Лекция «Адам қаңқасы»

Тәнтану 8-сынып

Тірек-қимыл жүйесі (7 сағат)

«Қаңқа» «Бұлшықет»

Девиз: «Білім еске сақтау арқылы емес, тек өзіңнің ойлау қабілетіңнің күшімен меңгерілгенде ғана білім бола алады»

Л.Н.Толстой

Оқушылар меңгеруі тиіс:

1. 
   Тірек-қимыл жүйесінің қызметі.
   
2. 
   Адам мен қаңқасының ерекшеліктері
   
3. 
   Сүйектің байланысу түрлері.
   
4. 
   Адам қаңқасы бөліктері.
   
5. 
   Сүйектің құрылысы мен құрамы.
   
6. 
   Сүйектің өсуі.
   
7. 
   Қаңқа зақымданғанда көрсетілетін алғашқы жәрдем түрлері.
   
8. 
   Сүйек аурулары.
   
9. 
   Бұлшықеттің қажуы.
   
10. 
    Сымбаттың бұзылуы, жалпақтабандылықтың даму себебін айқындау
    
11. 
    Бұлшықетті жаттықтыруда дене шынықтырудың маңызы
    

Тірек-қимыл жүйесінің қызметі, құрылысы, топтары, бөліктерімен таныстыру, түсінігін қалыптастыру.

Оқушылардың ізденушілігін қалыптастыру. Тірек-қимыл жүйесі туралы ой-өрісін кеңейту.

Білімділікке, алғашқы нәрделі түрлерін көрсете білуге, сымбаттылықты қалыптастыруға, дене еңбегімен шұғылдануға тәрбиелеу.

Бейорганикалық заттар су органикалық заттар

60% 10% 30%

Мықтылық қасиет иілгіштік, серпімділік

1. 
   сүйек қабығы 3. өзекшелер 5. жүйкелер
   
2. 
   сүйек жасушасы 4. қан тамыры
   

Гипофиз дәрумендер А, Д

Қалқаншабез кальций, фосфор
Алғашқы көмектер

Сіңірдің созылуы – сүйектерді жалғастырып тұрған буындағы байланыстың зақымдануы. (қар, суық су, мұз басу)
Буынның шығуы – оқыс қимылдан буын сүйектерінің орнынан таюы.

(қозғалмайтын жағдай жасау, шендеуіш салу, орамалмен таңу, суық су, мұз басу, дәрігер)

Сынық

Тірек-қимыл жүйесі

Сүйек түрлері

Әрбір отырған оқушысабақта оқытушы, оқушы ролін кезектесіп орындайды. Ойын 3 кезеңнен тұрады барлық жұп бір мезгілде жұмыс жасайды.

Оқытушының берген жоспары бойынша дайындалуға 5 мин. Уақыт беріледі

Оқушы §16-18 сүйек сынғанда сіңір созылғанда сіңір созылғанда буын шыққанда көрсетілетін жәрдем.

Оқытушы §17-18 сүйек аурулары

Оқушылар оқытушыға түсінігін айтады. Жарты оқушы- жауап беруші, жарты оқушы- тыңдаушы ролін орындайды.

Оқытушылар ролдерін алмастырады. Тыңдаған оқушылар түсінігін айтады, яғни оқушы ролінде ойнайды. Ал оқушылар оқытушы болады.

Оқушылар жауап бағаларына тиісті бағаларын қояды

Шарты: Оқушыларға 1,2-нұсқада 10 сұрақтан жазылған парақтар үлестіріледі.

17 минутта жауабын жазып болуы тиісті. Оқушылар бірін-бірі тексеру арқылы жауап парағына бағалайды.

9-10 ұпай – «5»

7-8 ұпай – «4».

5-6 ұпай – «3»

4-3 ұпай – «2»

1-2 ұпай – «1»

Қорытынды бағаны оқытушы қояды. Сабақ соңында оқушылардың бағалары айтылып сабаққа ерекше дайындықпен келіп, жақсы араласқан оқушылар аталады.

№	сұрақ Аты-жөні	№1	№2	Қорытынды баға
1
2

№1 нұсқа

1. 
   Тұлға қаңқасының сүйектері
   
2. 
   Омыртқаның құрылысы
   
3. 
   Тірек-қимыл жүйесінің маңызы
   
4. 
   Сүйек байланысының түрлері
   
5. 
   Сәйкес жауабын тап:
   

Б. Сүйектің қозғалмалы байланысы

В. Сүйекті жалғастырып тұрған буындағы байланыстың зақымдануы

Г. Буын сүйектерінің орнынан тайып кетуі

Д. Сүйектің шеміршек ұлпаларының бөлінуі, сүйек ұлпасына айналуы
Жауаптары:

1. 
   сіңірдің созылуы
   
2. 
   буынның шығуы
   
3. 
   буын
   
4. 
   сүйектің өсуі
   
5. 
   жалғасу
   

6. Сүйектің химиялық құрамы

7. Иық белдеуінің сүйектері

8. Қысқа сүйектер

9. Буын шыққанда көрсетілетін алғашқы жәрдем

10. Сүйек құрылысы

№2 нұсқа

1. Жамбас белдеуіне кіретін сүйектер

2. Сүйектің құрылысы

3. Сүйек сынғанда көрсетілетін алғашқы жәрдемнің түрлері

4. Буын неден тұрады?

5. Сәйкес жауабын тап:

А. Буын сүйектерінің орнынан тайып кетуі

Б. Сүйектің қозғалмалы байланысы

В. Сүйектің шеміршек ұлпаларының бөлінуі, сүйек ұлпасына айналуы

Г. Сүйекті жалғастырып тұрған буындағы байланыстың зақымдануы

Д. Сүйектің бір-бірімен дәнекер, шеміршекпен байланысуы
Жауаптары:

1. буын

3. буынның шығуы

4. жалғасу

5. сіңірдің созылуы

6. Жалпақ сүйектер

7. Бас сүйегінің бөліктері

8. Сүйектің химиялық құрамы

9. Адам қаңқасының жануар қаңқасынан ерекшелігі

10. Жіліктің түрлері

«Түсінік терминдер» эстафетасының жауаптары

1.Омыртқа жотасы (33-34)

Мойын омыртқа 7, арқа 12, бел 5, сегіз көз 5, құйымшақ 4-5 омыртқадан тұрады, төс, қабырға (24) аралық қабырға 4, жалған 6, негізгі 14 қабырға.

2. Омыртқа денесі, доғасы, өсінділері, омыртқа өзегі.

3. Тірек, қозғалыс, қорғаныш.

4. Қозғалмалы (қол, аяқ, иық, кеуде)

Қозғалмайтын (бас жамбас)

Аз қозғалатын (омыртқа)

5. А5, Б3, В1, Г2, Д4

6. Бейорганикалық заттар 60%, су 10%, органикалық заттар 30%

7. Бұғана, жауырын, тоқпан жілік, кәрі жілік, шынтақ, шыбық сүйек, білезік, алақан, саусақ.

8. Омыртқа, табан, қол сүйектері

9. Қозғалмайтын жағдай жасау, шендеуіш салу, орамалмен таңу, суық су, мұз басу, дәрігерге көрсету.

10. Сүйек қабығы, сүйек жасушасы, өзекшелер, қан тамырын, жүйкелер.

№2 нұсқа
1.Жамбас сүйегі, ортан жілік, тізе, асықты жілік, садақ сүйек, тобық, толарсақ, табан, башпай сүйектері

2. Сүйек қабығы, сүйек жасушасы, өзекшелер, қан тамыры, жүйкелер

3. Қан тоқтату, шендеуіш салу, емханаға жеткізу.

4. Буын қалтасы, шеміршекті бөлік, сұйықтық қуысы, май ұлпасы.

5, А3, Б1, В2, Г5, Д4

6. Бас сүйегі, жамбас, қабырға, жауырын, жақ, самай, бет сүйегі

7. Ми сауыты (төбе, самай, шүйде, маңдай)

Бет сүйегі (жақ, танау, таңдай, көз ұясы, кеңсірік, тіл асты)

8. Органикалық заттар 30%, су 10%, бейорганикалық заттар 60%.

9. Аяқ сүйектері жуан, мықты. Қол сүйегі еңбекке бейімделген. Кеуде қуысы жалпақ. Ми сауыты мықты. Омыртқасы иілімді

10. Ортан жілік, асықты жілік, тоқпан жілік, кәрі жілік

3-сабақ
«Рольдік ойын сабағы».
Мақсаты: Оқыған материалды қорытындылау, оқушының ой-өрісін кеңейту, ойлау қабілетін, теориялық білімін практикада қолдана білуге тәрбиелеу, дені сау ұрпақты қалыптастыру.

Ойынның шарты:

Оқушыларға қысқаша түсіндіру, оқушылар арасынан эксперттер мен дәрігерлер тағайындау, фирмаларға атау беру. Фирма берілген тапсырманы түгел орындап, дәрігерлік тілмен түсіндіре білуі тиіс қосымша материалдан қарауға рұқсат беріледі.

Жүргізілу барысы:

1. 
   Фирма атауы, девизі, эмблемасы.
   
2. 
   Фирмалардың тапсырмалар алуы.
   
3. 
   Дайындалу, жұмыс жасау.
   
4. 
   Қорғау
   
5. 
   Эксперт тобының жұмысы
   
6. 
   Ойынның аяқталуы
   
7. 
   Ойынды қорытындылау, талдау.
   
8. 
   Кеңес беру
   

1. 
   Оқытушы
   

2. 
   Эксперт кеңесі (2-3 оқушы)
   

3. 
   Бас дәрігер
   

Ойын барысында ұзақ үзіліс жасауға болмайды. Фирма жауап алып келгенде жедел түрде басқа сұрақ берілуі тиіс. Егер фирма басқа фирмалардан бұрын жауап берсе қосымша сұрақ беріледі.

Әрбір турдан соң оқытушы сұрақтың дұрыс жауабын оқиды.

Ойынға қажет құралдар:

1. 
   Тапсырмалар
   
2. 
   Қосымша әдебиеттер.
   
3. 
   Құм сағат
   
4. 
   Гонг
   
5. 
   Бор
   

Әр турға 10 минут уақыт беріледі. Әрбір толық, дәл жауап 10 ұпаймен есептеледі. Барлық фирма бірдей тапсырма алады, сондықтан дайындалғанда тыныштық қажет.

Гонг соғылғанда жауап бағалануға эксперитке берілуі тиіс.

I тур. Жақыннан көргіш адамдардың дене бітімі неліктен алға қарай бүкірейеді? (жақыннан көргіш адамдар көзәйнек кимесе, оқығанда, жазғанда үнемі төмен еңкейгеннен денесі бүкірейеді. Бүкірлікті әртүрлі арқа бұлшықетін қатайтатын дене жаттығуларын жасау арқылы емдейді).

2. Ауыр атлетикамен айналысу баланың өсуін тоқтатады дегенге қосыласыз ба? (сүйекке қай бағытта көп күш түссе, сүйек сол бағытта тез өседі, ал ауыр атлетикамен айналысу өсуді тездетеді. Сүйек, бұлшықет қатаяды. Ауырлық күші жасына сай болуы керек).

3. Сүйек ұзынынан, көлденеңінен қалай өседі? (сүйектің жуандап өсуі, сүйек қабығының ішкі беті жасушаларының жедел бөлініп, сүйек жасушаларының жаңа қабаттары сүйек бетіне жинала береді. Осы жасуша айналасында жасуша аралық заттар пайда болады. Ұзарып өсуі сүйек ұшындағы шеміршек ұлпасы жасушаларының бөлінуі есебінен және өсу гармоны соматотрофты гармон әсерінен жүреді).

II тур

1. 
   Қабырғасы сынған адамға қандай алғашқы көмек жасауға болады? (жарақаттанушы терең тыныс шығаруы керек және тыныс алуды тоқтата тұруы тиіс сол кезде тұлғаны қатты орап тастау керек, ол жай тыныс алуға мүмкіндік береді. Қабырға қозғалысы азаяды, сүйек жасушаларының бөлінуінен сынған қабырға бітіседі, болмаса басқа мүшелердің зақымдануынан орама қорғап тұрады.)
   
2. 
   Көп күндік туристтік саяхатта саяхатшы тобығын қайырып алды. Тобық буыны тез ісіп, ауырғанан аяғын баса алмай қалды. Алғашқы көмек түрін қалай көрсетесіз, содан кейінгі күні не істеу керек? (ауруын басу үшін салқын су қажет. Ол үшін өзен, теңіз суына аяғын батыруға болады немесе салқын су құйылған пакетті басу қажет. Тобық буынын қатты қысып байлап, ісіктің алдын-алу керек. Азғантай уақыт балдақпен жүргізіп немесе мүлдем жүргізбеу керек. Жарақатқа инфекция түсуден сақтандыру қажет)
   
3. 
   Қажет жеріне белгі қойып кестені толтырыңдар