тұқым шаруашылық ерекшелігі
    
14. 
    Батыс бозаршасы орман тұқым шаруашылық ерекшелігі
    
15. 
    Шығыс биотасы(Biota orientalis Endl) орман тұқым шаруашылық ерекшелігі
    
16. 
    Үлпек қайың орман тұқым шаруашылық ерекшелігі
    
17. 
    Дала үйеңкісі (Acer campestre L.) бүрлерiнен тұқым алу, теориялық себептерi.
    
18. 
    Бұталы туша қурай бүрлерiнен тұқым алу, теориялық себептерi.
    
19. 
    Салпыншақ қайың бүрлерiнен тұқым алу, теориялық себептерi.
    
20. 
    Кәдімгі долана бүрлерiнен тұқым алу, теориялық себептерi.
    
21. 
    Аюбадан: кәдімгі, қызыл, қара бүрлерiнен тұқым алу, теориялық себептерi.
    
22. 
    Шие: бұталы, далалық, кәдімгі бүрлерiнен тұқым алу, теориялық себептерi.
    
23. 
    Шегіршін: жылтыр; жапырақты, қарағаш; ұсақ жапырақты, бұжыр жапырақты бүрлерiнен тұқым алу, теориялық себептерi.
    
24. 
    Ақ күміс тал, тал бүрлерiнен тұқым алу, теориялық себептерi.
    
25. 
    Сорақ: Палецкий; қара-черкез; Рихтер, геок черкез (Рихтер черкез) бүрлерiнен тұқым алу, теориялық себептерi.
    
26. 
    Қарақат: қызыл; қара бүрлерiнен тұқым алу, теориялық себептерi.
    

11. 
    “Кентбаева Б.А. Лесосеменное дело. – Алматы, 2006. – 117 с.
    
12. 
    Сүлейменов А.А. Орман дақылдары селекциясы. – Астана, 2007. – 23 б.
    
13. 
    Набатов Н.М. Лесоводство. – М.: 1997. – 325 с.
    

6. 
   Бегенов А.Б., Мухитдинов Н.М., Айдосова С.С. Ботаника терминдерінің қысқаша орысша-қазақша сөздігі. Алматы, 1996– 109 с.
   
7. 
   Сүлейменов А.А. Орман шаруашылығы: әдістемелік нұсқаулар.- Павлодар: Кереку,2008.- 20 б.
   
8. 
   Эйтинген Г.Р. Лесоводство. – М.: 1986. – 42
   

(міндетті)

(міндетті)