Г. С. Балтабаева Тәуелсіздік кезеңіндегі

 
152 
рақ,  сұғанақ  көзге  түспесін,  дәрігерлер  секілді  «сынықтан  сыл-
тау  іздеуші»  сыншыл  адамдарға  «қолды»  болмасын  деп  қатты 
қауіптенгендіктен көзінің қарашығындай қорып, тіпті  ата  жұрт-
тан жырақта, ел жұрт пен туыс-туғанның  сағынышына, сөзі мен 
табасына да  бәріне шыдауға әзір. Өз ортасынан   өздері  баласы 
үшін жерініп, әуелгіде «іштен шыққан шұбар жылан »деп, кейін 
Тәңірдің бергені деп бауырына басып, айланып толғанып өмір-
лерінің мәнін құлын балаға тіреген ата ананың жалғыздығы құ-
лын  сәбилерінің  жалғыздығының  қасында  түк  емес  еді.  Шын-
дығына келгенде, құлын бала жалғыздықты, жатсынуды түсініп 
те  байқап  та  үлгірмеді,  тек  ол  өзіне  «адамдарға  жолама,  аулақ 
жүр» деген тыйымды түсінгісі келсе де түсіне алмады және тү-
сінгісі келмеді. Көзін ашқалы көргені әке шешесінің ақ  махаб-
баты  мен  көкесінің  бауырмал  қамқорлығынан  өзге  адамдардан  
қауіп бар дегенді адамдарға деген ақ сенімі қабылдамады. Адам-
дарға  деген ақ сезімі сабыр  сақтатпай, қауіпті де ұмытып жа-
қын  барған.  Ақыры  осы  сеніммен  адамдардың  қолынан  жазым 
болады. Желтоқсанда  сонарға аю аулауға шыққан аңшылардың 
ішіндегі  өз  көкесінің    қолынан  оқыста  жазым  болады.  Қыстық 
ұйқыда жатқан  аюды магнитофонға жазылған аюдың ақырған, 
өкірген  дауысымен    оятып,  екі  қонжығымен  қоса  атып  алады. 
Кезінде  үй  маңына  сары  аю  келіп  сиырға  ауыз  салғанда  құнан 
жігіт  те  «мал  ашуы  жан  ашуы»  деп  жыртқышпен  жекпе-жекке 
түсіп, аюды  соғып алған   еді. 
Тағы бірде Құнан жігіттің табиғи инстинтктісі ұстап, өзі-
нің бір табиғи жаратылымына қарай тартқанын автор нанымды 
жеткізуге тырысқан. Жазушы екі табиғаттан тамыр алған, жара-
тылысы бөлек  құнан жігіттің біресе жануарлық, біресе адамдық 
сезімі  мен  танымының  кезектесе  беріліуі  заңды  да  тәрізді.  Бір 
кезде «мал ашуы, жан ашуы» деп аю соғып алып  жүрген құнан 
жігіт енді аю, аюдың қонжықтары  үшін адамға  шауып  отыр. 
Үңгір  аузынан  ақырған  аюдың  дауысын  естіп,  ұйқыда 
жатқан қонжықтар да өре түре келген кезде, оларды оқпен атқа-
нын көрген Құнан  жігіт бұл зобалаңға шыдай алмай аңшыларға 
қарсы шабады.  
Бүгінгі қазақ прозасындағы фантастикалық антропология-
ның іздерін А.Алтайдың «Көз жендет» әңгімесінен аңғаруға  бо-

 
153 
лады.  Әңгіме  70 жасқа  келгенше  аң  мен  құсты  баудай    қырып,  
ата-баба  салтында  жоқ іспен айналысу, жемтігін көзін шұқып 
өлтіретін  Сауысқан  ұстау  арқылы      аңшылық  дәстүрдің  киесін 
бұзған  шалдың  өмірінің  соңын  суреттеуге  арналған.  Дүниеде 
жасалған жақсылықтың да жамандықтың да қайтарымы  бар фи-
лософиялық  қағида  −  әңгіме  арқауына  алынған.  Көптен  күткен 
немересінің екі көзі  жоқ соқыр  болып туғанына  налыған қарт-
тың өткеніне  ой  жіберіп,  өзін-өзі тексертуі шығарманың  ше-
берлігі.  Ұлттық  танымдағы  ең  жаман  құс,  аярлықтың,  залым-
дықтың бейнесіндегі сауысқанды серік етудің өзі де көп жайтты 
аңғартады.  Автор  әңгімесіндегі  «Соқыр»,  «Соқырлық»  ұғымда-
рына  терең  символика  жүктеген.  Өз  өміріне,  айнала  табиғатқа 
соқыр  сезіммен  қарап,  талай  азулының  көзін  ағызып  қанжыға-
сына  байлаған  қанқұмар  пиғылдың  зауалының  ұрпағына  тиюі 
кез-келген оқырманды бей-жай қалдырмайды. Бұл авторлық та-
нымның тереңдік, суреткерлік  шеберлік арқылы   бүгінгі  ғана 
емес  ертеңгі күннің  де  өзекті  мәселесін көтере білген туынды. 
Қазіргі    қазақ  прозасында  өз  орны  бар  қаламгер 
Қ.Түменбайдың «Періште» әңгімесі. Уран өндіретін өңірдің қа-
сіреті қазақтың ұлттық трагедиясын ашады. Атомпромның бас-
тығына  жағынып  өмір  сүретін  ауыл  әкімі  Шерліде  төрт  Сиам 
егізі туғанына налымайды. Құдай Бекшора әкімді жазалайды, үз-
дігіп  күтіп  жүрген  ұл  орнына  әйелі  Қайырниса  қасқыр  басты 
бала туады. Сондықтан сорлы ана күйеуіне: «Бұл  – арлан. Өзің 
жасаған  арлан»  деп  үкім  айтады.  Тақырыбы  экологиялық  апат 
болғанмен, мынау жалған қоғамдағы адам жалғыздығы. Әлгі құ-
быжық  болып  туған  жазықсыз  нәрестені  жазушы  періште  деп 
атайды.  Яғни  мынау  өмір  пері  өмір.  Қалыпты  тіршілік сипаты-
нан бөлек образдар арқылы ой айтудың астарында екі түрлі мән 
жатыр.  Біріншісі,  қазақ  прозасындағы  фантастикалық  антропо-
логияның көркемдік құбылыс ретінде көрініс табуы болса, екін-
шісі, жаңа форма арқылы әлеуметтік өмір шындығын ашу. Мұн-
да  қазақ  халқының  тарихындағы  қасіретті  тақырып  −  полигон 
зардабын көрсетуге жұмсалған. 
А.Алтайдың «Көзжендет» әңгімесінің ерекшелігі тақырып  
өзгешелігінде, оқиға сонылығында.  

 
154 
«Бұла  тірлік атаулыға баз кешірген бұлаң  құйрық сауыс-
қан екен... 
...Ал  ала  мойнақ,  құба  құйрық  сауысқан  өлі-тіріге    саят  
құрғалы қай  заман?! Өлі өлексені де, тірі тірсектіні де жұмыры-
на жұқ құрлы көрген емес» деп  басталатын  әңгіменің оқырма-
нына  берері  мол. Молақ шөрке  үстінде  сыңар сауысқан шы-
қылықтап  отыр.  Бөтегесі  бос,  иесі    қара  шал  кешелі  бері    қара 
тастай қатып, тамақ бермей аш ұстап отыр. Автор шығарманың  
бастамасын  осы қара шалдың  ішіне қан қатқандай,  тома-тұйық 
күйін психологиялық дәлдікпен беруден бастайды.  
«Кеше  түнде келіннің аман-есен  жаны қалып  босаныпты. 
Бірақ сәби көзсіз туыпты. Көзсіз, қассыз туған  нәрестенің  бет-
жүзі  жып-жылмағай  көрінеді.  Дәрігерлер  мұның  ұлына  «жүз 
жылда бір ұшырасатын жұмбақ құбылыс» депті. 
...Бәріне  жарық  дүние  куә!  Анау    алшаңдаған  ала  қанат 
сумақай  куә! Кінәлі  болса да, күнәлі болса да сол сусыл қанат 
сауысқан  себепкер..»  деп  автор    бір  әулеттің  басына    түскен 
трагедияны  жұдырықтай  алақанат  сауысқанға    апарып  тірейді. 
Ал,  ашқарақ  сауысқан  болса  қос  бірдей  жемаяқ  болған  жұмыр 
басқа  жұтына  қарап,  шықылықтап  отыр.  Жазушы  кейіпкерінің  
өткеніне көз жіберткізіп, шегініс жасайды.  
Ол уақытта Қараш  шал отызға енді іліккен жас жігіт еді. 
Барымталаған  жылқысын алайлық  қазақтарға апарып жүргенде 
тағдыр жатжұрттық Қосман деген біреумен  қанжығалас қылып, 
тау  ішінде  тағдырлас  болады.  Түздің    аң-құсымен    бірге  күн 
кешкен,  шыбын    жандарын  қу  құлқынның  құлы  еткен  қос  ба-
рымташы  бір-біріне  адал  еді.  Алайлық  Қосман    хантәңірлік 
Қарашқа үй-жайын көрсеткен.  Жас келіншегі үйден ала сауыс-
қанды иығына қондыра шығып, бұларға иіле сәлем  салып, үй-
ден әлдебір жүнді басты алып шығып еді. Бас – теңбіл барыстың 
басы  екен.  Сөйткенше  әйел  үйден  ас  қалдығы  салулы  ыдысты 
алып шығып, барыстың жанарсыз көзұясына әкеп төкті. Қорқау 
құс  жеңіл  ұшып  келіп  көзұясындағы  асты  тоқылдақтай  шоқи 
бастады. 
Автор  кейіпкерінің  тағдырына  әсер  етіп,  өміріне  өзгеріс, 
жарқыраған  жарқын болашағына балта шауып, көрсоқыр тірші-
лігінің бастамасы қалай басталғанын өткеніне өкіне отырып көз 

 
155 
жіберген  кешегі – тепсе  темір үзетін баукеспе барымташы, бү-
гінгі –  ит қорлықпен  өлген мың сан түз  тағыларының киесі ат-
қан камаукөз ұрпағы бар тәубесіне түскен пайғамбар жасындағы 
қария. Жетпістің желкесіне шықса да сауысқанмен  саятшылдық 
құруын тоқтатқан емес. Көзжендет те аң мен жануардың жазық-
сыз  жанарын  оюын  қойған  жоқ.  Сумандаған  аш  сауысқан    өз 
құлқыны  үшін,  иесі  үшін  арқар  мен  түлкі  түгілі,  бөрі  мен    ба-
рысқа да түсіп  берді ғой!  
Жарық    дүниені  жара,  сүйе  таныған  жазықсыз    мың  сан  
жанарлар  сумаң  сауысқанның  жеміне  айналды.  Сырғақтай  
ұшып келіп жұмыр басқа жұтына қонғанда, ешқандай да бір аң   
осы  бір  шөкімдей    ала  сауысқаннан  қауіп    күтіп    үлгірмейтін. 
Табиғат-ананың    өзі  сияқты    бір    төл    перзенті    деп  қабылдап, 
сескенбей сенетін. Осы өзім деп сенген сенім талай түз  тағыла-
рының түбіне жетті. Жазушының алып  отырған мәселесі ар та-
залығы, әркімнің өз-өзіне адалдығы. Түз  тағысы ретінде  мейілі  
ол – аң  патшасы  арыстан  болсын, тіпті  қу  түлкі, не  жұды-
рықтай   шымшық    болса  да    табиғи    заңдылықты    бұзбаса,    ал 
адами    тұрғыдан    келгенде  аңшылық,    саяткерліктің    атам    за-
маннан  сақтап келе  жатқан қағидасын  сақтап,  шектен  шық-
паса, әркім  өз  табиғат, болмысына   адалдық  танытса  онда жа-
ратылыста да  ауытқушылық  болмаған  болар  еді  дейді  автор-
лық таным. Әу баста Алла  тағаланың  жаратқан жаратылысын 
бұзбай, адамдық бет-пердемізді  сақтасақ, болашағымыз да таза 
болар еді деп ой  түйдіреді. 
 «...Қосман қарақшы: «Сендер сауысқанмен аңшылық құра  
алмайсыңдар. Оған тек-тағайларың жібермейді, тым тектісіңдер, 
намысқойсыңдар. Бұл – біздің дәстүр...–Ұлы  бабаларың «қамау-
көз
 
–
 
сұмдық іс, обал-сауабы ауыр»
 
деп
 
тыйым салған» дейтінді.»  
Суреткер  Қараш  шалдың  немересі ғана емес, шалдың өзі 
де  қамаукөз  өмірін  сүріпті.  Қамаубас  тіршілік  кешіп,  адамнан 
өткен  зомбықшыл  жоқ  екенін  дәлдепті.  Мынау    дүниенің    өзі  
қамаубас, көкірегі қамаукөз  екен деп аяқтайды  шығармасын.  
Автордың  шеберлікпен    алып    отырған    психологиялық 
параллелизмі: соқыр сәби – соқыр  адам. Соқыр адам жарық  дү-
ние есігін  ашты  дегенше, қараңғылық басты десеңіші. Ал,  көр-

 
156 
соқырлық  не  істетпейді, аздырар адам  баласын... Қараш  шал-
дың
 
немересін
 
соқыр
 
қылып
 
тудырып
 
отырған
 
тәңірінің әмірімен... 
Көзін  шел  қаптап,  танымын  тұман  тұтып    тұрған  ұрпақ  
соқыр  болса  –  қоғам  да    соқыр.  Ал,    соқыр    қоғам  мен    соқыр  
адам  жайлаған дүниеден  не  күтуге  болады ? - деп автор  оқыр-
манына  сұрақ  қояды  да–  «Мүгедек  адам  да  бір  мүсәпір.  Мүге-
дек қоғам  да  бір  кісәпір. Кісәпір  қоғам  не  істемейді... не  де-
гізбейді?! Тек тәңірге  бағынышсыз тексіз  қоғам ғана. Ал,  тек-
сіз қоғам атаулы пенденің  қолында. Оны  құрған да кесір  адам 
ғой.. Ал, есір пенде қайда  бұрса, қайда  бұрылса – қоғам да да-
уыл тиген  қоғадай жапырылады, боранда адасқан  қойдай  ұй-
лыға  ығады.  Сол    пенденің  ғана    патша    көңіл  иелігінде  иіліп 
өтеді  екен. Көзін бір-ақ сәтте көр қараңғылық  жауып қалған аң-
нан айырмасы қанша?! Бүкіл  болашағы бұлыңғыр  тартып  қал-
ды
 
емес
 
пе?!–деп,
 
болашағымыздың
 
жарқын,
 
ұрпағымыздың  жолы 
ашық  болуы  біздің – бүгінгінің қолында деп  ой  түйдіреді.  
Жазушының бұл  шығармасы  қазіргі  қазақ прозасындағы 
өзіндік тақырыбы, өз айтары бар  шығарма  деп  тұжырымдама  
жасауға толық негіз  бар. Автор  бұл  туындысында  өзекті  ойын  
түюге  неге    құстың    ішінен    сауысқанды    таңдаған.  Жалпы  са-
уысқан қазақы танымымызда қандай  құс еді  десек? Ойымызға 
бірден «Аяз би» ертегісі түседі. «Құстың жаманы  дегенде  таң-
дау  – сауысқанға  түседі.» 
А.Алтай мифопоэтикалық ой жүйесі арқылы тарих пен бү-
гінгі  күннің  оногенетикалық  тамырластығын  тануымен,  астар-
лы «қара» мысқылымен дараланады. Әрі  «сауысқандай  сақ, су-
мандаған  сауысқандай  өсекші, сауысқандай  сыпылдақ» деген 
сөздік  қолданыстарымыз бар. 
А.Кемелбаеваның  «Қоңыр  қаз»  әңгімесі  де  А.Алтайдың 
«Кентаврындай» фантастикалық антропологияға жатады. Автор-
дың  Қаршыға    атты  кейіпкері  беймаза    қаладан    кеткісі    келіп,  
ауылдағы  ағасына ағынан  жарылып, некесіз  сәби  күтіп  жүр-
генін,  жанашыр    жалғыз    туысы  қарсы    болмаса    туған    жерге  
оралғысы  келетінін хабарлайды. Ағасының  елге  оралғын деген  
келісімінен кейін  Қаршығаның  көңілі тынып, еліне  оралады.  
«Жеңсік  ас дегбірін алып, ақылдан  айрылған әйел  әр ұя-
дан  екі    жұмыртқа    алып,  табанда  шикідей  жұтып    жүрді.  Қаз-

 
157 
үйректің, бірқазанның, қызғыштың жұмыртқасын түсінен  тани-
тын. Қанат  біткеннің аруы – аққудың бірнеше мәйегі көгілдірге 
айналмай жатып   адамзатқа  жем  болды.  Көлдерден  құмары  қа-
нып, құрбанын шалып рахаттанып  оралады.»   
Суреткердің  жазу  шеберлігі  бұл  жерде ерекше  тың  ой-
ды    шығармасына  өзек    етіп    алған.  Жалпы    өмірде  немесе 
фольклористикада  әйел  затының    жабайы    аңның  етіне,  жырт-
қыштың жүрегіне жерік болуы жиі  кездеседі.  
Ал, бұл  жерде автордың  тапқырлығы  құстарға  келіп  ті-
реліп  тұр. Құстың  етіне  жерік болу, әсіресе аққудың   еті мен  
жұмыртқасына  жеңсік  болу өте сирек  кездеседі.Сонымен  қой-
шының    көне    киіз    үйінде  дүниеге    қыз    бала    келген  кезде, 
оңтүстікке топ-тобымен ұшып  кетіп  жатқан құстардың өзгеше 
үн  шығарып, жапан  даладағы  жалғыз  киіз үйінің түтінін бір  
айналап  барып  кетіп жатқанын көріп  қойшы  қайран  қалады. 
Автор қулық-сұмдықтан ада қарапайым қойшының ойына таби-
ғатттың мына жұмбағын басқаша жорып, үрейлену де  келмеді. 
Қайта,  атамекеннен  туу  алысқа,  мұхиттарды  аңсап  жат    жерге 
бет алған жыл құстарын көзіне жас алып, кері  аман оралуын  ті-
леп  қимастықпен шығарып салды. Табиғатпен бірге оянып, та-
биғат-анамен ете араласып жүрген қойшының ақ көңілі құстар-
дың оқыс қылығын жамандыққа  жорытпады. Адам сезбеген та-
биғат құпиясын, құс  екеш    құстың  танып,  сезіп-білгенін   автор  
шеберлікпен  жеткізген.  
Жаушының  бозбала  қауым  бір  көргеннен  естен    тана  ға-
шық болар көркі бар, той-думанда, қыз қууда ерен арғымақпен 
құйындатып  шапқанда  аруағы  асып,  жүзі  бал-бұл  жанатын,  ән 
салғанда  сүйсінбейтін  жан    қалмайтын  өнерпаз  ару    Қаршыға 
жолдан    тапқан  мүгедек    қызымен  моп-момақан  тірлік  жасаға-
нын көріп ел-жұртқа жағасын  ұстайды. Бар арманы  бала кезден 
«үлкен  сахнада    ән  салатын    әнші»  боламын    деп    армандаған 
әнші  Қаршығаның    сахнада  үні    жұтылып,  талып  құлағаннан 
кейін бір-ақ  күнде ештемеге селт  етпейтін, қалың  елдің орта-
сында жүрсе де жалғызсырап, кешегі базарлы ортасынан өзінен-
өзі жерінген, жатсынған  жалғыздыққа  бас ұрған тасбауыр әйел-
ге    айнала  беріп  еді.  Бар  үміті  тас-талқан  болғаннан  кейін,  бар 
пейілін  мүгедек  қызына  аударып  еді.Көгілдір  аспандағы  құс 

 
158 
жолын, түпсіз тұңғиық ғарыш әлемін есіне алса сары үрпек ба-
лапанының қанаты  қатайғасын, бір күні қан жылатып ұшып жо-
ғалатынына да, өзінен мәңгілікке алыстап, қиял жетпес  қиянға 
шырқап  кетіруі  мүмкін  деген  қатігез  ойдан  санасы  сарғайған 
байқұс  ана  алдағы  зобалаңның  алдын  қайтіп  аларын  білмей  
жанталасады. Оқыс іске жетелер деп, үйіндегі  кітап атаулының 
көзін құртты, қызының жарымжан көңілінің астан-кестенін  шы-
ғарады деп жұрт қатарлы телевизор да алмады, қызы үшін бәрі-
нен бас тартып, ауыл  адамдарымен  де араласпай, кісікиік, пері 
шалған атанды. Бейбақ  қызының  көңілін бөліп қалай алданды-
рарын білмей байғұс ана аласұрды. Қызының пластилиннен мү-
сін жасағанын көріп, жерден жеті қоян тапқандай  қуанып, плас-
тилинді  тау қылып  үйіп  тастады. Бірақ, қызының тек құстар-
дың мүсінін жасайтындығына мән  бермеді.  
Автор бұл жерде құс мүсіндерін  көркемдік  деталь  ретін-
де алып отырғанымен, артынша  бірден  символдық рәмізге ай-
налдырады.  Бөлмедегі  аузы-мұрнынан  шыққан    құс  мүсіндері 
жаратылысы бөлек қыздың құстарға ынтық табиғатынан, құстай  
ұшсам  деген  инстинкті  арман-тілегінен    туындап    жатыр  еді. 
Қарашадай  қыз  өзінің  азан  шақырып  қойған  есімін  де    мойын-
дамай,  нағашысының  еркелетіп  айтқан  «Қоңырқаз»  атауына 
ғана басын  бұрып тіл алатынды  шығарып еді. Автор  анасы мен  
қызының    басындағы  көрер  көзге    көрінбейтін  трагедиясының, 
қасіретінің  жан дауасын адамзат санасынан  тысқары жұмбақ –  
құстар    әлемінен    іздейді.Сюжет    желісін  де  сол  арнаға    қарай  
бұрады. 
Қаламгер тағымінез анасына тартқан, былайғы жұрт меңі-
реу, бүкір санайтын Қоңырқаздың санасындағы  алғашқы  серпі-
лісті суреттегі ұшып жүрген періштелер  көрінісінен  бастайды. 
Одан  ары  ауыл  күйшісі домбырасын безгектетіп,  «Аққу»  күйін 
тартқан  кезге  ұластырып, шыдай алмай, өксік буып түсініксіз 
жанкешті сезім  билегенінімен де  шебер  байланыстыра  біледі. 
Жазушы    кейіпкерінің  миындағы,  санасындағы  болып  жатқан  
төңкерісті  «...  Қоңырқаздың  шыр  етіп  дүниеге    келгеннен  бері 
көлді  алғаш көруі  осы еді. Қызының өңі  мүлде өзгеріп  кетке-
нін көргенде бақытсыз ананың кеудесінде  шықпаған  жаны қал-
ды...» 

 
159 
Некесіз  бала  көтерген  келіншектің    қаз    жұмыртқасына 
жерік болып,  содан қанаты бар қазға ұқсас бала тууы, оны көп-
шілік  көңілінен  қорғаштаған  ана  көңілі  шеберлікпен  кестелен-
ген. Автордың айтар ойының астары – Алла Тағала  жаратылы-
сынан берілген заңдылықтардың бұзылуы, мысалы:  ата-ананың 
үйлесімінің  бұзылуы, сәюидің адал некеден дүниеге келмеудің 
зардабын  ашып көрсету. Белгілі бір аң-құстың етіне  жерік  бол-
ған ананың баласының  да бөлек болып туатындығы фольклор-
лық  түсінік. Бірақ  қаламгер осы  түсінікті  түрлендіру  арқылы 
бүгінгі заманның аса  зәру тақырыбын қозғай  білген. Шығарма-
дағы жетістік болып шағын әңгіме болмысына тән  шымырлық-
қа  бағынған  сығымдалған  ой  сана  мен  көркемдік  дәлдік  болып 
табылады.  
Қорыта  келгенде  атап  өтеріміз,  осы  құрлымы  да  бөлек, 
сюжеті, оқиға желісі де өзгеше болып келген бұл үш әңгіменің 
басын біріктіріп тұрған ол –авторлық танымның фантастикалық 
антропологияға  құрылуы  болса,  екіншісі  – жоғарыда  талданған 
шығармалардың  негізгі  өзегі  обал,  сауап,  киеге  әкеліп  тіреле-
тіні, үшіншіден – суреткер кейіпкерлерінің жан жалғыздығы мен 
жатсыну мәселесі.  
Жинақтай  келгенде,  тәуелсіздік  тұсындағы көркем  проза-
ның  елеулі  өзгерісі  апнропологиялық  поэтика  ықпалының  ай-
қындылығымен  ерекшеленеді.  Мифо-поэтикалық  үрдіспен  ны-
ғыз қабысып жататын фантастикалық антропологияның көркем 
антропологиямен  ұласқан  ізденіс  іздері  шығарма  табиғатын 
ерекшелейді.  Әдебиеттің  негізгі  нысаны  −  жаратылыстың  ең 
ұлы  байлығы  және  биік  жетістігі  −  Адам  болмысына  тереңдей 
ену  үрдісі  басымдық  алады.  Адамның  ішкі,  сыртқы  ағзасының 
біріне  ерекше  реңк  бере  отырып,  автор  әрбір  жан  иесінің  сана 
қалтарысына,  сезім  иірімдеріне  бойлайды.  Жан  мен  тәннің бір-
лігі мен алшақтығынан туындайтын игіліктер мен қайшылықтар 
(Д.Досжан  «Жан  тәтті»),  генетикалық жадымен  тәрбиенің  адам 
санасындағы
 
кедергілерге
 
кезігуі
 
(Г.Шойбекова
 
«Бұрым»,  «Бүй-
рек»,  «Ұлтабар»),  обал,  сауап,  кие  туралы  ұғымдардың  жаңар-
ған  ұрпақ  жадында  жаңғыруы  «А.Алтай  «Көз  жендет», 
М.Балмолда  «Көшпендінің  жүрегі»)  бүгінгі  көркем  прозаның 
жаңаша бағыт-бағдарын танытатын белгілер. 

 
160 
Бір қарағанда бұрыннан фольклорлық сарыны бар бұл та-
қырыптар  тәуелсіздік  тұсында  творчестволық  жолмен  тың  тұр-
ғыдан түлеп, жаңа заманның мәселелерін қозғап отыр. Мәселен, 
А.Алтайдың  «Түсік»  әңгімесі  фольклорлық  ертегілік  сюжеттік 
градацияны  пайдалану  арқылы  жаңаша  көркемдік  шешім  тап-
қан.  Дәстүрлі  көркемдік  әдіс  жаңаша  символика  иемденген. 
Сондай-ақ, Ә.Кекілбаевтың «Ауыз», Т.Шапайдың «Ауыз бен құ-
лақ»  әңгімелеріндегі  юмор  мен  уытты  сатира  көркем  қиялмен 
ұштасып, қазіргі шағын прозаның көркемдік көкжиегін кеңейте 
түскен.  Үш  түрлі  таным дәрежесін  танытатын  мифтен  ертегіге, 
ертегіден  әңгімеге  дейінгі  көркемдік  даму  жолының  синтезі  іс-
петті Кентавр образын сомдаған қаламгерлер танымындағы ұқ-
сас  жайттар  да  көңіл  аударарлық  құбылыс.  Бұл  бөлімдегі  тал-
данған 
М.Қабанбаевтың 
«Кентавры» 
мен 
А.Алтайдың 
«Кентавры» арасында тақырыптық  тұрғыдан ұқсастық болғаны-
мен,  авторлық  шешім,  оқиғалық  өрісі,  образдық  жасалым  тұр-
ғысынан    принципті  өзгерістері  бар  екендігіне  көз  жеткізілді. 
Яғни,  қазіргі  қазақ  прозасынығң  антропологиялық  сипатын  ар-
найы  әңгіме  ету  бүгінгі  күннің  өзекті  тақырыбы  болатындығы 
сондықтан.  
 

жүктеу/скачать 1,57 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: