КРЕАТИВТІЛІК ТРЕНИНГКЕ ҚЫСҚАША СИПАТТАМА

Біз бағдарламаның негізгі мақсаты деп өзінде креативтілікті және оның дамуын сезіну деп санаймыз. Бағыныштық қатынаста негізгі мақсатқа креативтілікті көрінуіндегі кедергілерді сезіну және жеңу, креативтілік ортаның сипатамсын сезіну, креативтілік процестерді басқара алу икемділігі мен дағдыларын қалыптастыру міндеті жатады.

Тренинг барысында, жұмысты бастаған сәттен-ақ келесі өлшемдердегі орта қалыптасады және сақталады:

1. Мәселелік.

2. Екі ұштылық.

3. Қабылдау.

4. Бағасыздық.

Жұмыс барысында тренингке қатысушылар креативтілік не екенін, оның көріністері қандай, сондай-ақ өздерінің шығармашылық ресурстарын белсендіру, тосқауыл жасайтын кедергілері қандай екендігін сезінуге мүмкіндік алады. Ұйым жетекшілерімен, кәсіпкерлермен, психологтармен және білім беру саласындағы кәсіби мамандармен жұмыс істеу барысында олардың бойындағы қызметкерлерінің, іскер әріптестерінің және оқушыларының шығармашылығына кедергі жасайтын мінез-құлқы мен мақсатының көрініс алуына ерекше назар бөлінеді.

Тренинг бағдарламасында басымды орынды «Креативтік процесс» модулі иеленеді.

Шығармашылық процестің кезеңдері мен сатыларын көптеген зерттеушілер әртүрлі қарастырды. Бізге белгілі шығармашылық процестерді біріктіретін негіз - бұл олардың басым көбіне тән сезінетін және сезілмейтін кезеңдердің болуы, әрі процестің басталуы сезінетін ортада басталып, оның сезілмейтін құрылымдарында жалғасады және қайтадан сезіну саласына түседі.

Бұдан жүз жылға жуық бұрын, 1891 жылы немістің ұлы физигі Гемгольц өзінің жетпіс жылдығына арналған мерекелік шара барысында оның көптеген ғұлама ойлары құрастырылған процесті суретеді. Ол қандай да бір мәселенің төңірегінде ұзақ жұмыс кезеңінен кейін және міндетті шешудегі үзіліс кезеңінен кейін, шығармашылық жаңалық «кенеттен, еш әрекетсіз, шабыт сияқты келді» деп айтты.

Француз математигі Пуанкаре шығармашылық процеске жоғарыда айтылғанға ұқсас сипатама береді. Ол өзінің ғұлама жаңалықтары көпшілігінің шешімі саналы түрде мәселемен шұғылданбаған сәтте, кенеттен келгенін айтқан.

Креативтілік процесс туралы түсінікті дамытудағы тағы бір қадамды «Креативтік фрустрация нүктесі» түсінігін енгізген Boles (35) жасады. Ол индивид дәл осы сәтте соңғы нәтижеге тікелей әсер ететін саналы шешімді қабылдайды деп санады.

Креативтік процеске «ену» мүмкіндігін анықтайтын маңызды қасиет К. Роджерстің (38) пікірінше, бұл тәжірибеге ашықтық болып табылмақ. Роджерстің пікірінше, бұл қаттылықтың болмауын және түсініктерге, нанымдарға, көріністер мен гипотездерге ене алу, сондай-ақ белгісіздікке толерантықты білдіреді.

Біздің пікірімізше, креативтік процестің әртүрлі кезеңінде адамның бойында не болатындығы және соңғы нәтижелерге ол қалай көрінетіндігін терең түсінудің ең маңыздысы Sapp D (36) ұсынған келесі ой болып табылады. Ол дайындық кезеңінде бастапқы ойға жақын себеп қалыптасады және креативтік фрустрация нүктесінде пайда болатын раекцияның сипаты осы жақындық деңгейіне тәуелді болады деп айтады. Бұл сәт ең маңызды сәт болуы мүмкін, себебі дәл осы жерде істің шығымына әсер ететін таңдау жүзеге асады: мәселе шешімін табады ма және нәтиже шынымен де шығармашылық болмақ па?

Sapp D (36) фрустрацияға жауап ретінде келесі төрт реакцияның бірі туындайды деп санайды:

1. Терістік (бас тарту): бұл жағдайда индивид жұмысын тастайды және ойлауға бағытталған және игерген жолының құндылығын, бір нәрсеге татитындығын теріске шығарады;

2. Рационализация. Бұл жағдайда адам фрустрациядан қашқақтайды. Ол нәтижені шыныменде құнды және шығармашылық деп қате бағалайды. Ұстаздардың тәжірибесінде оқушыларының өздерін және кейде мұғалімдерін сендіре отырып жарамсыз жұмысты көрсететіндігі және оны ақтау себептерін табуы жиі кездеседі;

3. Стагнацияны қабылдау. Индивид жүзеге асырған жұмысын жоққа шығару немесе ақтап алуға әрекет жасамай-ақ мойындайды. Себептердің деңгейінің төмендігі соншалық, мәселені талқылау аяқталмай қалады. Индивид фрустрацияға қарсы тұрып, ары қарай жылжуға қабілетті емес. Бұл реакция ең деструктивті болып табылады, ол енжарлық жағдайымен немесе индивидтің жалығуымен байланысты.

4. Жаңа өсім: бұл фрустрацияға ең қалаулы жауап. Ол өте қарапайым жолмен жүзеге асады. Индивид жаңа жолдарды іздестіре бастайды, өз мүмкіншіліктерін белсендіреді, мәселені шешудің жақсы таныс, әдетке айналған тәсілдерінен саналы түрде бас тартады. Бұл жағдайда индивид саналы түрде ілгері жылшу шешімін қабылдайды. Бұған тәжірибесінде креативтік фрустрация нүктесінде инсайтты басынан кешіргендер үлкен дайындықпен барады.

Біздің креативтік тренингі бағдарламамызда қатысушыларға креативтік процестің келесі кезеңдері ұсынылады: дайындық, фрустрация, инкубация, инсайт және талқылау.