Оқулық Алматы, 013 Əож 528 (075. 8) Кбж 26. 12 я73 и 59
§ 8.5 Нивелир аспабының түрлері
жүктеу/скачать 2,19 Mb. Pdf көрінісі
|
tuiakbaev-injenerlik-geodezia
| § 8.5 Нивелир аспабының түрлері
Қазіргі нивелирлерді үш түрге бөлуге болады: цилиндрлік деңгейлі; автоматты түрде қалыпты жағдайға (көздеу осі жазық жағдайға келіп тұратын) келіп тұратын; микропроцессорлы электрондық нивелирлер. Цилиндрлік деңгейлі нивелирлер үш негізгі түрлерге бөлінеді: қатаң (глухой) бекітілген нивелирлер; дүрбісі ауыспалы жəне дүрбіге деңгей орнатылған; дүрбісі ауыспалы жəне деңгейі қондырғыға орнатылған. Автоматты түрде қалыпты жағдайға (көздеу осі жазық жағдайға) келіп тұратын нивелирлер екі топқа бөлінеді: рейка- дан есеп алу индексі жылжымалы нивелирлер; көздеу осін өзгерте алатын оптикалық компенсаторлы. Цилиндрлік деңгейлі нивелирлер . Аталған нивелирлерге қойылатын негізгі талаптар, ол – көздеу осі жазық жағдайда бо- луы керек, яғни ол тік жазықтықта бұрылмауы (қозғалмауы) ке- рек. Көздеу осі жазық жағдайда қозғалмайтын болып бекітілген немесе көздеу осі бойымен аударылып салынуы мүмкін. Осы шартты қадағалап отыру үшін көздеу дүрбісінің үстіне неме- се бүйіріне сезімтал (теодолитке орнатылатын деңгейден көрі сезімтал) цилиндрлік деңгей орнатылады. Іс жүзінде құрылыс-монтаждау жұмыстарын қамтамасыз етуде, НВ-1, НТ жəне НЛС типті нивелирлер жиі қолданылады. Солардың ішіндеге ең көп тарағаны НВ-1 нивелирі. НВ-1 нивелирі (қазіргі кезде НВ-1 нивелирінің орнына конструкциялық аздаған ғана ерекшелігі бар Н3 нивелирі шыға- рылады . Жанамалы деңгейлі жəне элевациондық бұранда-тетігі (механизмі) бар, қатаң бекітілген нивелир. Жанамалы деңгей дің конструкциялық ерекшелігі – бақылаушы деңгей көпір шігінің екі ұшының бірге көрініп тұрғандығында, яғни егер деңгей көпір- шігінің екі ұшы қатар, бір-біріне дəл келіп тұрса, онда деңгей осі жазық жағдайға келіп тұрғандығының куəсі боламыз (51-сурет). 100 Мұндай құрылғылық ерекшелік, дүрбі окулярынан көзіңізді алма- стан деңгей көпіршігін бақылап отыруға мүмкіндік береді. Элевациондық бұранда – тетік арқылы, көру дүрбісі тік жазықтықта аз шамаға қозғала алады. НВ-1 нивелирі жинақы, құрылыс алаңында жұмыс істеуге ыңғайлы. Оның ерекшелігі – бақылаушы бір қарағанда рейка- ны, жіп торын жəне деңгей көпіршігін көре алады жəне деңгей көпіршігі ортасына келгенде бірден есеп ала алады. Яғни, еңбек өнімділігі арта түседі. НВ-1 нивелирінің деңгей бөліктерінің бағасы 20 // , дүрбінің үлкейту шамасы 30Х болғандықтан, оны тек қана техникалық нивелирлеу жұмыстарында ғана емес, III, IV класты нивелирлеу жұмыстарында да қолдануға əбден болады. НВ-1 нивелирінің құрылысы . Бұл аспаптардың құрылысын екі бөлуге болады: жоғарғы (нивелирдің өз бітімі) жəне төменгі- трегер (тік осьті үштаған қондырғы). Көру дүрбісі объектив- тен (11), фокустық арақашықтығын реттеп отыратын линзадан (ішінде) жəне окулярдан (6) тұрады. Фокустық арақашықтығын реттеу, кремальер (9) тетігі арқылы іске асады. Дүрбі объективі фокустық арақашықтығын реттеуші линзалармен бес линзадан тұратын оптикалық жүйені құрайды. Көру дүрбісіне жанама цилиндрлік деңгей (8) жəне призмалық блок бір қорап ішіне орнатылған. Приз- малық блок арқылы деңгей көпіршігі көру дүрбісі ішіне беріледі (бағытталады). Трегердің (14) жоғары жағы аспаптың тік осі ретінде дүрбімен дің (3) арқылы жалғасып бекітілген. Трегерден жоғары дөңгелек цилиндр орнатылған (4). Дүрбі орнатылған тұрақта бекітіп, бо- сататын бұранда (12), бағыттаушы бұранда-тетік (13) жəне элавациондық бұранда-тетік (5) орнатылған. Трегердің төменгі жағында серіппелі пластинкаға (2) қондырылған үш көтергіш бұрандасы (15) бар. НВ-1 нивелирінің тексерулері. НВ-1 нивелирінің тексерулеріне келесі шарттар жатады: 1. Дөңгелек деңгейдің осі аспаптың айналу осіне парал- лель болуы керек . Көтергіш бұрандалардың көмегімен деңгей көпіршігін ортасына келтіреді. Əрі қарай аспапты 180 0 бұрады. Сол кезде деңгей көпіршігі ортасында тұрса, онда шарттың орындалғаны. Кері жағдайда деңгейдің түзеткіш винттері арқылы 101 көпіршік қанша шамаға ауысса, соның жарты шамасына көпір- шікті ауыстырады. Одан əрі көтергіш бұрандалардың көмегімен аспапты қайтадан қалыпты жағдайға келтіреді. 2. Тор көз қыл жіптері дұрыс орнатылған болуы керек. Аспап- ты қалыпты жағдайға келтіріп алып, жіп торының жазық қыл жібін жақсы көрініп тұрған нүктеге немесе рейкаға бағыттайды да, бағыттағыш бұранда-тетігімен екі жағына кезек бұрады. Осы кезде жазық қыл жіп торы таңдап алынған нүктеден ауытқитын болса, онда жіп торын дұрыстау керек. 3. Нивелир осінің тік қалыпты жағдайында, цилиндрлік деңгейдің осі жəне көздеу осі тік параллель жазықтықта жа- тулары керек . Нивелирді қалыпты жағдайға, оның көздеу осі бір көтергіш бұранданың тұсында тұратындай етіп орнатып, цилиндрлік деңгейдің көпіршігін ортасына келтіреді. 50-70 м қашықтықта рейка орнатып есеп алады. Əрі қарай, көздеу осіне перпендикуляр екі көтергіш бұрандаларды қарама-қарсы жаққа (3-4 бұрап) бұрап нивелирді еңкейтеді де, рейкадағы есептің өзгермегенін қадағалайды жəне деңгей көпіршігінің қаншаға ауыс- қанын бақылайды. Одан əрі рейкадағы есептер өзгермейтіндей қылып, сол көтергіш бұрандалармен нивелирді қалыпты жағдайға келтіреді. Рейкадағы есепті өзгертпей, осыған ұқсас нивелирді келесі жағына еңкейтеді. Егер еңкейту кезінде көпіршік бастары бір-біріне дəл келсе немесе бір жағына ауытқыса, онда шарттың орындалғаны. Түзету үшін цилиндрлік деңгейдің бүйіріндегі винттерді пайдаланады. жүктеу/скачать 2,19 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|