Адамның жаттығуды үлкен амплитудамен орындай алу қабілеттілігін икемділік дейміз. Икемділіктің өсуі буын құрылыстарына: бұлшық еттің, сіңірдің созылымдылығына; көңіл-күйге

жүктеу/скачать 31,04 Kb. бет 1/2 Дата 24.10.2022 өлшемі 31,04 Kb. #154739

Адамның жаттығуды үлкен амплитудамен орындай алу қабілеттілігін икемділік дейміз. Икемділіктің өсуі буын құрылыстарына: бұлшық еттің, сіңірдің созылымдылығына; көңіл-күйге (жоғары көңіл-күйде икемділік артады); бой қыздыруға, сыртқы температураға; тәулік уақытына (12-ден 17-ге дейін ол көп); жасқа (15-16 жаста икемділік көп кезі;) күш даму деңгейіне (күші көп адамдардың икемі аз); спорттық мамандыққа және т.с.с. байланысты. Икемділік белсенді және енжар (бәсең) болады. Бұлшық ет күшімен, үлкен амплитудамен қозғалысты орындау қабілеттілігін белсенді икемділік дейміз. Сыртқы орта әрекеті күшімен, үлкен амплитудамен қозғалысты орындау қабілеттілігін енжар (бәсең) икемділік дейміз (штанга, бірге жаттыққан спортшы, бапкер, т.б.). Икемділікті дамытудың амалдары мен әдістері. Икемділікті дамытудың негізгі амалы: өзінді ұстау, сыртқы көмек, т.с.с. Икемділік жаттығуларын бой қыздырудан кейін қай сабак бөліміне де кіргізуге болады. Икемділік жаттығуларын орындағанда нақтылы міндет қою қажет. Мәселен, белгілі затты алу бір затқа допты дәл тигізу, т.с.с. Созылу жаттығу сериясынан кейін, босаңсу жаттығулары орындалады (2-3 апта). Икемділікті дамытудың негізгі әдісі-қайталау. Жаттығуларды ретті, сериялармен қол буындарына, кеудеге, аяқ буындарына арнап орындау қажет. Икемділік жаттығуларын қайталау мөлшері әртүрлі. Жамбас буынындағы иілу және жазу жаттығуларындағы амплитуданың қозғалу шегі 30-40 рет. 11-14 жастағыларда 30-40 рет, 15 жастағыларда 45 рет қайталанғаннан кейін жетіледі. Одан ары қарай амплитуда қозғалысы азаяды, жаттығуды тоқтатқан дұрыс. Сонымен, созылу жаттығуларын амплитудалық орындау шегіне жеткізе, яғни буындарда жеңіл ауру сезімдерін сезінгенше орындау қажет. Икемділікті дамытқанда жас ерекшеліктері үлкен рөл атқарады. Бастауыш сынып оқушыларының буын жылдамдылығын дамыту, жоғары сынып окушыларына қарағанда, оңай. Сондықтан да бастауыш сыныптарда оны дамытып, жоғары сыныптарда сол дамыған деңгейде сақтап қалу міндеті тұрады. 15-20 жастан кейін жас ерекшеліктеріне байланысты қозғалыс амплитудасы азаяды. Бәсең икемділіктің көбеюі 10-14 жаста байқалады. 15-17 жас – икемділікті жетілдірудің ең соңғы шегі. Қыз балалардың буындарындағы жылжымалылық, ер балаларға карағанда, 20-30 % көп, сондықтан күш түсіруді оларға көбірек беруге болады. Икемділік - тірек-қимыл аппараты бөлшектерінің қозғалғыштық дәрежесін айқындайтын тірек-қимыл аппаратының морфофункциялық қасиеттері. Икемділік бұлшық еттер мен буын сіңірлерінің иілгіштігімен айқындалады. Мектеп жасына дейінгілердің тірек-қимыл аппараты, әсіресе, омыртқасы созылғыштығымен ерекшеленетіндігін ескере отырып, дене шынықтыру сабақтарында және ертеңгілік гимнастика жасаған кезде денені жалпы дамытатын жаттығулармен (затпен немесе затсыз) шектеуген жөн. Икемділікті Жылдамдық дегеніміз белгілі бір уақыт ішіндегі жылдам қозғалыс әрекеті. Жылдамдық үш түрде пайда болады: 1.Қарапайым және күрделі қозғалыс жауабының жылдамдығы. Жалғыз қимыл жылдамдығы. Қимыл жиілігі. 1.Қарапайым жауап дегеніміз алдын-ала белгілі қозғалыспен, бірақ кенеттен берілетін дыбысқа жауап (мысалы, старттық тапаншаның атылуына жауап). Қарапайым көру қозғалыс жауабының ұзақтығы спортшыларда орташа 0,10-0,20 секундта, спортпен жаттықпайтындарда 0,15-0,25 секундтан көбірек уақытта болады. Берілген дыбысқа жауап спортшыларда 0,05-16 секундқа дейін, жай адамдарда 0,20-0,35 секундтан көбірек уақыт мөлшерінде болады. Қозғалыс жауабының жылдамдығын тәрбиелеу әдістемесі екі кезеңнен тұрады. Бірінші кезеңде кең тараған әдістер мыналар: қайталау әдісі кенеттен болған дабылға көп рет, әрбір ретте тезірек сезіну реакциясы. Мысалы: төменгі стартты орындау, дабыл бойынша қозғалыс өзгеруі, жүріп келе жатып кілт тоқтау, т.б., ойын әдісі (түрлі қимылдағы ойындар, баскетбол, стол теннисі т.б.), жарыстық әдіс (кешігіп, жарыстан шығып қалу, т.б.). Екінші кезеңде "сенсомоторлык" әдістеме қолданылады. Ол жылдам және аз уақыт аралығын айыра білу қабілеттілігіне негізделген. Iс жүзінде ол мынадай болып байқалады: спортшы жаттықтырушының уақытқа жауабы туралы хабарын ала отырып, старттық дабылды өте тез сезінуге тырысады. Сонан соң келесі жаттығу сериясында ол сезіну шапшаңдығын өзі бағалайды, жаттықтырушы бұдан соң уақыт ұзақтығын бағалауы бірдей болған кезде, жаттығушыға алдын ала келісілген шапшаңдық сезіну тапсырмасы беріледі. Ақырында спортшыда уақытты дәл қабылдау қабілеттілігі қалыптасады, ол сезіну жылдамдығыньң жақсаруына көмектеседі. Күрделі козғалыс жауабының жылдамдығы дегеніміз – белгісіз қозғырғышты сезіну, көру, жауап қайтару уақыты. Күрделі қозғалыс жауабы көбінесе, спорт ойындарында, жеке сайыс түрлерінде кездеседі. Мұнда қозғалып келе жаткан объектіні (доп, семсер) сезіну және бірнеше мүмкіндіктен, бір дұрыс әрекетті тауып, тез қолдану міндеті тұрады. Мысалы, доп соғылғанда қақпашының алдында төрт міндет тұрады: допты көру, бағытын және ұшу жылдамдығын бағалау, әрекет жоспарын кұру. оны орындауға кірісу. Күрделі қозғалыс уақыты қарапайымға қарағанда, ұзағырақ 0,25-0,80 секундқа созылады. Күрделі қозғалыс жауабын жетілдіру үшін берілетін жаттығулар біртіндеп қарапайымнан күрделілендіре орындалады (мысалы, бокста қарсыластың соғу жылдамдығын арттыру, футболда ойын алаңының көлемін кішірейту, жеке сайыста қашықтықтықты азайту, жазу блоктары бар тренажерлық қондырылғыларды пайдалану, т.б.). Күрделі қозғалыс жауабын жетілдіруге ойын және жарыс әдістері қолданылады. Негізгі қолданылатын - қайталау әдісі. Кенеттен пайда болатын дыбысты сезіну, басында бір (бокстегі оң қолмен соғатын соққы) сонан соң екі, үш, төрт және с.с. серия соққылармен жауап қайтару. 2.Жалғыз қимыл жылдамдығы. Жалғыз қимыл жылдамдығы (семсерлесудегі үйрету, футболдағы доп тебу, баскетболдағы доп лақтыру т.б.) спорт ойындарында, жеке сайыста жергілікті жаттығулар бұлшық ет жұмысы кезінде пайда болады және қозғалыс реакциясы шапшандығымен қатар тәрбиеленеді. Жалғыз қимыл жылдамдығын тәрбиелеу үшін әртүрлі бұлшық ет топтарына арналған шапшаңдықпен орындалатын жергілікті жаттығулар (еңкею, сермеу, секіру, түйреу, т.с.с.) қолданылады. Бұл жаттығулар, жалпы дамытатын жаттығулар кешеніне кіргізіліп, сабақтың кіріспе бөлімінде орындалады. 3.Қимыл жиілігі. Циклді сипаттағы жаттығуларда кимыл жиілігі, жылдамдығы пайда болады (мысалы, 10 секундта орында тұрып жүгірудегі өте көп қадам саны). Қимыл жылдамдығын тәрбиелеу үшін өте жоғары шапшаңдықта орындауға болатын жаттығулар пайдаланылады (мысалы, 10 секунд бойы жүгіру). Бұл жағдайда шапшаңдығыңды дамыту үшін, аз қашықтықта қатты (шапшаңдық кашықтықтың аяғына дейін бәсеңдемеу керек) жүгіру кажет. Жылдамдық жаттығулары сабақтың негізгі бөлімінде, орталық жүйке жүйесі қалыпты жағдайға түскен кезде беріледі. Қимыл жиілігін дамыту үшін қайталау, өзгермелі орындау, ойын, жарыс әдістері қолданылады. Жарыс әдісіндегі жоғарғы сезім, қоздыру күші жылдамдық мүмкіншіліктерінің пайда болуына жақсы жағдай тудырады. Жоғары шекте жылдамдық жаттығуларын көп рет қайталау "шапшаңдық кедергісін" тудырады, ол оқушылардың жылдамдық мүмкіншіліктерінің өсуіне бөгет болады. Бұл кедергіні болдырмау үшін (мысалы, таудан кеңістікке жүгіру, бір нәрсеге тіркеле жүгіру, жеңіл снарядты лақтыру, т.б.) жылдамдық қалыптастыратын жаттығулар қолданылады. Жылдамдық мүмкіншіліктерінің дамыту жағдайына қолайлы жас қыздарда 11-12 жас, жасөспірім ұл балаларда - 12-13 жас. Мектепке дейінгі жастағылардың негізінен қарапайым жылдамдығы жақсы дамиды. Сондықтан да оларға аз уақыт тез жылжып, орын ауыстыратын жергілікті қимылдары бар әртүрлі жаттығулар беріледі. Мысалы, эстафеталар, қозғалмалы ойындар, доп лақтыру, оны қағып алу жаттығулары, т.б. Орта мектеп жасында жылдам күш жаттығуларын көп жасатудың маңызы зор. Мәселен, секіру, көп ретте жоғары секіру, үдемелі жаттығулар. қысқа қашықтыққа қатты жүгіру (30-60) жаттығулары, т.с.с. Жоғары сынып окушыларына мұндай жаттығулар күрделенеді. Өз жылдамдығын, күш жылдамдығын және төзімділік жылдамдығын дамыту жаттығуларының саны (100-200) көбейеді. Спорттық және қозғалмалы ойындар қолданылады. Балаларға жылдамдық жаттығуларын бұлшық ет босаңситын жаттығулармен араластыра орындату керек (жорғалай жүгіру, аяқты, қолды сілку, т.б.). Жаттықтырушы өзінің практикалық жұмысында мүмкіншілігі қысқа қашықтыққа жүгіруде ғана емес, жылдамдық күші қасиетінің даму денгейіне де байланысты екенін ескеруге тиіс. Жылдамдық (шапшаңдық) дене тәрбиесі теориясында «тікелей және басымдығы жағынан қозғалыстың шапшаңдық сипатын, сондай-ақ қимыл реакциясының уақытын айқындайтын адамның функциялық қасиетінің кешені» ретінде қарастырылады. Iс жүзінде бұл қимыл әрекеттерін ең қысқа мерзім ішінде орындау қабілетінен көрінеді. Шапшаңдық қимыл реакциясының, жекелеген қозғалыстардың жылдамдығымен, әлденеше рет қайталанатын қозғалыстардың жиілігімен анықталады. Реакциялар қарапайым және күрделі болып бөлінеді. Қарапайым реакция алдын ала белгілі қозғалысқа, сонымен бірге алдын ала белгілі, бірақ тосыннан пайда болатын сигналға орай әрекет етуден көрініс табады (мысалы, балалар үшін «Жүгіріп өту» ойынындағы «Жүгір!» деген сигнал). Күрделі реакция – бұл қозғалыстағы объектіге реакция және таңдау реакциясы. Мектеп жасына дейінгі балалар үшін қозғалыстағы зат реакциясын сезудің қарапайым формасы қолайлы (мысалы, доп ойнау, бір-біріне доп лақтыру, тордан асырып лақтыру және т. с.) болады. Шапшаңдық балаларды негізгі қозғалыстарға үйрету процесінде дамиды. Е.Н.Вавилованың деректеріне қарағанда, шапшаңдық қабілеттін дамыту үшін тез және жай жүгіру жаттығуын: қысқа аралыққа ең жоғары қарқынмен жүгіруден неғұрлым байыпты қарқынға көшумен алмастыруды пайдалану керек. Әртүрлі қар- қынмен жаттығуларды орындау балалардың ұсынылған қарқынға сәйкес сан алуан бұлшық ет күшін жұмсай білуін дамытуға көмектеседі. Сабақтарда және ойнау әрекетінде күрделенген стартты жағдайдағы (отырып, жүрелей отырып, бір тізерлеп тұрып және т.б.) жүгіру қолданылады. Шапшаңдықтың дамуына қозғалысы көп ойындар да көмектеседі. Бұл ойындарда бала сигнал бойынша жылдамдық тапсырмасын орындай отырып, қимыл-қозғалыс сипатын, жағдайдың өзгеруіне байланысты оның шапшаңдығын өз бетімен өзгерте алады (мысалы, жетекшінің қағып алу, қуып жету және т.б. кезіндегі әрекеті). Баланың дұрыс қимыл реакциясы қозғалыстағы заттың («қағып алынатын») бағыты мен жылдамдығын, аралық пен оның жақындау уақытын ескере отырып, тез барлай білуімен анықталады. Бұл жүйке процестерінің ширақтығын белгілі дәрежеде дамытуды талап етеді және олардың жетілуіне, сондай-ақ кейбір арақашықтықтың, мерзімдік және көз өлшемі бағалауына көмектеседі. Мұның бәрі өзгеріп отыратын жағдайда баланың дұрыс бағдар ұстауына мүмкіндік береді. жүктеу/скачать 31,04 Kb. Достарыңызбен бөлісу: