1 дәріс тақырыбы: Көркем аударма әдеби шығармашылық ретінде. Билингвизм мәселесі. 1 Көркем аударма әдеби шығармашылық ретінде. «Көркем аударма – әдеби шығармашылық»

1) Көркем аударма әдеби шығармашылық ретінде.

«Көркем аударма – әдеби шығармашылық» атты үшінші тараушада өлең тәржімесінің өзіндік ерекшеліктері ашылады. Әр аударма, шынтуайтында, өзінше эксперимент. Кез келген туынды автор қолымен дүниеге келген қайталанбас дүние. Ол жақсы болар, жаман болар, авторы талантты болар, талантсыз болар – бәрібір, бұрын мұндай шығарма жазылмаған, енді қайтадан дәл осындай шығарма жазылмайтыны тағы рас, демек, қайталанбас дүние. Аударма сол қайталанбас дүниенің басқа тілде қайталанған нұсқасын жасауы, яғни басқа тілде дүниеге қайта әкелуі керек. Көркем аударма ұғымының өзі өнердің барлық түрінің ішінен тек сөз өнеріне қатысты.

2) Орыс тіліндегі шығармалардың жанрлық табиғаты және құрылымы, ондағы жазушы көзқарасы эволюциясының көрінісі.

Аудармашы өз тіліндегі оқырман үшін жазады. Ол ұлттық өлең мектебінде тәрбие алған оқырманның түсінік-пайымын, таным деңгейін, талғамын, қалыптасқан дәстүрлерді ескермей отыра алмайды. Аудармашы өз оқырманының талғамын жаңа өрістерге тартып жатса, күнес биіктерге көтеріп жатса ғанибеттің ғанибеті. Өзге тілдегі үздік үлгіні қолға алған ақын өз оқырманының эстетикалық тұрғыдан қабылдампаздығын тәрбиелеуді де дәйім есте ұстағаны, өзге ұлттық мәдениеттердің өлең өнеріндегі құнды қасиеттердің қыр-сырын ашу арқылы сол тілдердегі өлең өрімдерінен өзімізге де өнеге болатындай өрнектер тауып жатқаны абзал.  Зерттеудің өн бойында жалпы бір тілден екінші тілге аудару мүмкін бе өзі дегеннен бастап, көркем шығарма аударыла ма, соның ішінде өлеңді аударуға бола ма, аударылса түпнұсқаға теңдес етіп шығаруға бола ма деген тұрғыда нешетүрлі пікірлер келтірілген.

3) Аудармада автордың идеологиялық көзқарасының сақталуы мәселелері.

Тарауда тәржіме тарихына қысқаша шолу жасау арқылы әлемдік аударма өнеріне тән эволюциялық бел-белестердің бәрін ұлттық аударма өнері де басып өткені дәлелденді. Қазақтың өлең аудармасында оңайлатып әңгімелеу де, қысқартып аудару да, өлеңді қарасөзбен аудару да, қарасөзді өлеңмен аудару да, сарын қосу да, сарындастыра жырлау да, қайта баяндау да, ұлттық бейімдеу де, еліктеу де, нәзира да, еркін аударма да, дәл аударма да, сөзбесөз аударма да, саймасай аударма да, барабар аударма да – бәрі-бәрі де бой көрсеткен. Ағартушылық уәзипаны көздеген таныстыру тұрғысындағы аударма да, идеологиялық мүддеден туындаған “тапсырыстық” аударма да бар бізде. Сонымен бірге, қазақ аудармасының өзіндік ерекшеліктері де жеткілікті.

Поэзия аудармасына идеологиялық ұстанымдардың салқыны аз тимеген. Қазақшаға аударылуы тіпті де міндет емес шығармалардың аударылып, аударылуға тиісті, қажетті дүниелердің қолға алынбай қала берген кездері де баршылық.

4) Орыс жазушыларының көркем әдістерінің сипаты.

Қазақ көркем аудармасының тарихын жазу үшін біз міндетті түрде әлемдік аударма тарихындағы үрдістер мен үдерістерді ой елегінен өткізуге тиіспіз. Аударма тарихы, оның бел-белестері, даму эволюциясы жөнінде сөз еткенде біз бұл бағытта терең зерттеулері бар орыс әдебиеттануын айналып өте алмаймыз. Сондықтан да еңбекте жалпы аударма тарихына қатысты мәліметтер көбірек ортаға салынып, орыс тілінде жарияланған тәржіметанушылық зерттеулерге жиі-жиі сілтеме жасалды. Бұлай еткенде оларды қазақ әдебиеттануының ғылыми айналымына түсірудің артықтық етпейтіні де есте ұсталды.

5) Қазақ және орыс әдебиетіндегі билингвалдық тұлғалар.

Иностранный язык обогащает человека, но рассматривать билингвизм в категориях повторения, которое неизменно приводит к поражению и вырождению нельзя; творчество и язык следует рассматривать по законам симметрии-антисимметрии, которая обращает каждую вещь в собственную противоположность (здесь любой иностранный язык выступает как маска по отношению к родному языку (лицу), как зеркальное отражение родного языка. Осознание этой антиномии дает новый толчок к пониманию как творчества вообще так и к пониманию его отдельных, частных вопросов, позволяет по-новому взглянуть на проблему взаимовлияния разноязычных литератур, отдельных их представителей друг на друга, на проблему оригинала и перевода.

Всякий оригинал, будь то переводимый текст или его автор, выступает "донором", благодаря которому возникает перевод - новый текст в сфере другого языка или языка другой эпохи, причем текст перевода (новый текст), как вторичный по своей сути, непосредственного обратного воздействия на оригинал оказывать не может, хотя и меняет ценностный статус оригинала - как правило повышая его. А вот воздействие оригинала, то есть некоей иерархической вершины, на перевод, как интерлингвистический, так и интралингвистический, существенно.

Әдебиет

1. Алтыбаева С.М. Художественный перевод и сравнительное литературоведение / С.М. Алтыбаева, М.Х. Маданова. – Алматы: РИК, 2000. – 113 с.

2. Гиривенко А.Н. Из истории русского художественного перевода первой половины 19 в.: Эпоха романтизма. Учебное пособие. – М.: Флинта, Наука, 2002. – 280 с.

3. История русской литературы 19 века. - В 2-х частях. – М., 2001.

4. История русской поэзии. Тт. 1-2. - Л., 1968-1969.

5. История русского романа. Тт. 1-2. - М.-Л., 1962.

6. История русской литературы. В 4-х томах. – М., 1967-83.

7. Русские писатели 19 века. Библиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. П.А. Николаева. - 2 изд. - М., 1996.

8. Сагандыкова Н.Ж. Основы художественного перевода / Н. Сагандыкова. – Алматы: Санат, 1996. – 208 с.
№ 2 дәріс тақырыбы: Орыс әдебиетіндегі бағыттар.

1) Орыс әдебиетіндегі бағыттар: романтизм, сентиментализм, реализм, экзистенциализм, модернизм, постмодернизм.

Русская литература продолжала играть исключительно важную роль в культурной жизни страны. Направления, противостоящие реализму, начали складываться в художественной культуре в 90-е годы. Наиболее значительным из них как по времени существования, так и по распространению и влиянию на общественно-культурную жизнь был модернизм. В модернистских группах и направлениях объединились писатели и поэты, разные по своему идейно-художественному облику, дальнейшей судьбе в литературе Усиление реакционно-мистических идей в общественном сознании привело к известному оживлению антиреалистических течений в художественной культуре.

В годы реакции усиливаются различные модернистские искания, распространяется натурализм с его проповедью эротизма и порнографии. “Властителями душ” значительной части буржуазной интеллигенции, мещанства был не только реакционный немецкий философ Ф. Ницше, но и русские писатели, подобные М. П. Арцыбашеву, А. А. Каменскому и др. Эти писатели видели свободу литературы, жрецами которой они себя провозглашали, прежде всего в культе силы “сверхчеловека”, свободного от морально-нравственных и общественных идеалов.

Глубокая враждебность революционным, демократическим и гуманистическим идеалам, доходящая до цинизма, наглядно проявилась в романе Арцыбашева “Санин” (1907) , который пользовался большой популярностью как самый “модный” роман. Его герой издевался над теми, кто “готов пожертвовать жизнью ради конституции” . С ним был солидарен А. Каменский, заявивший, что “всякий общественный подвиг утратил привлекательность и красоту”. Писатели, подобные Арцыбашеву и Каменскому, открыто провозглашали разрыв с наследием революционных демократов, гуманизмом прогрессивной русской интеллигенции.

2) Аудару мәселесіндегі олардың рөлі.

Мәдениеттердің үнқатысуы аудармасыз жүзеге аспайтыны әр аударма түпнұсқаның жаңа байыптамасы болатындықтан ғана емес, мәселе әр аударма түпмәтінге жаңа өлшем алып келетіндігінде. М.Бахтин былай деген: “Өзге мәдениет басқа мәдениеттің көзімен қараған кезде ғана өзін толығырақ, тереңірек таныта алады... Бір мағына екінші, басқа мағынамен бетпе-бет келгенде өзінің терең сырын ашады: олардың арасында сол мәдениеттердің томаға-тұйықтығы мен біржақтылығын еңсеретін үнқатысу басталғандай болады” [334-335 б.]. Толыққанды ұлттық әдебиеттің толыққанды аударма әдебиетінсіз кемеліне келмейтіні сондықтан.

3) Аудармада аталмыш бағыттардың сипат тұрғысынан атқаратын қызметі.

Зерттеуде аударылған мәтіннің қабыл алынуында оқырман менталитетін, тіл заңдылықтарын ескерудің қандайлық үлкен орын алатыны айтылады. Қазақ тілінде орыс тіліндегідей род жоқтығына байланысты туындайтын проблемалардың өзі бірқыдыру. Мысалы, Абайдың Лермонтовтан аударған “Жартас” өлеңіндегі суреттелген жай қазақ оқырманын орыс оқырманындай толқыта қоймайды. Себебі, біз жартасты, яғни мужской родтағы “утес-ті” ер кісінің метафорасы, ал женский родтағы “тучка-ны” жас қыздың метафорасы ретінде соншалықты табиғи қабыл алмаймыз. Мұндай ойлау жүйесі бізге тән емес. Тегінде, ұлттық ойлау жүйесінен шалғай тұрған шығармалар аудармаға көнбейтін болуы да мүмкін.

Аудармадағы ағаттықтардың типологиясы екшеледі. Тіларалық омонимдер, идиомаларды берудегі қиындықтарды айтпағанда, отызыншы-қырқыншы жылдарға дейін мәтіннің мәнін дәл ұқпаудың өзі жиі кездесіп тұрды.

1. Алтыбаева С.М. Художественный перевод и сравнительное литературоведение / С.М. Алтыбаева, М.Х. Маданова. – Алматы: РИК, 2000. – 113 с.

2. Гиривенко А.Н. Из истории русского художественного перевода первой половины 19 в.: Эпоха романтизма. Учебное пособие. – М.: Флинта, Наука, 2002. – 280 с.

3. История русской литературы 19 века. - В 2-х частях. – М., 2001.

4. История русской поэзии. Тт. 1-2. - Л., 1968-1969.

5. История русского романа. Тт. 1-2. - М.-Л., 1962.

6. История русской литературы. В 4-х томах. – М., 1967-83.

7. Русские писатели 19 века. Библиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. П.А. Николаева. - 2 изд. - М., 1996.

8. Сагандыкова Н.Ж. Основы художественного перевода / Н. Сагандыкова. – Алматы: Санат, 1996. – 208 с.
№ 3 дәріс тақырыбы: Ежелгі орыс әдебиеті шығармаларының негізгі мазмұны мен композициясы.

1) Аудармада орыс тіліндегі шығармалардың түпнұсқалық мәтіннің сақталуы мәселелері.

Өлең аудармасының өнері дегеніміз бір тұста ұтып, бір тұста ұтылып жүріп барып шығармашылық жеңіске жету. Әр жол сайын дөп табамын, әр жол сайын дәл түсемін деген адам дәл сол жолдарда тауып кеткендей болып көрінгенімен, шығарманы тұтастай алып қарағанда өлеңдік өзегінен айырылып қалып жатады. Белгілі бір дәрежеде “құрбандықтарға” саналы түрде бармайынша, шын мәніндегі көркем аудармаға қол жеткізу қиын. Ол үшін аудармашы өзі қолға алған шығармадағы тастап кетуге, алмастыруға болатын тұстарды бар жан-жүрегімен, бар ақыл-ойымен, бүкіл болмыс-бітімімен сезінуге тиіс. Ең бастысы – нақпа-нақ білуге тиіс. Түйсікке сене беру, шабытқа арқа сүйей беру түптің түбінде бір опындырмай қоймайтыны сөзсіз. Абзалы, аудармашының ақын ғана емес, тарихшы, этнограф, тілші, сыншы, мәдениеттанушы болып жатқаны керек. Аудармашылық өнер мен ғылымның арасында тұруға тиіс дейтініміз де сондықтан.

2) Орыс поэмалардағы шынайы болмыстарды аудару мәселелері.

Эволюциялық тұрғыдан барабар (адекватты) аударма ең жоғары сатыда тұрғаны дәлелденеді. Барабар аудармада түпнұсқаның ерекшеліктері мен мазмұнын, оның тілдік пішінін аударма жасалатын тілдің құрылымын, стилін, лексикасы мен грамматикасын тілдің мінсіз дұрыстығымен үйлестіре отырып ескеру арқылы дұрыс, дәл және толық беру талап етіледі. 

Зерттеуші аударма терминологиясына байланысты нақты ұсыныстар айтқан. Жолма-жол аударманы атымен мансұқтай сөйлеудің жөнсіздігі дәлелденеді. Жолма-жол аударманың көптеген кемшіліктерімен қатар даусыз бір артықшылығы бар, ол артықшылығы – түпнұсқадан тікелей жасалатындығы. Жолма жол (подстрочный) аударма мен жолына жол (строка в строку) аударманың арасын ашып алу керек. Жолма жол аударма деп түпнұсқаның мәтінін егжей-тегжейіне дейін, дәлме-дәл түсіріп беретін сөзбесөзге жақын аударманы айтамыз, ал жолына жол аударма – түпнұсқаның жолына тәржіменің жолы тап түсетіндей етіп аудару. Өлеңде жолына жол келтіре тұрып шебер шығару, жатық жеткізу болмайды емес, болады.

1. Алтыбаева С.М. Художественный перевод и сравнительное литературоведение / С.М. Алтыбаева, М.Х. Маданова. – Алматы: РИК, 2000. – 113 с.

2. Гиривенко А.Н. Из истории русского художественного перевода первой половины 19 в.: Эпоха романтизма. Учебное пособие. – М.: Флинта, Наука, 2002. – 280 с.

3. История русской литературы 19 века. - В 2-х частях. – М., 2001.

4. История русской поэзии. Тт. 1-2. - Л., 1968-1969.

5. История русского романа. Тт. 1-2. - М.-Л., 1962.

6. История русской литературы. В 4-х томах. – М., 1967-83.

7. Русские писатели 19 века. Библиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. П.А. Николаева. - 2 изд. - М., 1996.

8. Сагандыкова Н.Ж. Основы художественного перевода / Н. Сагандыкова. – Алматы: Санат, 1996. – 208 с.
№ 4 дәріс тақырыбы: 18-ші ғасырдағы орыс әдебиетінің аударма мәселелері.

1) и 2) Г.Р. Державиннің «Фелица» одасы және орыс әдебиетіндегі оданы аудару мәселелері.

Гаврила Романович Державин — великий русский поэт конца XVIII в., один из титанов могучего русского слова, сыгравший огромную роль в освобождении русской литературы от устаревших норм классицизма, а также формировании элементов будущего реалистического стиля. Место поэта в отечественной литературе очень точно определил В. Г. Белинский: «С Державина начинается новый период русской поэзии, и как Ломоносов был первым ее именем, так Державин был вторым. В лице Державина поэзия русская сделала великий шаг вперед».

Историческая заслуга поэта — введение им в поэзию «обыкновенного поэтического слова». Державину стали узки рамки трех стилей, установленные Ломоносовым. Он снял их и, по словам А. В. Западова, «тем самым... ввел в поэзию русский разговорный язык и энергично содействовал укреплению национально-демократических основ нашего литературного языка».

Гражданские оды Державина адресованы особам, наделенным большой политической властью: монархам, вельможам. В них поэт поднимается не только до хвалебного, но и обличительного пафоса. В оде «Фелица» Державин-просветитель видит в монархе человека, которому общество поручило заботу о благе граждан, поэтому право быть монархом налагает на правителя многочисленные обязанности по отношению к народу. Новаторство Державина в этой оде — не только в трактовке образа просвещенного монарха, но и в смелом соединении хвалебного и обличительного начал — оды и сатиры. Это соединение — явление просветительской литературы, ведь просветители понимали жизнь общества как постоянную борьбу истины с заблуждением.
Анализируемое произведение Г. Р. Державина навеяно автору самой Екатериной. Императрица написала посвященную будущему наследнику «Сказку о царевиче Хлоре», идеи которой и развивает Державин в своей оде.
«Фелица» — ода, носящая новаторский характер. Новаторство Державина заключается в том, что он не воспользовался элементами античной мифологии; кроме того, поэтической смелостью было появление в оде авторского «я»; по-новому трактуется образ монархини: взамен торжественно-тяжелого образа «земной богини» поэт мастерски изобразил Екатерину и как правительницу, и как частное лицо. Державин пытается раскрыть внутренний мир героини оды, ее нрав, привычки, подчеркивает такие черты, как демократизм, простота, скромность, приветливость к подданным в сочетании с выдающимся умом и талантом государственного деятеля; хвалебная ода оказывается в то же время резкой сатирой: «добродетельному» образу Фелицы противопоставлен образ порочного мурзы. Это обусловливает небывалое в русской литературе до Державина жанровое своеобразие: ода-сатира. Смелость Державина заключается в том, что он в рамках торжественной оды свел воедино патетическое и комическое.
Новый характер произведения требовал особого языка: «забавный русский слог», как определяет его Державин. Новизна языка оды заключается в следующих чертах: ломка языковой иерархии классицизма; смешение высокого и низкого в языке поэта, использование легкой, шутливо-разговорной речи, прямо противоположной нарочито-приподнятому стилю Ломоносова.

Әдебиет

1. Алтыбаева С.М. Художественный перевод и сравнительное литературоведение / С.М. Алтыбаева, М.Х. Маданова. – Алматы: РИК, 2000. – 113 с.

2. Гиривенко А.Н. Из истории русского художественного перевода первой половины 19 в.: Эпоха романтизма. Учебное пособие. – М.: Флинта, Наука, 2002. – 280 с.

3. История русской литературы 19 века. - В 2-х частях. – М., 2001.

4. История русской поэзии. Тт. 1-2. - Л., 1968-1969.

5. История русского романа. Тт. 1-2. - М.-Л., 1962.

6. История русской литературы. В 4-х томах. – М., 1967-83.

7. Русские писатели 19 века. Библиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. П.А. Николаева. - 2 изд. - М., 1996.

8. Сагандыкова Н.Ж. Основы художественного перевода / Н. Сагандыкова. – Алматы: Санат, 1996. – 208 с.
№ 5 дәріс тақырыбы: Орыс шығармаларын аударудағы түпнұсқалық мәтіннің сақталуы мәселелері.

1) 19-ші ғасырдың басындағы орыс әдебиетінде романтизм бағытының қалыптасуы.

Пушкин, Лермонтов, Крыловтар - ұлы таланттар. Олар тәрізді ақындардың өлеңдерін аударушы да талантты ақын болуы керек. Кез келген ақынның оларды ойдағыдай етіп аудару қолдарынан келе бермейді.

Абайдан кейінгі қазақ ақындарының, не оның алдындағы Алтынсариндердің аударғандары Абай аудармасынан әлдеқайда олқы жатуы, орыс тілін Абайдан аз білетіндігінде емес, ақындық дарындарының жетпейтіндігінде.

Әрине орыс тілін жақсы білмесе, жеке талант та өз бетімен аударма жөнінде ештеңеге арзымайды. Және тілді білу бар да, оның әдемілік қасиетін ұғыну бар. Екеуі бір-бірімен байланысты. Бірақ бір емес. Тіл білген адамның бәрі бірдей әрбір сөз, әрбір образдың әдемілік қасиетін түсіне бермейді. Тілдегі сөз образдарының ой тербетіп, жан сүйсіндіретін әсерін сезіну тіл білген адамның бәрінің қолынан келе бермейді. Ол үшін аударушы ақынның өзінде сол тілді жай жақсы білу, түсінумен қатар, әдемілік қасиет күшін ұғып, түсіне білерлік ақындық жан, үлкен талант болуы керек.

2) Жеке тұлғаның қоғамнан алшақтау үрдісінің романтикалық мәдениетте бейнеленуі.

Абайдың “Евгений Онегиннен” аудармаларын сөздің тура мағынасындағы аударма деп санауға болмайтындығы жөнінде көп айтылған. Осы орайда Мұхтар Әуезов бұл тақырыпқа қилы-қилы пікір білдірген. Сонымен бірге Әуезовтің Абай туралы кезінде жарық көрмеген еңбектерінен ақын аудармаларының шын сипатын ашатын нақты бағаларды да табамыз. Бір тұста Әуезов былай дейді: “Общепризнанного, чтимого культурным обществом Пушкина (он) как бы считает равным себе. Поэт будто обращается к нему: “нельзя ли не так, а этак сделать”. “Здесь речь идет о стихотворении: “Адамның кейбір кездері”. (Оно) создано на основе чтения стихотворений Пушкина, Лермонтова “Поэт”, “Поэту”. Здесь Абай , создавая свои стихи на ту же тему, как бы соревнуется с ними” , дегені де болған. Тағы бір тұста Әуезовтің: “Бірақ Абай Пушкин емес. Жазғаны кем...”, деп ордалы ойдың шетінен сол кезге шақтап ойып қана қоятыны да бар. Бұл пікірлерінің ешқайсысын Мұқаң кезінде бастырмаған... Кітапта жарияланғанының өзіне жиырма жылға жуықтаса да қазірше жиі сілтеме жасалмай келе жатқан ғылыми айналымға онша түсе қоймаған бұл тезистің абайтанудың дамуы үшін концепциялық мәні бар деп білуге болады. Данышпандықтың бір белгісі — адамның (қолбасының, қайраткердің, суреткердің, ғалымның, т.б.) ешқандай беделге бас имеуі, өзін ешкімнен де кем сезінбеуі. Иә, Абай өзі аударуға қолға алған қай шығармаға да: “Иә... Бұл былай жазған екен... Қане, енді мұны мен көрейінші”, дегендей көңілмен кіріскендей болады да тұрады. Қай туындыдан да Абайдың түпнұсқаның авторымен жарысып, тайталасып, егер шындығын төтесінен тартар болсақ — бәсекелесіп отыратынын аңғару қиын емес. Данышпандармен данышпандар ғана, оның өзінде данышпан екенін сезініп үлгірген данышпандар ғана осылай тіресе алса керек. Телтуманы төлтумадан асырып жіберу тек Абайдай құдіретті тұлғаның ғана қолынан келсе керек. Иә, Абай аудармаларында түпнұсқадан да асып түсетін тұстар ұшырасады. Бұл – әлем әдебиетіндегі сирек жайдың бірі.

Әдебиет

1. Алтыбаева С.М. Художественный перевод и сравнительное литературоведение / С.М. Алтыбаева, М.Х. Маданова. – Алматы: РИК, 2000. – 113 с.

2. Гиривенко А.Н. Из истории русского художественного перевода первой половины 19 в.: Эпоха романтизма. Учебное пособие. – М.: Флинта, Наука, 2002. – 280 с.

3. История русской литературы 19 века. - В 2-х частях. – М., 2001.

4. История русской поэзии. Тт. 1-2. - Л., 1968-1969.

5. История русского романа. Тт. 1-2. - М.-Л., 1962.

6. История русской литературы. В 4-х томах. – М., 1967-83.

7. Романенко А.Д. Солнце России: О Пушкине. – М., 2001.

8. Русские писатели 19 века. Библиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. П.А. Николаева. - 2 изд. - М., 1996.

9. Сагандыкова Н.Ж. Основы художественного перевода / Н. Сагандыкова. – Алматы: Санат, 1996. – 208 с.

1) И.В. Гете, Абай және М.Ю. Лермонтов.

Романды Абай қалай аударған деген сауалға оралсақ, қазақтың ұлы ақыны “Евгений Онегинді” тұтас аударған болуы да мүмкін!.. Иә, ақын көлемді романды аударудың осындай жолын таңдаса да ғажап емес. Мәселе мынада: дала төсінде Абай аудармаларын таратушылар Онегиннің сипатын суреттегенде, Татьянаның хатын әндеткенде, оған Онегиннің жауабын баян еткенде, Онегиннің Татьянаға сөз салатын хатын айтқанда, Татьянаның жауабын шырқағанда, Ленскийдің бақұлдасуын келтіргенде, ақыр-аяғында Онегиннің өлердегі сөзін жырлағанда, сол аудармаларды, әрине, дәл Абайдың қазіргі шығармалар жинағындағыдай күйінде, үзік-үзік етіп жеткізбеген. Олардың бәрінің де ара-арасында баяғы араб мұхаддистерінің әдісімен роман оқиғасының ұзын-ырғасын баяндап қойып, “Сонан жаңағы жерде әлгі Онегин мен Ленский екеуі жекпе-жекте атысыпты дейді. Оны орыстар дүйелге шығу дейді екен. Құдай салмасын, сұмдық қой. Екеуі сәл болмаса бажа болайын деп тұрған адамдар. Мына біз ғой, төрт аяқтыда бота тату, екі аяқтыда бажа тату дейміз. Қойшы, несін айтасың, ақыры сол дүйелде Онегин әлгі Ленскийді атып өлтіріпті. Ленский сабаз өлерінде былай деп қоштасқан екен...”, деген сияқты сөз саптаумен өлең мен өлеңнің арасын жалғап, тыңдап отырған жұрттың түсінбей қалған жері болса түсіндіріп беріп, кәдуілгі роман тұрпатында баян етілген болуы да ғажап емес... Сол тұста Абай елінде осындай дәстүр орныққаны анық еді. Г.Потанин “Қазақтың соңғы ханзадасының үйінде” деген атақты еңбегінде былай деп жазған: “Омбыда кадет корпусын бітіріп, қырдағы елі Семей төңірегіне барған бір қырғыздың (“қазақтың” дегені — С.А.) Өскенбай деген сұлтаны туралы мен мынадай әңгіме естідім. Ол кеш болса өздерінің жерлестерімен бас қосып отырып, өзінің орыс тілінде оқыған повесть, романдарының мазмұнын әңгіме қылатын көрінеді.

2) И.С. Тургеневтің «Восточная легенда» және Абайдың «Масгұт» поэмасының сәйкестігі.

Бірақ мінездеу жөніндегі Абайдың үзіндісі тек орыс әдебиетіндегі жақсы үлгілерді аударуында ғана емес, өз бойына сіңіріп, өз шығармаларында да үздік өнеге қалдыруында.

Абайдың поэмаларындағы Ескендір, Аристотель, Масғұт, Жәдігөй шал, Әзім, Хан қыз образдарын, олардың әрқайсысының мінездерін жекелеп көрсетуде шеберлігін былай қойғанда, өз кезіндегі болыс, билерді, атқа мінер қуларды сықақ еткен қысқа-қысқа сатиралық лирикаларының өзінде де адамның ішкі сыр-сипатын өте ашық, айқын етіп көрсетеді («Болыс болдым, мінекей», «Мәз болады болысың», «Дүтбайға», «Көкбайға», т.б.).

3) О. Сүлейменов қазіргі орыс әдебиетіндегі аударма мәселелері туралы. «АЗиЯ» еңбегі.

Проникновение переводчика в смысл произведения проходит на трех уровнях.

Первой ступенью является дословное понимание текста, т.е. понимание филологическое. Филологическое постижение не требует от субъекта никаких особых данных, кроме специальной подготовки и ремесленной практики. На этой ступени причины переводческих ляпсусов чаще всего следующие:

А. Омонимические ошибки.

1. Неправильное решение при выборе частного значения слова.

2. Принятие одного слова за другое, сходно звучащее.

3. Замена иноязычного слова сходнозвучащим словом своего языка.

Б. Ошибки из-за неправильного усвоения контекста.

4. Неправильное включение слова в реальный контекст произведения (непонимание реалий).

5. Неправильное включение слова в систему авторских взглядов (непонимание замысла).

Вторая ступень проникновения в авторский замысел. При правильном прочтении читатель постигает стилистические факторы языкового выражения, т.е. настроение, ироническую или трагическую окраску, наступательный тон или склонность к сухой констатации и пр.

Третья. Через постижение стилистического и смыслового наполнения отдельных языковых средств и частных мотивов переводчик приходит к постижению художественных единств, т.е. явлений художественной действительности произведения: характеров их отношений, места действия, идейного замысла автора.

1. Алтыбаева С.М. Художественный перевод и сравнительное литературоведение / С.М. Алтыбаева, М.Х. Маданова. – Алматы: РИК, 2000. – 113 с.

2. История русской литературы 19 века. - В 2-х частях. – М., 2001.

3. История русской поэзии. Тт. 1-2. - Л., 1968-1969.

4. История русского романа. Тт. 1-2. - М.-Л., 1962.

5. История русской литературы. В 4-х томах. – М., 1967-83.

6. Русские писатели 19 века. Библиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. П.А. Николаева. - 2 изд. - М., 1996.

7. Лесневский С.С. Торжественный венок. М.Ю Лермонтов. Слово о поэте. – М., 2002.