| Жұмыс барысы:
Метеобақылау келесі реттілікпен орындалады.
1 Атмосфера құбылыстарымен, оның интенсивтілігін анықтайды
2 Желді және оның жылдамдылығын анықтайды
3 Бұлттардың нысанын, аспанды торлауын және оның биіктігін анықтайды
4 Бақылау кезеңі ауа t–расымен бекітіледі
5 Ылғалдылық пен атмосфералық ауа қысымының маңыздылығын белгілейді
6 Метеорологиялық бақылаудың нәтижелерін 4 кестеге жазады.
7 «Қосымша» бөлімінде кейбір орындалмаған бақылаулардың себептерін көрсетіп жазады (мысалы, термометр жұмыс жасамай қалды қалды). (4 кесте)
Кесте- 4 Метеобақылау парағы
1
|
Бақылау мерзімі
|
|
|
|
2
|
Бақылау уақыты
|
|
|
|
3
|
Бақылау орны
|
|
|
|
4
|
Бұлттылық
|
деңгейі, балл
|
бұлттардың түрі
|
бұлттардың биіктікте орналасуы
|
5
|
Атмосфералық қысым
Р, мм. рт.ст
|
|
|
|
6
|
Жел
|
V, м/с
|
|
|
7
|
Ауа температурасыt,0С
|
|
|
|
8
|
Ауаның ылғалдылығыW, %
|
|
|
|
9
|
Атмосфералық құбылыстар
|
|
|
|
10
|
Бақылаушының Т.А.Ж
|
|
|
|
11
|
Қосымша
|
|
|
|
Ауа райы бұзылар алдындағы белгілер:
-Будақ бұлттар кешке қарай тарап кетпей, қайта көбейіп, қалыңдай түседі.
-Ертеңгі және кешкі күн шапағы қызғылт түсті болады.
-Түнгі және күндізгі температураның айырмасы азаяды.
-Кешке қарай жел тынбайды, қайта күшейеді.
-Шық және қырау түспейді.
-Ауа қысымы төмендейді.
-Күн немесе Ай қораланады
Бақылау нәтижелері телефон, телеграф, радио, спутниктік интернет арқылы ауа райы қызмет ұйымдарына қолма-қол жіберіледі. Бақылаулар, жоғарыда айтылғандай, әрбір 3 сағатта жаңартылып отырылады.
23-ші наурыз Халықаралық Метеорология Күні деп аталады.
Бақылау сұрақтары:
1. Метеорология түсінігіне сипаттама беріңдер.
2. Метеорологияның қандай зерттеу объектілерін және зерттеу тәсілдерін білесіңдер?
3. Ауа райын қалай болжайды?
4. Метеорология жҽне климатология пҽнінің ғылымдар жүйесінде алатын орны қандай?
5. Метеорология жҽне климатологияның ҽртүрлі ғылым салаларымен байланысы қандай?
6. Ауа райы жҽне климат дегеніміз не?
7. Метеорологиялық жүйенің қызметі қандай?
8. Метеорология жҽне климатология пҽнінің зерттеу тҽсілдері.
9. Метеорлардың түрлері: гидрометеор, литометеор, ауа, жарық шашатын метеорлар, отты метеорлар.
10. Ауа райының элементтеріне нелер жатады?
11 Ауа райы бұзылар алдындағы қандай белгілерді білесіңдер?
12. Қысым деген не ол қалай өлшенеді?
Блиц - тест
1. Зиянды заттардың көлем, масса немесе аудан бірлігінде бекітілетін, белгілі бір уақыт аралығында адам денсаулығына әсер етпейтін және оның ұрпақтарында қолайсыз салдарларға әкелмейтін нормативтер қалай аталады?
А. Шекті мөлшердегі шығарындылар мен лақтырындылар (ШМШ, ШМЛ)
В. Шекті мөлшердегі концентрация (ШМК)
С. Белгілі бір заттың сапасы
D. Экспозициялық мөлшер
Е. Дұрыс жауап жоқ
2. Биоиндикаторлардың көмегімен жүргізілетін мониторинг (яғниортаның өзгеруін, ағзалардың күйі мен жүріс тұрысына қарап пішіп-кеседі) түрі:
А. Экобиохимиялық мониторинг
В. Химиялық мониторинг
С. Физикалық мониторинг
D. Биологиялық мониторинг
Е. Құрама экологиялық мониторинг
3. Органикалық қалдықтардың немесе басқа да тұрмыстық органикалыққалдықтардың ыдырау процестерінде пайда болатын газдардыңқосындылары қалай аталады?
А. Ангидрид
В. Иісті газ
С. Көміртек монооксиді
D. Күкірт диоксиді
Е. Биогаз
4. Белгілі бер жерде ауамен 20 минут тыныс алған жағдайда тірі организмде рефлекторлық әсер бермеуі тиіс концентрация қалай аталады?
А. ШМКжз
В. ШМКм.Б.р
С. ШМК о.т
D. ШМКс
Е. ШМКбш
5. Құрамында көміртегі бар заттарды СО2-ге, Н2О-ға, NН3-ке дейін тотықтыруға, күкірті бар заттарды – сульфаттарға, фосфоры бар заттарды – фосфатқа дейін тотықтыруға қажетті оттегінің 1 л судағы мг-мен немесе гр-мен алынған шамасы?
А. ОХҚ –.оттегінің химиялық қажеттілігі
В. ОБҚ – оттегінің биологиялық қажеттілігі
С. ШМК – шекті мөлшердегі концентрация
D. Оттегі концентрациясы
Е. Оттегінің тотығуы
6. Әсер ету масштабына байланысты мониторинг қандай түрлергебөлінеді?
А. Кеңістіктік, уақытша
В. Ғаламдық, фондық
С. Физикалық, биологиялық
D. Химиялық, экобиологиялық
Е. Жергілікті, кеңістік
7. Түсті реакцияларды жүргізу негізіндегі параметрлерді өлшеу үшінқолданылатын құрал?
А. Гидрометр
В. Газанализаторы
С. Фотоэлектроколориметр
D. Газды хроматограф
Е. Термометр
8. «Қадағалаушы, сақтандырушы» сөздерін латын тіліне аударғанда қандай ұғымды білдіреді?
А. Норма
В. эколог
С. экология
D. Синэкология
Е. монитор
9. Топырақтың санитарлық жағдайы қандай процеске байланыстыболады?
А. Ластану
В. Өздігінен тазару
С. Эрозия
D. Биологиялық айналым
Е. Барлық жауап дұрыс
10. Заттың улылық дәрежесі дегеніміз?
А. ең аз концентрация
В. белгілі бір улы әсерге әкелетін заттардың мөлшері
С. ластану индикациясының дәрежесі
D. физиологиялық қызметтің бұзылуы
Е. барлығы да дұрыс
Глоссарий:
Аймақтық мониторинг – халық шаруашылығын қарқынды игеру барысында ірі-ірі аудандардың көлемінде құбылыстар мен процестерді зерттеу арқылы бақылау.
Базалық (фондық) мониторинг – жалпы биосфералық, табиғи құбылыстарды бақылау
Ғаламдық (биосфералық) мониторинг –халықаралық ынтымақтастық негізінде Жер биосферасындағы әлемдік құбылыстар мен процестерді зерттеу арқылы назарға ұстап, экстремалды қолайсыз жағдайлардың болуы туралы уақытылы ескерту жасап отыру.
Жергілікті (локалды) мониторинг – елді мекендерде, өнеркәсіп орталықтарында, кәсіпорындарда қоршаған ортаның сапалық өзгеруіне бақылау жүргізу.
Импактылық мониторинг – ерекше қауіпті зоналар мен жердегі аймақтық және жергілікті антропогендік әсерлердің мониторингі
Ластағыш көздердің мониторингі – нүктелі стационарлы көздер (зауыттардың мұржалары), жылжымалы (көлік), кеңістік (қалалар, химиялық заттектерендірілетін егістік жерлер) көздер.
Мониторинг (экологиялық) – қоршаған орта жағдайларының сапасын және биологиялық объектілердің жағдайын бақылау
Ұлттық мониторинг - бір мемлекеттің шегінде арнайы құрылған органдар арқылы жүргізілетін мониторинг
Шекті мөлшердегі концентрация немесе шектеулі рұқсат етілген концентрация (ШМК, ШРК) – зиянды заттың организмге не олардыңқауымдастықтарына өткенде оларға мазасыздық пен денсаулығына қатертуғызбайтын және жойғыш ықпал жасамайтын ең көп мөлшері.
Шекті мөлшердегі шығарындылар мен лақтырындылар (ШМШ, ШМЛ) – жермен астасқан ауа қабатындағы негізден не негіздер тобына түскен ластағыш заттектің шамасы тұрғындарға, жануарлар дүниесі мен өсімдіктер әлеміне арналған сапасының нормативінен аспайтындай етіп белгіленген ғылыми-техникалық норматив.
Достарыңызбен бөлісу: | 
