Орталық (Сеченовтік) тежелу. Бұл тежелудің түрі И.М. Сеченовтің ас тұзы кристалын бақаның ашық миының төрт төмпешік аймағына салу тәжірбиесімен ашылды. Бүгу рефлексі уақытының (қозуды беру уақытынан рефректорлы реакцияның басталуына дейін) ұлғаюын байқады. Бұл тәжіри- бе ОЖЖ тежелу үдерісі бар деген тұжырымды жасауға көмек- тесті. Сеченовтік тежелу субординация принципінің жүзеге асуын қамтамасыз етеді.
Қозудан кейінгі тежелу. Қозудан кейінгі жүйке орталығының қозғыштығы уақытша төмендеумен сипатталады. Осы қозудың бір механизмі – ұзақ мерзімдегі іздік гиперполяризацияның нәтиже- сіндегі нейрон қозу табалдырығының уақытша жоғарылауы.
Пессимальды тежелу. Ұзақ әрі қүшті тітіркенуден пайда болады. Механизмдерінің бірі постсинапстық мембрананың ме- диаторға сезімталдығының төмендеуінен тұрады (рецепторлар- дың десенситизациясы).
Қайтымды тежелу. Жұлынның мотонейрондарына тән. Жұлыннан шыққаннан кейін мотонейронның аксоны аралық те- жеуші нейронды белсендіретін коллатеральды құрайды. Ол өз кезегінде мотонейронды тежейді.
Латеральды тежелу. Қозу көзіне жақын орналасқан жүйке орталықтарына тежелу үдерісінің таралуын болжайды.
Реципрокты тежелу. Ілесетін тежелу антагонистік бұлшық ет топтарының жұмысы негізінде көрсетілген. Бүгілу бұлшық еттерінің қозуы бір мезетте жазылу бұлшық еттерінің тежелуін тудырады немесе керісінше болады.
1-жұмыс. Рефлекторлық доғаны талдау
Рефлекторлық реакция туғызу барысында импульстердің таралатын жолын рефлекторлық доға деп атайды (16-сурет). До- ға негізінен бес бөліктен тұрады:
рецептордан;
афференттік топтан (афферентті нейрон);
орталық топтан (аралық нейрондар);
эфференттік топтан (эфферентті нейрон);
жұмыс мүшесінен.
Рефлекс пайда болуы үшін рефлекторлық доғаның біртұтас болуы қажет. Доғаның кез келген бөлігін бұзса немесе алып тас- таса рефлекс жоғалады.
16-сурет. Соматикалық (сол жақта) және вегетативтік (оң жақта) рефлекстер доғасының сызбасы: 1 – рецепторлар; 2 – афференттік бөлім;
3 – орталык бөлім: 4 – қозғалтқыш бөлім; 5 – эффектор; 6 – орталық (аралық) нейрон; 7 – вегетативтік түйін (ганглий)
Доғаның жекелеген бөлімдерін істен шығара отырып, әр бө- лікке функционалды талдау жасауға болады.
Достарыңызбен бөлісу: |
