Диплом жұмысы 5В011100 «Информатика»

5 

 

Silk Way Халықаралық университеті 

 

 

 

Нурбеков Рауан

 

 

 

 

 

Жасанды интеллект көмегімен криптографиялық 

жүйелердің тұрақтылығын талдау 

 

 

ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ 

 

5В011100 – «Информатика» 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Шымкент, 2020 

6 

 

SILK WAY Халықаралық университеті 

 

«Информатика және математика»  кафедрасы 

 

 

 

«Қорғауға жіберілді» 

«       »                  2020ж. 

Кафедра меңгерушісі: 

_____________ 

т.ғ.к. А.Н.Жидебаева

 

 

 

 

ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ

 

 

 

Тақырыбы:

 

Жасанды интеллект көмегімен криптографиялық жүйелердің 

тұрақтылығын талдау 

 

 

 

5В011100 – «Информатика» 

 

 

 

Орындаған:  

 

 

 

 

Нурбеков Р. 

 

 

Ғылыми жетекшісі 

тех.ғ.к., доцент    

 

 

 

Ақылбаев М.И.  

 

Бақылау нормасы: 

 

 

 

Мекемов А.М. 

 

 

 

 

 

 

Шымкент, 2020 

7 

 

SILK WAY Халықаралық университеті 

 

«Педагогика» факультеті 

5В011100-«Информатика» мамандығы 

«Информатика және математика» кафедрасы 

 

«Бекітемін» 

Кафедра меңгерушісі 

т.ғ.к., доц. А.Н.Жидебаева_______ 

«       »                   2020ж. 

 

Диплом жұмысын (жоба) орындауға берілген 

ТАПСЫРМА 

2-курс, СКЖ 111-81 тобы,  «Информатика» мамандығы,  сыртқы 

(курсы, тобы, мамандығы, оқу түрі) 

Студентке    

 

Нурбеков Рауан   

 

 

 

 

 

       (аты-жөні) 

1.  Диплом  жұмысының  (жоба)  тақырыбы:  Жасанды  интеллект  көмегімен 

криптографиялық жүйелердің тұрақтылығын талдау 

« 

»                     20      ж. №           ректордың бұйрығымен бекітілген 

 

2. Аяқталған жұмысты тапсыру мерзімі: «      »                 2020ж. 

 

3. Жұмысқа бастапқы деректер (заңдар, әдеби дереккөздер, зертханалық-өндірістік 

деректер) __________________________________________________ 

4. Диплом жұмысын (жоба) дайындауға  арналған сұрақтар тізімі: 

1. Кіші жастағы балалардың өмірінің ең алғашқы даму сатылары 

2. Мектепке дейінгі балалардың ойлау қабілетін ойын арқылы дамыту жолдары

 

5. Графикалық материалдар тізімі (сызбаларды көрсете отырып): 

1. Электрондық оқулық құру 

6. Ұсынылатын негізгі әдебиет: 

1.

 

О.Камардинов, Х.Жантелi. Delphi 5-6, -Шымкент, 2012. 

2.

 

Масанов  Ж.Қ.,  Б.А.Бельгибаев,  А.С.Бижанова,  Қ.Қ.Мақұлов  Turbo  Pascal:- 

Алматы,2014. 

3.

 

Шелест В. Программирование – Санкт-Петербург «БХВ- Петербург», 2012. 

7.  Жұмыстың  (жобаның)  бөлімдері  бойынша  кеңес  беруші  және  жұмыстың 

дайындау кестесі: 

 

8 

 

Тараулар, 

бөлімдер  атауы, 

№ 

Ғылыми 

жетекші, 

кеңесші 

Тапсырманы 

алған мерзім 

 

Тапсырма 

берілді 

(қолы) 

Тапсырма 

қабылданды 

(қолы) 

Кіріспе 

Акылбаев М. 

04.11.2019ж 

 

 

І 

Акылбаев М. 

18.11.2019ж 

 

 

ІІ 

Акылбаев М. 

04.12.2019ж 

 

 

Қорытынды 

Акылбаев М. 

07.04.2020ж 

 

 

Алдын-ала 

қорғау 

Акылбаев М. 

29.04.2020ж 

 

 

 

8. Диплом жұмысын (жоба) орындау кестесі 

 

№ 

Жұмыс кезеңдері 

Жұмыс кезеңдерінің 

орындалу мерзімі 

Ескерту 

1 

Диплом  жұмысының  (жоба)  тақырыбын 

бекіту 

22.10.2019 ж. 

 

2 

Диплом  жұмысын  (жоба)  дайындау  үшін 

материалдар жинақтау 

28.10.2019 ж. 

27.12.2019 ж. 

 

3 

Диплом  жұмысының  (жоба)  теориялық 

бөлімін дайындық (1тарау) 

13.01.2020 ж. 

Практикаға 

кеткенше 

4 

Диплом  жұмысының  (жоба)  аналитикалық 

бөлімін дайындық 

(2 тарау) 

10.02.2020 ж. 

Практика кезінде 

5 

Диплом  жұмысы  (жоба)  мәтінінің  қолжазба 

нұсқасын толық  аяқталуы 

12.03.2020 ж. 

Практика кезінде 

6 

Диплом жұмысын (жоба) алдын ала қорғауға 

ұсыну 

30.04.2020 ж. 

Шолу лекциялары 

(кеңес) кезінде 

7 

Диплом жұмысын (жоба) сын пікірге ұсыну 

04.05.2020 ж. 

 

8 

Диплом  жұмысының  (жоба)  аяқталған 

нұсқасын  ғылыми  жетекшінің  пікірі  және 

сын пікірімен ұсыну 

06.05.2020 ж. 

 

9 

Диплом жұмысын (жоба) қорғау 

20.05.2020 ж. 

МАК кестесіне 

сәйкес 

 

Тапсырманың  берілген  күні «13» «11» 2019ж. 

Ғылыми жетекші:                тех.ғ.к., доцент Акылбаев М.

 

               (аты-жөні, атақ-дәрежесі, қолы) 

Тапсырманы қабылдаған  студент 

 

________ Нурбеков Р.

 

                 (аты-жөні, қолы) 

 

 

 

 

 

9 

 

Кіріспе 

 

Жұмыста 

криптографияның 

зерттеу 

тақырыбымен 

және 

негізгі 

проблемаларымен,  оның  ғылым  ретінде  қалыптасу  тарихымен  және  қолдану 

салаларымен  танысуға  мүмкіндік  беретін  теориялық  және  практикалық 

материалдар  бар.  Жұмыста  қарапайым  шифрлардан  бастап  криптографиялық 

хаттамаларға  дейінгі  әртүрлі  криптографиялық  нысандар  қарастырылады. 

Заманауи бағдарламалық қамтамасыз етуді қолдана отырып, оларды жүзеге асыру 

және талдау мысалдары келтірілген. 

Кіріспеде  тақырып  пен  терминология  туралы  ақпарат,  сонымен  қатар  кейбір 

негізгі  мәліметтер  келтірілген.  Жұмыстың  негізгі  материалы  үш  тақырыптық 

бөлікке  бөлінген,  олардың  әрқайсысында  өзін-өзі  тексеруге  арналған  теория  мен 

практикалық тапсырмалар бар. Жауаптар мен оларды шешу мысалдары 4-бөлімде 

берілген. 

Қол  жетімді  бағдарламалық  жасақтаманың  техникалық  сипаттамаларын 

ескере  отырып,  бұл  құжат  жаңа  шифр  құру  немесе  белгілі  шифрлардың  біріне 

сәтті  шабуыл  жасауды  мақсат  етпеді.  Оның  орнына  ол  криптография  туралы 

жалпы  ақпаратты,  ең  танымал  шифрлау  жүйелерінің  сипаттамасын  және  оларды 

жеңілдетілген  түрде  іске  асырудың  мысалдарын  ұсынады,  оны  студенттерге 

криптографияны  оқытуда  оқыту  құралы  ретінде  пайдалануға  және  алдымен  осы 

курста  компьютерлік  технологияны  қолданудың  әдістері  мен  құралдарымен 

танысуға мүмкіндік береді. 

Криптографияны зерттеу пәні. 

Белгілі бір ақпаратты белгілі бір адресатқа басқалардан жасырын түрде қалай 

жіберуге болады? Бұл мәселені шешудің үш негізгі әдісі бар. 

1)  Біріншіден  -  абоненттер  арасында  басқа  арна  байланысына  толықтай  қол 

жетімді емес байланыс құру. Айта кету керек, ғылым мен техниканың қазіргі даму 

деңгейінде,  абоненттердің  едәуір  қашықтықта  болуы  және  үлкен  көлемде 

ақпаратты  бірнеше  рет  беру  қажеттілігі  болған  жағдайда,  бұл  іс  жүзінде  мүмкін 

емес. 

2)  Ақпараттың  нақты  фактісін  жасыру  кезінде  ашық  байланыс  арнасын 

пайдаланыңыз.  Стеганография  жасырын  берілудің  құралдары  мен  әдістерімен 

айналысады. 

3)  Ашық  байланыс  арнасын  қолданыңыз,  бірақ  ақпаратты  тек  адресат 

қалпына  келтіре  алатындай  етіп  өзгертілген  түрде  жіберіңіз.  Криптография 

ақпаратты рұқсатсыз пайдаланушылардан қорғау үшін оны түрлендіру (шифрлау) 

әдістерін әзірлеуге қатысады. 

Ақпаратты  түрлендірудің  мұндай  әдістері  мен  тәсілдері  шифр  деп  аталады. 

Шифрді құпия ақпаратқа қолдану процесі, яғни жай мәтінді шифермәтінге немесе 

криптограммаға  айналдыру  шифрлау  деп  аталады,  сәйкесінше  шифрлау  - 

10 

 

криптографтардан құпия ақпаратты шығару процесі. 

Құпия  беру  міндеті  құпия  (құпия,  құпия  және  т.б.)  ақпаратқа  байланысты 

туындайтынын атап өткен жөн. Яғни, келесі сипаттамаларға ие: - белгілі бір заңды 

пайдаланушылар  осы  ақпаратты  иеленуге  құқылы;  -  заңсыз  пайдаланушылар 

(қарсыластар) 

осы  ақпаратты  оны  өз  пайдасы  үшін  және  заңды 

пайдаланушылардың зияны үшін пайдалану үшін алуға тырысады. 

Осылайша,  криптография  ақпаратты  қорғаудың  осындай  әдістерімен 

айналысады,  бұл  оны  жаудың  ұсталған  хабарламалардан  қалпына  келтіруіне  жол 

бермейді.  Бұл  жағдайда  ақпараттың  өзі  ғана  емес,  шифр  мәтін  байланыс  арнасы 

арқылы  беріледі,  осылайша  шифрды  ашу  немесе  бұзу,  яғни  қолданылған  шифр 

туралы  білместен  криптограммадан  құпия  ақпарат  алу  міндеті  жаудың  алдында 

туындайды.  Шифрды  бұзуға  тырысу  шифрге  шабуыл  деп  аталады.  Тиісінше, 

шифрдің  маңызды  ерекшелігі  -  шабуылдарға  төтеп  беру  қабілеті  -  шифрдің 

тұрақтылығы. 

Айта  кету  керек,  әзірге  шифрлардың  тұрақтылығын  бағалаудың  нақты 

математикалық  әдістері  жоқ,  сондықтан  әрбір  нақты  шифр  үшін  оның 

тұрақтылығы  оған  әртүрлі  шабуылдар  жасау  арқылы  анықталады.  Шифрды 

ашудың  әдістері  мен  әдістерін  жасаумен  айналысатын  ғылым  криптография  деп 

аталады және криптографиямен бірге криптологияны құрайды. 

Тағы бір криптографиялық мәселе  - бұл уақыт шығындарын және ақпаратты 

өңдеудегі  қателіктердің  ықтималдығын  азайту  үшін  шифрлау  және  шифрлау 

мүмкіндігінше қарапайым болуы керек. Осы себепті, кейде тіпті шифрдің жоғары 

тұрақтылығынан әдейі төмен болады. 

Сондықтан,  сенімді  және  қолдануға  оңай  шифрды  алу  оңай  шаруа  емес 

екендігі  түсінікті,  сондықтан  шифрдің  «қызмет  ету»  мерзімін  ұзарту  және  оның 

тұрақтылығын арттыру үшін шифрға кілт енгізілген. Бұл белгілі бір  хабарламаны 

шифрлау  үшін  қолданылатын  шифрлаудың  ауыспалы  бөлігі,  кілтті  өзгерту  бүкіл 

криптограмманы  өзгертуді  қамтамасыз  етеді,  дегенмен  шифрлау  принципі 

өзгеріссіз  қалады.  Содан  кейін,  қолданылған  кодты  білсе  де,  жауды  кілтсіз  оқи 

алмайды. Яғни, жаудың міндеті - кілтті таңдау, ал шифрдың сенімділігі белгілі бір 

дәрежеде барлық мүмкін кілттердің санымен анықталады. 

Кілттерді  заңды  пайдаланушылармен  бөлісу  мәселесін  жоғарыда  айтылған 

әдістермен  шешуге  болады  -  жабық  канал  құру  немесе  ақпаратты  құпия  түрде 

беру. 

Шифрлау  шифрлау  сияқты  бірдей  кілтте  орын  алатындығына  байланысты 

жүйелер  симметриялық  және  асимметриялық  болып  табылады.  Соңғысына 

шифрлау  кілті  жақсы  белгілі  ашық  кілт  жүйелері  кіреді.  Шифрлау  /  шифрлау 

функцияларының  арнайы  таңдауы  арқасында  кез-келген  адам  хабарламаны  оқи 

алады, құпия, жеке кілті бар адамдар оқи алады. Бұл шифрлау кілтін ашық кілттен 

қалпына келтіруге немесе қалпына келтіруге болмайды. Содан кейін кілт алмасуы 

11 

 

алынады.  Ашық  кілттің  криптожүйесінің  қағидаты  -  электрондық  қолтаңбаның, 

электрондық ақшаның және басқалардың негізі.

 

12