Қазақ фразеологизмдеріндегі антропонимдердің линговмәдени ерекшеліктері
жүктеу/скачать 200,52 Kb. Pdf көрінісі
|
ҚАЗАҚ ФРАЗЕОЛОГИЗМДЕРІНДЕГІ АНТРОПОНИМДЕРДІҢ ЛИНГОВМӘДЕНИ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
- Бұл бет үшін навигация:
- Абылайдың ақ туы.
- Абылайдың асына шаппағанда, Атаңның басына шабасың ба
- Қасым ханның қасқа жолы.
| Абылай аспас сары бел.
Абылай Орта жүздің ханы болғанымен, Ұлы жүз бен Кіші жүзге ықпалын жүргізген, бүкіл қазақ халқын біріктіруге күш салған қайраткер, ақылды дипломат, батыл қолбасшы болған. Абылай аспайтын асу, баспайтын бел, алмайтын қамал, жеңбейтін жау жоқ дегеннің «кері» мағынадағы метафоралық баламасы. Яғни оның қазақтың даңқты ханы болғандығын білдіретін аллегориялық формула іспеттес ұғым. Фольклорлық дəстүрде хан Абылайдың жорықтарында талай тайғақ асудан төте жол тапқан, асау өзеннен көпір салғызып, ауыр қол өткізіп, жауды ту сыртынан тұтқиылдан соғып, жеңіске жеткені айтылады. Сонда «Абылай аспас сары бел» (немесе «Абылай аспас асу») адам баласының құдіреті де, əлеуеті де, мүмкіншілігі де жетпейтін тіршіліктегі нелер бір қиыншылықтың ең жоғарғы шегі бар екендігін айғақтайтын метафора болып шығады [5]. Абылайдың ақ туы. «бір тудың астына жиналу, яғни бірлікті, бірігуді» білдіретін символдық ұғымға айналған. Олар ана жақта партия құрып, …Абылайдың ақ туының астына Алаш азаматын топтап, үш жүздің баласының басын біріктіріп жатқан көрінеді (Ə.Нұрпейісов) [4, б. 13]. Абылайдың асына шаппағанда, Атаңның басына шабасың ба? Абылай хан дүниеден өткеннен кейін үш жүздің баласы бас қосып, үлкен ас беріліп, 40 атқа бəйге тігілген. Тарихта ең ұлы ас осы болған, одан кейінгі астарда ешкім де 40 атқа бəйге тігіп көрмеген. Бұл сөздің қазақ халқына кең тарағаны соншалық, нақыл сөзден мақалған айналып кеткен [6, б. 150]. Қасым ханның қасқа жолы. Қазақ халқының хандық дəуіріндегі əдет-ғұрыптық заң ережелерінің жиынтығы. Бұл Қасым хан хандық құрған (1511-23) ел басқару ісінде қолданылған. Қасым хан өзі билік құрған кезеңде қазақ халқының этникалық аумағын кеңейту барысында əдет-ғұрыптық заңдарға арқа сүйеді. Ол халықтың көкейінен шыққан əрі ежелден келе жатқан билік дəстүрді, əдет-ғұрыптық «жарғыны» жаңғыртып, күшейтті. Бұл жарғы халық арасында ілтипатпен «Қасым ханның қасқа жолы» деп аталып кетті. «Қасқа жолдың» қағидалары өзгерусіз XVII ғасырға жетіп, Есім хандық құрған тұста (1598-1645) «Есім ханның ескі жолы» деген жаңа атқа ие болды. жүктеу/скачать 200,52 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|