1.Қазақ-Жоңғар қатынастары.(XVIIIғ.)
&1,3,4
1. Қазақ-Жоңғар соғыстары.
Жыл
|
Оқиға
|
1710 ж
|
Қарақұмдағы бас қосу. Мақсаты: жоңғарларға қарсы бірлесіп күресу
|
1718 ж
|
Аягөз шайқасы. Басқарғандар: Қабанбай, Жауғашар
| |
1723-27 жж
|
«Ақтабан шұбырынды». Әсіресе ойрандалған- Жетісу. Орта жүз рулары Самарқанға, Ұлы, Орта жүз рулары Ходжентке қарай ығысты. Жоңғар билеушісі-Цеван-Рабдан
|
1725 ж
|
Жонғарлар Түркістан мен Ташкентті басып алды
|
1726 ж
|
Үш жүз қазақтарының біріккен қимылдары басталды
|
1726 ж
|
Бұланты шайқасы. Басқаша атауы-«қалмақ қырылған», «қара сиыр». Қазақ-қырғыз саны 60 мың
|
1730 ж
|
Аңырақай шайқасы. Балқаш маңында
|
1741-42 жж
|
Жоңғар шапқыншылығы. Басқарған-Галдан-Серен
|
2. Жоңғар мемлекетінің құлауы
Жыл
|
Оқиға
|
1755 ж
|
Қытай әскері Жоңғарияға басып кірді. Әмірсана Абылайды паналады.
|
1756 ж
|
Маньчжур- Қытай әскері Қазақстан шекарасына дейін жетті
|
1757 ж
|
Қытай әскері Қазақстанға басып кірді. Қолбасшылар Фу Дэ, Чжао Хой
|
1758 ж
|
Жоңғария толық талқандалды. Жоңғария тарихи сахнадан жоғалды.
|
1761 ж
|
Жоңғар жерінде Шыңжан провинциясы құрылды
|
&5,6,10,11,12,21,33. Қазақстан жеріндегі көтерілістер
І. Башқұрт халқының көтерілістері
Жыл
|
Оқиға
|
1735-37 жж
|
Башқұрттардың бірінші көтерілісі. 50 мың башқұрт Қазақстанға қашты
|
1740 ж
|
Башқұрттардың екінші көтерілісі
|
ІІ. Пугачев бастаған шаруалар соғысы
1773-75 жж
Жыл
|
Оқиға
|
1773ж. қазан – 1774ж. наурыз
|
1. Қазақтар Кулагин бекінісін алуда басты күш болды. 2. Орынборды қоршауда 200 қазақ ат салысты (басқарған - Досалы).
|
1773ж. қараша
|
Нұралының өкілі Зәбір молда Усиха маңында Пугачевпен кездесті.
|
1774ж. жаз
|
Орта жүз қазақтары Алабұға бекінісін талқандады. Қазақтар патша бекіністеріне 240 рет шабуыл жасады.
|
1774ж. тамыз
|
Царицын түбінде Пугачев жеңілді.
|
1775ж.
|
Пугачев Мәскеуде қатаң жазаланды. Патша үкіметінің арнайы жарлығымен Жайық өзені Орал өзені, Жайық қалашығы Орал қалашығы деп өзгертілді.
|
1776ж. сәуір
|
Генерал Рейнсдорп үкіметке хатында «тыныштық» орнады деп хабарлады.
|
1782ж.
|
Орынбор өлкесіндегі қазақтарды басқару үшін шекаралық экспедиция құрылды.
|
ІІІ. Кіші жүздегі Сырым Датұлы көтерілісі (1783-97)
Жыл
|
Оқиға
|
1778 ж
|
Сырымның балалары қайтыс болды
|
1784 ж
|
Сырымның Орал казактарымен күресі басталды
|
1785 ж
|
Кіші жүз старшындарының съезі. Шешімі: Нұралыны тақтан тайдыру
|
1786 ж
|
Нұралы Уфаға жер аударылды
| |
1786 ж
|
Игельстром реформасы. Мақсаты: хан билігін жойып, бүкіл билікті шекаралық сотқа беру. Бекіткен- ІІ Екатерина. Датұлының көздегені-хандықты құртып, билікті билерге беру
|
1786 ж
|
Орынборда шекаралық комиссия құрылды
|
1790 ж
|
Нұралы Уфада қайтыс болды
|
1791 ж
|
Әбілқайырдың ұлы Ералы Кіші жүз ханы болып сайланды
|
1794 ж
|
Ералы хан өлді
|
1795 ж
|
Нұралының ұлы Есім хан сайланды
|
1796-97 ж
|
Кіші жүздегі жұт
|
1797 ж
|
Сырым тобының хан сарайына шабуылы. Салдары: Есім өлтірілді
|
1797 ж
|
Хан кеңесі құрылды. Төрағасы-сұлтан Айшуақ. Нұралының жақтастары оның ұлы Қаратайды хан сайлады
|
1797 ж
|
Айшуақ хан сайланды
|
1802 ж
|
Сырым Хиуада дүние салды
|
IV. Кенесары Қасымұлы қозғалысы(1837-47)
Бүкіл Қазақстанды қамтыды. Әскер саны-20 мың. 80 сұлтан, би қатысты
Жыл
|
Оқиға
|
1838 ж
|
Кенесары Ақмола бекінісін өртеді. Бекіністі қорғағандар: Құдаймендіұлы, Карбышев. Қозғалыс Кіші жүзге тарады.
|
1841 ж
|
Кенесары әскері Ташкентке аттанды. Жорық жүзеге аспады, себебі-жұқпалы аурудың тарауы
|
1841 ж
|
Кенесары хан сайланды. Билер сотының орнына хан соты құрылды
|
1842 ж
|
Орынбор губернаторы Перовскийдің орнына Обручев тағайындалды. Кенесарыға Сотников тобының шабуылы
|
1843 ж
|
Николай І – нің көтерілісті басу туралы бұйрығы
| |
1844 ж шілде
|
Кенесары әскері мен Ахмет Жантөреұлы отряды арасындағы шайқас. Нәтижесі: 44 сұлтан өлді. Дуниковскийдің Жантөреұлына көмекке келуге батылы жетпеді. Лебедев дәрменсіздігі үшін сотқа тартылды
|
1845 ж
|
Кенесарыға Долгов пен Герн елшілігі келді
|
1845 ж
|
Кенесары Сарыарқадан Ұлы жүзге бет алды
|
1846 ж
|
Вишневскийдің Жетісуға сапары. Мақсаты-Кенесарымен күреске Жетісу қазақтарын тарту.
|
1847 ж
|
Тоқмаққа жақын Майтөбе (Кеклік Сеңгір) деген жерде Кенесарының қырғыздармен соңғы шайқасы. Кенесары өлді
|
V. Бөкей Ордасындағы шаруалар көтерілісі
а) Исатай: 1791-1838 жж. Махамбет: 1803-1846 жж
Жыл
|
Оқиға
|
1836 ж соңы
|
Көтеріліс Петербург сарайына (ІНиколайға) белгілі болды. Патша бүлік басшыларын жазалауды талап етті
|
1837 қазан
|
Көтерілісшілер Жәңгірдің сыбайласы Балқы бидің ауылын ойрандады және хан Ордасын қоршады (2 мың адам)
|
1837 ж қараша
|
Тастөбе шайқасы. Исатай жеңілді. Орыстарды басқарғандар: Геке, Меркулов
|
1838 ж шілде
|
Ақбұлақ деген жерде Исатайдың соңғы шайқасы. 80 көтерілісші өлді, оның ішінде Исатай
|
1842 ж
|
Исатай көтерілісінің жалғасы болып табылатын Аббас Қошайұлы мен Лаубай Мантайұлының көтерілісі
|
б) Исатай өмірбаяны
Жыл
|
Оқиға
|
1812 ж
|
Исатай старшын болып тағайындалды
|
1817 ж
|
Исатайдың патша шенеуніктерімен байланысы салқындай бастады
|
1817-23 жж
|
Исатай сотқа тартылды
|
с) Махамбеттің өмірбаяны
Жыл
|
Оқиға
|
1824-29 жж
|
Махамбет Орынборда тұрды
|
1829 ж
|
Махамбет Калмыков бекінісінде ұсталды
|
VІ. ХІХ ғ 50 жж қазақ шаруаларының азаттық күресі. Жанқожа (1780-1860 жж) 1856-57 жж
Жыл
|
Оқиға
|
1843 ж
|
Жанқожа Хиуа бекінісін құлатты
|
1845 ж
|
Жанқожа 2 мың Хиуа әскерін жеңді. Оның даңқы үш жүзге тарады
|
1856 ж
|
Жанқожа әскерінің саны 1500-ге жетті
|
1856 ж желтоқсан
|
Жанқожа Қазалы портын қоршады
|
1857 ж
|
Жанқожа әскерінің саны 5000-ға жетті
|
1860 ж
|
Жанқожа көтерілісі жаншылды. Орыс әскерін басқарғандар: Фитингоф, Булатов
|
Жанқожа көтерілісі болған аудан: Сырдария
Жанқожаның ошағы: Жаңақала
VІІ. Есет батыр көтерілісі: 1855-58 жж
Ауданы: Арал теңізінің солтүстігі
Жыл
|
Оқиға
|
1855 ж
|
Есет тобы сұлтан Арыстан Жантөринді өлтірді
|
1858 ж
|
Көтеріліс тоқтатылып, Есет батыр патша билігін мойындады
|
VIІI. XIX ғ 60-70 жж қазақ халқының азаттық күресі: 1868-69 жж Орал, Торғай облыстарындағы көтерілістер.
Өлшеуіштер
|
Сипаттама
|
1. Себептері
|
1. Жер патша үкіметінің мемлекеттік меншігі болып жарияланды(1867-68 жж реформа бойынша) ; 2.Шаңырақ салығы енгізілді. Мөлшері- 1 сомнан 3 сомға дейін өсірілді. Земство салығын қосқанда 3 сом 50 тиын болды.
|
2. Сипаты
|
Антифеодалдық, отаршылдыққа қарсы
|
3. Қозғаушы күштері
|
Қарапайым халық
|
4. Басқарғандар
|
Рубасылар
|
5. Мерзімі
|
1868 желтоқсан – 1869 қазан
|
6. Жеке басшылары
|
Арсланұлы, Асауұлы, Мұнайтпасұлы, Досұлы, Рысқұлұлы
|
7. Барысы
|
1869 мамыр: Жамансай шайқасы. Орыстар саны - 200 адам, оларды басқарды - фон Штемпель. Қазақтар саны - 20 мың. 1869ж наурыз-маусым айларында көтерілісшілер феодалдарға қарсы 41 рет шабуылдады
|
Жазалаушыларды басқарғандар: Рукин, граф Комаровский, губернатор Веревкин
IX. ХІХ ғ 60-70 жж қазақ халқының азаттық күресі: 1870 ж Маңғыстау көтерілісі
Өлшеуіштер
|
Сипаттама
|
1. Себептері
|
40 мың адай шаңырағы 2 жылда 160 мың сом төлеуге тиісті болды
|
2. Сипаты
|
Отаршылдыққа қарсы
|
3. Қозғаушы күштері
|
Қарапайым халық
|
4. Басшылары
|
Тіленбайұлы, Тәжіұлы
|
5. Ерекшелегі
|
Қазақ жалдамалы жұмысшыларының қатысуы
|
6. Көтерілісшілер саны
|
10 мың
|
7. Барысы
|
1870 ж наурыз: Бозащы шайқасы. Орыстарды басқарған Рукин. Орыстар жеңілді. Рукин атылып өлді. 1870 сәуір: қазақтар Александровск фортына шабуыл жасады
|
8. Көтерілісті басқан әскер
|
Кавказдан әкелінді
|
9. Салдары
|
3 мың көтерілісші Хиуаға өтіп кетті. Адайлар 57900 сом ақша, 90 мың қой төледі
|
&8, 20, 24 ХІХғ әкімшілік реформалар
І. 1822-24 жж реформалар.
1.Жарғылар
Жарғының атауы
|
Қабылданған жыл
|
Автор
|
Мақсаты
|
1. «Сібір қазақтарының Жарғысы»
|
1822ж
|
Сперанский,
Батеньков
|
Қазақстанның солтүстік-шығысында басқаруды өзгерту
|
2. «Орынбор қазақтарының Жарғысы»
|
1824ж
|
Орынбор губернаторы Эссен
|
|
2.1822 ж реформаның мәнісі. Басқару жүйе. 3 буынды
Әкімшілік бірлік
|
Басқарды
|
Сайлану мерзімі
|
Сайлаушылар
|
Теңестірілді
|
1.Округ
(15-20 болыс)
|
Аға сұлтан
|
3 жыл
|
Тек сұлтандар
|
Ресейлік майор шені берілді: 10 жылдан кейін дворян аталды
|
2. Болыс
(10-12 ауыл)
|
Болыс сұлтаны
|
Өмірлік
|
|
Ресейдегі 12 класстық шенеунікпен теңестірілді
|
3.Ауыл
(50-70шаңырақ)
|
Старшын
|
3 жыл
|
|
Ресейдегі селолық старосталармен теңестірілді
|
1822 ж реформа бойынша құрылған округтер
Округ атауы
|
Құрылған жылы
|
Халық саны
|
Басқарды
|
Кірген облыс құрамы
|
1.Қарқаралы,
Көкшетау
|
1824ж
|
60 мың қазақ
|
Округтік
приказ
|
Сібір қазақтарының
облысы
|
2.Баянауыл
|
1826ж
|
|
3.Аякөз
|
1831ж
|
40 мың қазақ
|
4.Ақмола
|
1832ж
|
|
5.Үшбұлақ
|
1833ж
|
|
6.Аманқарағай
|
1834ж
|
|
1822-24 жж реформа бойынша Қазақстан жеріндегі жалғыз генерал-губернаторлық: Батыс Сібір генерал-губернаторлығы
ІІ. 1867-68 жж реформалар
Ережелер
Қабылданған уақыты
|
Атауы
|
Бекіткен
|
1867, 11 шілде
|
«Сырдария мен Жетісу облыстарын басқару туралы уақытша Ереже»
|
ІІ Александр
|
1868, 21 қазан
|
«Орынбор және Батыс Сібір генерал-губернаторлығындағы Дала облыстарын басқару туралы уақытша Ереже»
|
ІІ Александр
|
1867-68жж реформаның мәнісі. Басқару жүйе. 5 буынды
Әкімшілік бірлік
|
Басқарды
|
Сайлану мерзімі
|
Жас мөлшері
|
Бекіткен, тағайындаған
|
1.Генерал-губернаторлық
|
Генерал-губернатор
|
|
|
Патша
|
2.Облыс
|
Әскери губернатор
|
|
|
Патша
|
3.Уезд
|
Уезд бастығы
|
|
|
Генерал-губернатор. Жаңа оқулықта әскери губернатор
|
4.Болыс
|
Болыс (болысшы)
|
3 жыл
|
25-тен кем болмау
|
Әскери губернатор
|
5.Ауыл
100-200 шаңырақ
|
Ауылнай немесе старшын
|
3 жыл
|
25-тен кем болмау
|
Уезд бастығы
|
1867-68жж реформа бойынша Қазақстанның әкімшілік-аумақтық бөлінісі
Генерал-губернаторлық
|
Облыстар
|
Уездер
|
1.Түркістан
Қытай, Иранмен дипломатия жүргізді
|
Жетісу
|
Сергиополь, Қапал, Верный, Тоқмақ
|
Сырдария
|
Қазалы, Перовск, Түркістан, Шымкент, Әулиеата, Ходжент
|
2. Орынбор
|
Орынбор (жаңа оқулықта - Орал)
|
Орал, Атырау, Калмыков,Жем (Темір)
|
Торғай
|
Елек, Қостанай, Ырғыз, Торғай
|
3. Батыс Сібір
|
Ақмола
|
Көкшетау, Омбы, Петропавл
|
Семей
|
Баянауыл, Зайсан, Көкпекті, Қарқаралы, Павлодар, Өскемен
|
Реформаны әзірлеген : Гирс комиссиясы (Дала комиссиясы) 1865ж
Реформаның теріс жақтарын мысқылдағандар: Құнанбаев, Алтынсарин
III. 1886-1891жж. реформалар
Ережелер
Қабылданған уақыты
|
Атауы
|
1886ж., 2 маусым
|
«Түркістан өлкесін басқару және онда жер-салық өзгерістерін енгізу туралы»
|
1891ж., 25 наурыз
|
«Ақмола, Семей, Жетісу, Орал және Торғай облыстарын басқару туралы»
|
1886-91жж. реформалар бойынша Қазақстанның әкімшілік-аумақтық бөлінісі
Генерал-губернаторлық
|
Облыстар
|
Орталықтары
|
1886ж.: Түркістан генерал-губернаторлығы
|
Сырдария, Ферғана, Самарқан
|
Ташкент
|
1891ж.: Дала генерал-губернаторлығы
|
Ақмола, Семей, Жетісу
|
Омбы
|
1886-91жж. полиция қызметіндегі өзгеріс
Қала түрі
|
Қандай полицейлік мекемелер құрылды
|
Ірі облыстық орталықтар
|
Полиция басқармалары
|
Уездік қалалар
|
Полицейлик приставтықтар
|
1886-1891жж. реформалар бойынша сот ісіндегі өзгерістер
Сот түрі
|
Қашан құрылды
|
Қайда құрылды
|
Кімнің мүддесін қорғады
|
Соттардың төтенше съезі
|
|
|
Уездік және болыстық тұрғындарға қатысты мәселелерді шешетін сот жиыны.
|
Бітістіруші сот
|
|
|
Облыстық, уездік билеушілердің мүддесін қорғады
|
Билер соты
|
|
|
Қазақ билеуші топтар мүддесін қорғады
|
Халық соты
|
1886ж.
|
Түркістанда
|
Мұсылман тұрғындарының ісін жүргізетін төменгі сот буыны
|
Достарыңызбен бөлісу: |
