3. Психологиядағы субъект принципіне сипаттама жасаңыз

Адам психологиясындағы субъективтілік принципі

Адамның субъективтілігі адамның өмір сүру тәсілін басқалардан түбегейлі ажыратады. Адамның қалыптасу процесінде дамып, өзгере отырып, субъективтілік қалыптасады және адамның әртүрлі қабілеттеріне бөлінеді. Субъективтіліктің интегралды тәсілі-бұл қадамдармен дамитын сана: болмыстық сана – өзін – өзі тану – рефлексивті сана-трансценденталды сана.

Психологиялық антропологияның міндеті-адамның субъективті әлемінің құбылыстарын сипаттау, адамның субъективтілігінің пайда болуы мен дамуының негіздері мен жағдайларын, адамның жеке өміріндегі ішкі әлемін іздеу, Білім берудегі субъективті шындықтың қалыптасуының психологиялық-педагогикалық жағдайларын анықтау. Субъективтіліктің табиғаты мен көздері туралы мәселе құрылымның элементтері («құрылыс материалы») әр түрлі, әр түрлі психикалық құбылыстар болатын оның құрылымдық модельдерін құру жолдарында шешілмейді. Субъективтілік феноменін және оның адам болмысы кеңістігіндегі басқа бейнесін түсінуге басқа көзқарас қажет. Қазіргі ғылыми психология нақты психологиялық процестер туралы шынайы білім алу қажеттілігімен бетпе-бет келеді, оның мәні адам өмірінің өзіне, адам өмірінің өзіндік ерекшелігіне байланысты (және нақты адамнан тыс емес). Сұрақтың мұндай тұжырымы адамның субъективтілігінің көздерін іздеуге өте қолайлы. Бұл дереккөздің өзі адам өмірінің тетіктерінің өзгеруімен, ең бастысы-өзінің өмірлік белсенділігін практикалық қайта құру объектісіне айналдыру қабілетінің пайда болуымен байланысты. Бұл тірі табиғаттағы іргелі бұрылыс, онда тірі жүйелердің өзін-өзі ұйымдастыруының жалпы қасиеті өзін-өзі бақылау механизміне жол ашады. Мұнда алғаш рет өзіне деген «көзқарас» пайда болады, ол өзіне, субъективтілікке айналады, өзі үшін болу қабілетіне ие болады, бұл адамға өз өмірінің субъектісі (авторы, иесі) болуға мүмкіндік береді.

Субъективтіліктің табиғатын, оның пайда болу жағдайларын ашу міндетінде «практикалық қатынас» категориясы орталық болып табылады. Адамда оның өміріне, өзіне практикалық қарым-қатынаста болу мүмкіндігі мен қабілетін қамтамасыз ететін барлық нәрсе субъективті деп айтуға болады. Адамның субъективті құбылыстары мен іс-әрекеттерінің объективтілігінің өлшемі олардың өмірінің нақты тәжірибесіне енуі болып табылады.

42.Эпигенетикалық принципі. Өсу мерзімі және дамудың реттілігі. Тұлға дамуының эпигенетикалық моделі.

 Э.Эриксонның эпигенетикалық даму теориясы

Э.Эриксон концепциясы тұлға өмірінің эпигенетикалық концепциясы деп аталады. Эпигенетикалық принцип эмбриондық дамуды зерттеу кезінде қолданатындығы мәлім. Бұл принцип бойынша, өсеттіннің бәрінде жалпы жоспары бар. Бұл жалпы жоспарға негізделіп жеке бөліктер дамиды. Сонымен қатар олардың әр біреуінде даму үшін қолайлы кезеңдері бар. Бұл барлық бөліктер дамып, функционалды тұтастықты қалыптастырғанша болады. Биологияда эпигенетикалық концепция жаңа құрылымдар мен формалардың пайда болуында сыртқы факторлар рөлін бөліп көрсетіп, сол арқылы ілімдердің преформистикасына қарсы шығады. Э. Эриксонның көзқарасы бойынша, деңгейлердің кезектесуі – бтологиялық жетілудің нәтижесі, бірақ та даму мазмұны адамнан ол қатынасатын қоғамның мүшелері нені күтетіндігімен анықталады. Э. Эриксон бойынша кез келген адам, оның қатынасатын мәдениетіне қарамастан бұл деңгейлерден өте алады; осының бәрі адам өмірінің ұзақтығына байланысты.

Э. Эриксон жасаған жұмысына баға бере отырып, периодизацияны тұлға теориясы ретінде қарастыруға болмайтындығын түсінген. Оның айтуынша, бұл тек осындай теорияны құрастырудың кілті ғана.

Эриксондық схемада тұлғаның даму деңгейлерінің кезектестігі көрсетілген. Э.Эриксонның айтуынша, қарқын мен интенсивтілікте вариация үшін кеңістікті қалдырады. Сонымен «эпигенез схемасы ойлау мен ойланудың өзекті формасын ұсынады».