АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ЕГЕР АДАМ ДЕМ АЛМАСА (перестал дышать)

Егер адам дем алмаса сізде оған көмектесу үшін 1-2 минут ғана бар, өйткені адамның миі үш минут оттегінсіз болса, клиникалық өлім пайда болады.

1. 
   Адамның пульсің тексеріңіз, егер адам дем алмаса пульс жоқ болады, еріні, құлағы, беті ақырын көгере бастайды. Кеудесі көтерілмейді.
   
2. 
   Адамның дем алудың жолын тазартыңыз. Мүмкін адамның ауызы толған құсығынан немесе сілейкеден демаламай жатыр, тілі тамағына түсіп кеткен, тамағы қатты тартылып жүқалап кетті және сол себебтен адам дем аламай жатыр.
   

1. 
   Адамның басын шалқайтыңыз, жақты көтеріп ауызынды ашыңыз.
   
2. 
   Адамның тілі тамағына түссе, оны саусақтармен дұрыстап жіберіңіз.
   
3. 
   Адамның басын не солға не оңға бұрып, оның ауызын сілейкеден және құсығынан босатыныз.
   
4. 
   Егер адамның аузы қатты тістелініп (рот сильно стиснут) жатса, онда төменгі жақтың бұрыштарын алға тартып. Содан кейін подбородокті төмен түсір ауызынды ашыныз.
   
5. 
   Егер адам жоғарыда айтып кеткен қимылдан өзі демалып қалса, онда оны кеудесіне жатқызып басынды не солға не оңға шалқайтыңыз.
   
6. 
   Егер адам дем алмаса, онда оған жасанды дем беру бастаңыз (ауздын ауызына немесе қолдарын көтеріп төмен түсіру).
   
7. 
   Егер адамның жүрегі соқпаса және пульс жоқ болса, онда жасанды дем берумен бірге жүректің тура емес массажды жасау қажет.
   

ЖҮРЕККЕ МАССАЖ ЖАСАУ

Егер адамның жүрегі соқпаса онда миға қан бармай адам тез өліп қалады.

Жүректі жұмыс істеткізуге болады, егер оған біркелкі басып тұрумен бірге өкпеге ауыздан аузына тәсілімен ауаны беріп тұрсаң, адамды құтқаруға мүмкіндігіңіз бар. Бірақ бұл әдісті адамның жүрегі соқпағаның анық білсеңіз ғана пайдалануға болады. Егер жүрегі ақырын соқса, сіз жоғарыда айтылған қимылдармен қолдасаңыз, оны мүлде тоқтап тастау мүмкін.

Алақандарды бір біріне қосыпкеуденің төменгі жағына қойып, басқанда бүкіл күшті жұмсау керек. Үлкен адамның кеудесі төрт сантиметрге және минутына сексен рет жиілікпен басылу керек.

Егер массаждысіз жалғыз істесеңіз, онда 15 рет жүрек жағын басып бір рет жасанды дем беру керек. Егер массажді екі адам істесе, онда 5 рет жүрек жағын басып бір рет жасанды дем беру керек.

Егер адамда пульс пайда болса, онда жүректін массажды тоқтатып, жасанды дем беруді тоқтатпау керек.

Егер жүректін массажды он жасқа толмаған балаға жасасаңыз, онда кеудесіне бір қолымен басу қажет, ал басудың жиілігі 80-100 рет болуға тиісті.

Егер жүректін массажды сәби балаға жасасаңыз, онда кеудесіне екі саусағымен 25 мм.-ге дейін басу қажет, ал басудың жиілігі 100 рет болуға тиісті.
АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ЕГЕР АДАМ ӨЗ САНАНЫ ЖОҒАЛТЫСА (потерял сознание).

Санасыз болудың үш түрі бар:

1. 
   үмітқан (забытье) – бұл күйден адам тез шығып қайтадан түсу мүмкін.
   
2. 
   оцепенение – мас адамға ұқсайтын, сіздің сұрақтарыңызға анық жауап бермейді.
   
3. 
   кома – бұл күйде адам ештенеге назар аудармайды (не реагирует ни на что).
   

1. 
   Адамның алдында дізесіне отырып оның басын өзіне қаратып бұрыңыз, сізге жағын қолынды кеудесіңе тура жазығып, екінші қолынды кеудеге қойныз, адамның аяғын бірдің үстіне бір етіп қойыңыз.
   
2. 
   Өз қолымен адамның басын ұстап отырып, адамды кеудесіне жатқызыңыз. Адамның басы солға не оңға қарап тұруы керек.
   
3. 
   Адам жақсы дем алу үшін оның подбородокті шамалы көтеріңіз. Мұндай жағдайда адамның тілі де тамаққа түспейді.
   
4. 
   Адамның денесі осындай күйде тұрақты болу үшін оның аяғын тізеде бөгіңіз, ал екінші қолынды, адам айналмау үшің, созыныз.
   

Тамағына кірген үсақ заттардан адам дем аламау мүмкін. Оған көмектесуге болады, егер арқадан қатты соқсаңыз.

АДАМ САНАДА БОЛСА.

Егер үлкен адамның тамағына бөтен зат кірсе:

• 
  Адамның басын иктен төмен түсіріп еңкейту керек.
  
• 
  Адамның арқадан қатты соғу керек.
  
• 
  Адамның тамағынан бөтің зат шықаннан кейін оны отырғызып су ішкізу керек.
  

Егер нарестегі балаңын тамағына бөтен зат кірсе оның бір қолына бетімен төмен жатқызып, екіші қолының саусағымен арқадан соғыңыз.

Егер арқадан соғу көмектеспесе оның іштен басып қөріңіз:

• 
  Адамның арт жағынан тұрып, адамның ішің екі қолымен құшақтаңыз.
  
• 
  Жүдірік жүміп кіндікпен қеуденің ортасына оны қойыңыз.
  
• 
  Екінші қолымен бірінші қолдың жүдірікті алыңыз және өзіне жоғары қаратай тартып жіберініз. Мұнда өкпедегі ауа тамағынан шыққанда бөтен затты сыртқа итеріп жіберу керек.
  
• 
  Мұны 3-4 рет қайталаңыз.
  
• 
  Нәрестегі баланы өз тізеңізге бетімен жоғары жатқызып, балаңыз басын шалқайтып кіндіктен жоғары екі саусақпен іштен басу керек.
  

ЕГЕР АДАМ САНАСЫЗ БОЛСА

Егер адам санасыз болса, онда оның тамағының бұлшық еттері әлсіз (расслабленном состоянии) болады және өкпеге ауа бөтен затты айналып кіру мүмкін. Сондықтан мұндай жағдайға оларға жасанды дем беруды болады.

• 
  Егер бұл көмектеспесе, онда адамды бетімен төмен жатқызып адамның кеудесіңе тізеңізді қойып, арқадан 3-4 рет соғыңыз.
  
• 
  Адамның ауызыңа қараңыз, егер онда бөтің затты көрсеңіз одан оны алып шығыңыз.
  
• 
  Егер жоғарыда айтылған әдістер көмектеспесе, адамды басын шалқайтып арқаға жатқызыңыз. Кіндіктен жоғары екі қолымен 3-4 рет қатты басып қөріңіз.
  
• 
  Егер тағыда ештеңе көмектеспесе, онда жасанды дем беруды, арқадан соғу, іштен басу кезекпен бірнеше рет қайталаңыз.
  

Үсіктің 2 түрі бар: жалпы және аймақтық (общее и местное).

ЖАЛПЫ ҮСІК

Суықта көп болғанынан пайда болады.

Белгілері:

• 
  Озноб
  
• 
  Салқын тері (Ненормально холодная кожа).
  
• 
  Бетің ағаруы (Бледное лицо).
  
• 
  Апатия. Ұйықыңын келуі.
  
• 
  Қозғалудың координациясының жоғалуы.
  

1. Адамды жылу көрпеге ораңыз.

2. Оған ыстық және тәтті шәй немесе кофе берініз.

3. Құрғақ матадан жасалған орамалмен терісі қызғанша ұқалап жіберініз.

4. Ал егер өзініз зардап шегіп қалсаңыз, мүмкіндігінше ыстық ваннаға түсіп және орамалмен құрғақтай денені сүртіп жіберіңіз.
АЙМАҚТЫҚ ҮСІК (Местное обморожение)

Төрт дәрежелі үсіктер болады. Олардың дәрежесін бірден аңықтау мүмкіндігі жоқ. Тек қана дене жыбығаннан кейін үсіктің дәрежесін айтуға болады.

Бірінші дәрежелі үсігінде адамның терісі алдымен ағарады (бледнеет), сезбельнеді (становится нечувствительной), сосын ісіп қызарады (припухает и краснеет).

Екінші дәрежелі үсігінде аздап қанды сұйықпен толтырылған көпіршік пайда болады.

Үшінші дәрежелі үсігінде қаны бар пузырьлар пайда болады. Адам терісі өле бастайды.

Ал егер суық ұзақ бойы әсер етсе одан да терең ораналасқан тканьдар өле бастайды. Бұл үсігінің төртінші дәрежесі.

1. 
   Еш қайсызда үсік жерлерін қатты ұқалауға болмайды, терінізге зақым келтіру арқылы микроптарға жол ашу мүмкін. Содан кейін ірік (нагноение) пайда болуы мүмкін.
   
2. 
   Үсік жерін дұрыстап спиртпен ұқалап жіберу керек. Содан кейін ақырындап ғана жұмсақ құрғақтай матамен қызырғанша ұқалау керек және тұзсыз маймен жағып жіберу керек.
   
3. 
   Егер үсігі бар жерде көпіршік пайда болса, онда бұл жерді спиртпен жағып, бинтпен орап дәрегерлерге көрсету керек.
   

Пайдалы кеңестер:

1. 
   Суыққа шықпастан бұрын дұрыс тамақтаңыз.
   
2. 
   Киімініз сізді желден және суықтан жақсы сақтау керек.
   
3. 
   Жол сапарға шықсаңыз, өзіңізбен бірге құрғақ ішкі киім алыныз.
   
4. 
   Үсік жел бығытымен күшееді.
   
5. 
   Егер үсіп кеткен адам демалмаса, онда оған тезірек (искусственное дыхание) қолдан дем беру керек. Егер адам есін жинаса, оған вино, тәтті шай беріп жылы көрпелермен және грелкалармен жабу керек.
   

Тұңшығу (асфиксия) әр түрлі себебтен пайда болуы мүмкін.

Олардын ішінде негізгілер:

• 
  Демалатын жолы құсықпен, қанмен, сыңған тіспен, тілмен жабылыпқалған. Мұнын бәрі көбімен санасыз түрде адаммен пайда болады.
  
• 
  Кеуденіз кысып немесе өкпеге зақым келу.
  
• 
  Газбен улану, мысалы көміртек қышқылгазбен.
  
• 
  Электротогімен зақым келтіру.
  
• 
  Мойынызға ілгек қыса.
  
• 
  Астма немесе бронхит қатты приступтарында.
  

Осының барлық жағдайларында адамға демалу өте қиын және демалу мүлде тоқтап қалу мүмкін, самай (висках) және мойынызда тамырлары көгеріледі. Адам ақырын сананы жоғалтады (теряет сознание).

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. 
   Егер адам өз санамен тұрса (в сознании), одан тұншығудың себебі жайлы сұрап көру керек, немесе өзініз бұл себебін іздестірініз.
   
2. 
   Тұншығудың себебіне сәйкес адамға алғашқы көмекті көрсетініз.
   
3. 
   Жедел жәрдем көмекті (скорая помощь) шақырыныз. Ол келгенше ауырған адамнын жанынан кетпеніз, өйткені тұншығу кез келген уақытта қайталау мүмкін.
   

Санадан айырылу – бұл адамның уақытша (бірнеше секундтан, 30 минутка дейін) санаға келмеуді айтады.

1. 
   Бас айналуы.
   
2. 
   Қөзіне қаранғы түсуі (потемнение в глазах).
   
3. 
   Құлағында шу есту (шум в ушах).
   
4. 
   Лоқсу (тошнота).
   
5. 
   Әлсіз жүректің жиі соғуі.
   
6. 
   Адам тез ағарады да және жабысқақ термен терлейді.
   

Себептері: шошыну (испуг), қан жоғалу (большая потеря крови), қарынашу (голодание), ауаның жетпеу (пребывание в душном помещении), жаман хабар (трагические известия).

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. 
   Бөлмеңізді таза ауанызбен қамтамасыз етініз.
   
2. 
   Сосын зардап шеккен адамға (пострадавшему) дұрыс демалуға үшін жағаңызды, белбеуді, лифтчик шешініз. Адамның аяқтарын басынан жоғары қою керек, сонда қан басына қарай жақсы ағады. Бұл өте маңызды, өйткені адам санадан айырылу себебі басының қанның жетіспеушілігінен пайда болады.
   
3. 
   Нашатыр спиртке мақтаны батырып адамға искеуге берініз және содан кейін бұл мақтамен шекені (виски) уқалаңыз.
   
4. 
   Адамның басын және кеудені суық сумен сүртініз.
   

Күйік оттан, будан, қайнаптұрған судан, химиялық заттардан, күн сәуледен болу мүмкін.

4 дәрежелі күйік болады:

Бірінші және екінші дәрежелі күйікте сұйықпен толтырылған көпіріктер (пузырьки) пайда болады. Үшінші және төртінші дәрежелі күйікте тек қана адам терісі ғана емес, сонымен бірге одан да терең тканьдар жарақатталады (обугливаются или свариваются).

Емделу:

1. 
   Күйік жерін киімнен ажыратыңыз. (Огалите пораженный участок кожи)
   
2. 
   Күйік жерін суық суға немесе ағып тұрған суық суға салыныз және ауыр басылғанша солай үстап тұрыныз (10 минуттан 30 минутке дейін).
   
3. 
   Содан кейін күиік жерін матамен немесе басқа таза шүбірекпен орап қойыныз.
   
4. 
   Маймен, креммен немесе мазьбен жағуғу тиім салынады.
   
5. 
   Қөпіріктерді (волдыри) жармаңыз, әйтпесе оған микроп түсу мүмкін.
   
6. 
   Егер күйік қатты немесе терең болса, онда оны дәрігерге көрсетініз.
   

КҮН СӘУЛЕДЕН КҮЙІГІ (Солнечный ожог)

1. 
   Терініздің қызаруы.
   
2. 
   Температура.
   
3. 
   Құсық (рвота).
   
4. 
   Бас ауру.
   

Емдеу:

1. 
   Күйік жерінізге суық матаны (компресс) қойып, оны жиі ауыстырып отырыныз.
   
2. 
   Ауруды басу үшін (для снятия боли) аспирин немесе парацетомол ішіңіз.