М±хтар Єуезовтіњ «Ќаралы с±лу» єњгімесіндегі фразелогиялыќ тіркестер Т‰йіндеме Ќазаќ ќоѓамындаѓы єйелдер галереясын жасаѓан жазушы М±хтар Єуезовтіњ «Ќаралы с±лу»
жүктеу/скачать 152,32 Kb.
|
лингвистика моля 2
- Бұл бет үшін навигация:
- Кілт сµздер
|
М±хтар Єуезовтіњ «Ќаралы с±лу» єњгімесіндегі фразелогиялыќ тіркестер Т‰йіндеме Ќазаќ ќоѓамындаѓы єйелдер галереясын жасаѓан жазушы М±хтар Єуезовтіњ «Ќаралы с±лу» єњгімесі – жесір єйелдіњ к‰йінен, ішкі сезімінен, психологиясынан сыр шерткен туынды. Алдымен єњгіменіњ екі н±сќасыныњ жазылуы мен айырмашылыѓы туралы сµз ќозѓасаќ, саясаттыњ салќын лебін кінєлаймыз. Алѓашќы н±сќасында айрыќша суреттелген феодалдыќ кµрініс кењестіњ кµњілінен шыѓа ќоймайды. Бай ауылыныњ суреті, «ќажылыќ», Єзімќанныњ к‰рескерлік рухын амалсыздан кµмескіленген. Ал, негізгі айырмашылыќ єњгіменіњ кµркемдік шешіміне келіп тіреледі. «Ќаралы с±лудыњ» бірінші н±сќасындаѓы басты кµркемдік нысана – ќазаќ єйелініњ рухани тазалыѓын жєне ерікк‰шін кµрсету. Сондай-аќ, таѓдыр талќысы, µмір азабы, жар с‰юге деген табиѓи сезім адамныњ шыѓу тегіне ќарамайтындыѓын кµркем сµз арќылы дєлелдеу. Кілт сµздер: Тіл, фразелогиялыќ тіркес ,шыѓарма, автор Кіріспе Тіл – адамныњ єлем туралы білімін ќалыптастыратын жєне ж‰зеге асыратын мањызды ќ±рал. Адам т‰рлі єрекет ‰рдісінде объективті єлемді ќамти отырып, сµздерде таным нєтижесін бекітеді. М. Єуезов – єлемді сµз µнерімен, ала бµтен µрнек сырымен тєнті етіп, табындырѓан киелі есім. Адамгершілік пен арды т±ѓыр еткен т±лѓа, жан д‰ние ж±мбаќтыѓы терењде жатќан µзгеше феномен... Оныњ ќаламынан туѓан ‰лкенді-кішілі ќ±нды д‰ниелер адамзаттыњ мєњгілік мєселелері хаќында ой-толѓаныстарѓа жетелейді. Сондыќтан да алыстаѓан сайын биіктей беретін асќар алып таулар іспетті б‰гінде Єуезов єлемі де сырлы с±лулыѓымен, ерекше сєн-салтанатымен µзіне тарта т‰седі. Осы ќасиеті ќаламгер шыѓармашылыѓын зерделеуді маќсат т±тќан ќатарыныњ уаќыт µткен сайын молайып, єуезовтану арналарыныњ кµбейіп, кењейіп отыруына кілтипан болып келеді. М. Єуезовтіњ «Ќазаќ єдебиетініњ ќазіргі дєуірі» маќаласында жазѓанындай, «Ќаралы с±лу» – «ішінде тіршіліктіњ суреті, єњгімесі аз болса да, ішкі µмірдіњ сыры кµп, адамды µз ішіне ‰њілтетін м±њ мен шердіњ сарыны бар» шыѓарма. М±нда басты нєрсе – сезім к‰йі. «Ќаралы с±лу» єњгімесініњ негізінде єйел драмасы жатыр. Шыѓарма таќырыбындаѓы бір-бірімен сєйкес келмейтін сµздердіњ тіркесуі болашаќ трагедиялыќ ахуалдан емеурін танытады. Шыѓарма сюжеті жас Ќарагµздіњ к‰йеуінен айырылып, жесір ќалѓан ќайѓылы таѓдырынан сыр шертеді. ¤мірдіњ µзі жас єйел ‰шін мєнін жоѓалтќандай. Алайда алты жылдан соњ ж‰ректегі жарасы біртіндеп жазыла бастаѓандай. Ќайѓыныњ орнын біртіндеп єйелдіњ жар с‰юге деген табиѓи талабы, сезім ±мтылысы, сезім к‰йі басады. Ќарагµз ќаралы халіне іштей ќарсылыќ білдіріп, ќаћарман µміріндегі трагедия драмаѓа ±ласады. Махаббат ањсап, µмір ‰ніне ќарсы т±ра алмаѓан арудыњ ішкі ќарама-ќайшылыќтарыныњ азабы шеберлікпен бейнеленген. Ќарагµздіњ µзімен µзініњ к‰ресуі, аќылы мен сезімініњ, ел алдындаѓы парызы мен бойын билеген ќ±штарлыќтыњ майданы шыѓармадаѓы драмалыќ ќаќтыѓыстыњ µзегіне айналады. [5,1 бет]. Осы шыѓарма арќылы жаќын адамына деген саѓынышты, ыстыќ махаббаты сезіне аламыз. Əдеби кµркем шыѓарма тілін бейнелеп, жандандырып, нəр беруші тəсілдердіњ бірі — фразеологизмдер. Фразеология мəселесін ѓылыми т‰рде, теориялыќ-əдістанымдыќ т±рѓысынан Н.М. Шанский, В.В. Виноградов, І. Кењесбаев, Ə. Болѓанбаев, Р. Сыздыќ, Ə. Ќайдар, Ə. Хасенов, Х. Ќожахметова, Г. Смаѓ±лова, Р. Авакова, Ќ. Сарекенова т.б. ѓалымдардыњ ењбектерінде жан-жаќты ѓылыми т‰рде сараланып, зерттелді. Ќазаќ фразеологиясыныњ сµздігі ќ±растырѓан академик І.Кењесбаевтіњ аныќтауынша: «Фразеологизмдер – тіліміздіњ бір бµлінбес бµлшегі. ¤зініњ кµнелену жаѓынан да, т±лѓа, маѓына т±раќтылыѓы жаѓынан да, стиль жаѓынан да оларѓа тəн ерекшеліктер бар. Тілімізде кµкейге ќонымды, кµркем, орамды алуан т‰рлі т±раќты сµз тіркестері кездеседі. Тіл ќазынасына жататын ќат-ќабат тіркес, тізбектерді халыќ орынды пайдаланды»[1,7 бет]. Єњгімеде колданылѓан т±раќты тіркестерге сµздіктен аныќтама беріп, ќарастыратын боламыз. Лингвостилистика маманы , ѓалым Б.Шалабай кµркем шыѓарма тілін зерттеуде оѓан мынадай ‰ш ќырын ±сынады: таза тілдік ќыр, стилистикалыќ ќыр, кµркем-эстетикалыќ ќыр [3,9 бет]. І. Кењесбаевтыњ авторлыѓымен шыќќан «Ќазаќ тілініњ фразеологиялыќ сµздігі» туралы жазѓан маќаласында фразеология туралы: «Тіл-тілдіњ µзіне тєн ±лттыќ ќасиеті оныњ барлыќ тарауларынан (ярустарынан) байќалатыны мєлім. Сол ќасиет, єрине, тиянаќты сµз тіркестерінен де аныќ кµрінеді. Тіл байлыѓын сµз еткенде сµз байлыѓы (лексикалыќ ќор) деген топќа осы сµздікте ќамтылѓан алуан т‰рлі фразеологизмдерді жай, жалпылай жатќыза салуѓа болмайды. Басќаша айтќанда, сµз байлыѓын тексеретін тіл білімі саласын л е к с и к о л о г и я деп атайтын болсаќ, фразеологизм байлыѓын тексеретін тіл білімі саласын ф р а з е о л о г и я деп атау єбден орынды», – деп жазады. [1,5 бет]. Г.Смаѓ±лова: «Т±раќты тіркестер ќазаќ лексикасыныњ ењ µнімді бай ќабатын ќ±райды. Осындай ±лан-ѓайыр тілдік ќордыњ ішінде кездесетін фразеологиялыќ факторлар табиѓи тіл дамуыныњ ажырамас кµрсеткіші болуы керек. Жалпы фразеологизмдердіњ пайда болуы, жасалуы туралы сµз ќозѓалѓанда осындай образдылыќтыњ адамныњ жан-д‰ниесіне єсері, одан шыѓатын эмоциялыќ ќорытынды ‰немі т±раќты сµз тіркестерініњ ерекшеліктерін айќындайтын талаптар екенін ескерсек, онда синоним фразеологизмдердіњ ќатарларыныњ µсуі мен кемуініњ себептерін те іздеген жµн», – деп жазады. [2, 20 бет]. жүктеу/скачать 152,32 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|