Тақырыбы: Тұрақты тіркестер

Тақырыбы: Тұрақты тіркестер

• Тақырыбы: Тұрақты тіркестер
• Сыныбы: 5 “А”
• Пән мұғалімі: Жуынтаева Жадыра

• Мақсаты:

• Білімділік:
• Тұрақты тіркестер туралы мәлімет беру, өткен сабақтарда алған теориялық білімдермен ұштастыру;
• Білімді алуда үнемі қайталап, сабақтан кейін алған білімдерін бекіту;
• Тұрақты сөз тіркестерін дұрыс қолдана отырып, сауатты сөйлеп, жаза білуге төсілдіру;
• Терең де тиянақты, саналы түрде білім негіздерін үйрету, меңгерген білімдерін ұмытып қалуға жол бермеу.

• Дамытушылық:
• Оқушылардың пәнге деген қызығушылықтарын арттыру;
• Білім алуға деген саналы көзқарастарын, танымдық, ізденімпаздық қабілеттерін қалыптастыру;
• Өткен тақырып пен жаңа тақырыпты өздігінен іздене отырып, байланыстыра білуге, өз бетінше жұмыс жасауға төсілдіру;
• Ойды көркемдеп, әсерлі жеткізуге дағдыландыру.

• Тәрбиелік:
• Оқушылардың ана тіліне деген сүйіспеншілігін арттыру, өз тілін дұрыс меңгеріп, таза сөйлей білуге, ана тілін қастерлеуге тәрбиелеу;
• Өз күшіне сенуге ықпал жасау;
• Мейірімділікке, имандылыққа жетелеу;
• Еңбексүйгіштікке, жауапкершілікті сезінуге тәрбиелеу.

• Сабақтың типі: Жаңа сабақ
• Сабақтың түрі: Аралас сабақ
• Сабақтың көрнекілігі: интерактивті тақта арқылы арнайы дайындалған слайдпен жұмыс жасау, оқулық, фразеологиялық сөздік, сурет, сөзжұмбақ, ребус.
• Сабақтың әдісі: түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап, тест, жаттығу, оқулықпен жұмыс, “Кім жылдам?”, “Ойлан тап!” ойындары, топтастыру
• Пәнаралық байланыс: қазақ әдебиеті, тарих, математика

• Ұйымдастыру кезеңі
• “Ер дәулеті - еңбек” - өткенді қайталау
• “Білгенге маржан” – негізгі бөлім
• “Бәрін білгім келеді” – бекіту
• “Бейнет түбі - зейнет” – бағалау
• Үй тапсырмасын беру
• Қорытынды

• Сабақтың құрылымы:

• Кабинет жағдайы (кабинет ауасының тазалығы, бордың болуы);
• Оқушыларды түгендеу, журналға белгі соғу;
• Оқушылар назарын сабаққа аудару.

• Ұйымдастыру кезеңі

• “Ер дәулеті - еңбек”

• Берілген мысалдарды тиісті шартты белгіге апарып орналастыру

• Лексика

• Жақсы ой, иненің көзі, терең сезім
• Жақсы адам, адамның көзі, терең сезім
• Сергек сана, ақшаны сана
• Салмақты, сабырлы, ұстамды, байыпты
• Жомарт-сараң, көңілді-қапалы
• Жол – жүретін жол, дұрыс жол, туынды сөздердің жасалу жолдары

• "Білгенге маржан"

• (ребус шешу арқылы сабақтың тақырыбын анықтау)

• Тұрақты тіркес

• Шартты белгісі:

• 6

• ,

• ,

• ,

• 1

• ,

• ,

• ,

• ,

• ,

• Тұрақты тіркестер дегеніміз – бір немесе бірнеше сөздің тіркесуі арқылы бір ғана мағынаны білдіретін сөз тіркестері. Тұрақты тіркесті құрайтын сөздердің сыңарлары тұтасып барып, бір мағынаны білдіреді.

• Мысалы:
• тас бауыр мағынасы мейірімсіз ,
• су жүрек мағынасы қорқақ .

• Тұрақты тіркесті құрайтын сөздер бұрыннан қалыптасқан жүйемен айтылады. Олардың сыңарларының орнын ауыстыруға немесе басқа сөздермен алмастыруға келмейді.

• Мысалы:
• Тайға таңба басқандай дегенді жылқыға таңба басқандай деп өзгерте алмайды екенбіз. Олай еткен жағдайда ол тұрақты тіркес болудан қалады

• Тұрақты тіркестер даяр қалпында жұмсалады, сөйлемнің құрамына бір бүтін тұлға ретінде енеді де, бір мағынаны білдіріп, бір сұраққа жауап береді.

• Мысалы:
• қой аузынан шөп алмайды деген тұрақты тіркес – қандай? – деген сұраққа жауап береді.

• Тұрақты тіркестердің синонимдік баламалары болады, яғни оларды мағынасы жақын сөздермен түсіндіруге болады.

• Мысалы:
• қыздың жиған жүгіндей – әсем, көрікті, көркем,
• ит терісін басына қаптады – ұрысты, балағаттады, сөкті

• Мәселен,
• көз ілмеді, көрер таңды көзімен атырды, түн ұйқысын төрт бөлді және т.б.

• Кейбір тұрақты тіркестердің бір-бірімен өзара синоним болып келетіндері де бар.

• Тұрақты тіркестер мән-мағынасы жағынан бір-біріне қарама-қарсы, яғни антоним болып та келеді.

• Мысалы,
• ит терісін басына қаптады – басынан сипады,
• ат ізін салмады – ат ізін құрғатпады

• Тұрақты тіркестер – ойды көркемдеп, әсерлі жеткізудің құралы.

• "Бәрін білгім келеді"

• 119 - жаттығу

• Үлгі: ақ халатты абзал жандар – дәрігерлер – кімдер?

• Қас-қабағын аңдиды
• Қолы ұзын
• Көзі ашық
• Мектептің жүрегі
• Жүрегінің түгі бар
• Былғары қолғап шебері

• Көңіліне қарайды – не істейді?

• Бай, дәулетті, бақуатты – қандай?

• Оқыған, білімді – қандай?

• Мұғалім – кім?

• Батыр, ержүрек – қандай?

• Боксшы – кім?

• 120 – жаттығу

• “Ойлан, тап!” ойыны

• (Семантикалық карта)

• Т

• І

• Р

• К

• Е

• С

• Тауыққа тары шашқандай

• Т

• Қырық пышақ болды

• Ұ

• Ай мен күндей

• Р

• Тас бауыр

• А

• Қ

• Т

• Ы

• Маңдайы ашылған, бағы жанған

• Тонның ішкі бауындай

• Тайға таңба басқандай

• Көрер таңды көзімен атырды

• Қырғи қабақ болды

• Жүрегі аузына тығылды

• Бармағын тістеді

• Күн құрғатпай келді

• Қой аузынан шөп алмайды

• Т

• І

• Р

• К

• Е

• С

• Тауыққа тары шашқандай

• Т

• Қырық пышақ болды

• Ұ

• Ай мен күндей

• Р

• Тас бауыр

• А

• Қ

• Т

• Ы

• Маңдайы ашылған, бағы жанған

• Тонның ішкі бауындай

• Тайға таңба басқандай

• Көрер таңды көзімен атырды

• Қырғи қабақ болды

• Жүрегі аузына тығылды

• Бармағын тістеді

• Күн құрғатпай келді

• Қой аузынан шөп алмайды

• Т ө б е л е с і

• С л у

• М е й і і м с і з

• з

• Б а ы т т ы

• Т а у

• А н қ

• Ұ й ы қ а м а д ы

• Р е н ж с т і

• Қ о ы қ т ы

• Ө і н д і

• К ш і к п е д і

• Ж у а

• Шарты:
• Берілген ұяшықтарда мектеп пәндеріне және тұрақты сөз тіркестеріне негізделіп дайындалған тест сұрақтары бар. Оқушылар берілген сұрақтарға жауап беру дәрежесіне қарай бағалануы тиіс.

• 20

• 20

• 20

• 30

• 30

• 30

• 40

• 40

• 40

• Тез, жылдамдық ұғымында айтылатын мағыналас тұрақты сөз тіркесін табыңдар

• Еті тірі, екі жүзді
• Әні-міні дегенше, кірпік қаққанша
• Қас пен көздің арасында, тас бауыр
• Сужүрек, көзді ашып-жұмғанша

• Тұрақты тіркестерге тән ең басты белгі

• Сөздер бір-бірімен еркін тіркеседі
• Сыңарларының құрамында тұтастық, тиянақтылық жоқ
• Құрамындағы сөздерді басқа сөздермен алмастыруға болады
• Құрамындағы сөздерді басқа сөздермен алмастыруға болмайды

• Этнотерминді тұрақты
• сөз тіркесін көрсетіңдер

• Сары майдай сақтау, ант ішу
• Орға жығу, опық жеу
• У ішсең руыңмен, тектінің тұяғы, жеті ата
• Бетіне бес ит тойғандай, ұнжырғасы түсу

• Мысалдардан теңеу фразеологизмін табыңдар

• Жүзіктің көзінен өткендей
• Ит арқасы қиянда
• Дес бермеу
• Суқаны сүймеу

• Тарихи ұғым-түсініктерден хабар беретін тіркестерді анықтаңдар

• Жанды жер, жанын жегідей жеу
• “Есім ханның ескі жолы, Қасым ханның қасқа жолы”, “Күлтөбенің басында күнде жиын”
• “Иман келтірді”, “Құдайсыз қурай сынбайды”
• Опық жеу, көз ілмеу

• “Үріп ауызға салғандай”, “Жүрек жұтқан”,
• “Тас бауыр” қандай сөз табына жатады?

• Зат есім
• Етістік
• Сын есім
• Есімдік

• “Таяқ тастам жер”, “Қозы көш жер”, “Иек астында” тұрақты тіркестері қандай ұғымды білдіреді?

• Көлем
• Уақыт
• Қашықтық
• Көңіл – күй

• Тұрақты тіркестер

• Бірнеше сөзден тіркеседі

• Ойды көркемдеп, әсерлі жеткізу құралы

• Бір мағынаны білдіреді

• Бір сұраққа жауап береді

• Антонимі болады

• Синонимі болады

• Орны қалыпты

• Сыңарларының орнын ауыстыруға болмайды

• Сыңарларын басқа сөзбен алмастыруға болмайды

• Үйге тапсырма

• 100 – жаттығу. Берілген тұрақты сөз тіркестерін жаттап,
• қайсылары антонимдік қатар, қайсылары синонимдік қатар
• құрап тұрғанын табу. Тұрақты тіркестердің мағыналарын
• балама сөздермен ашу.

• 101 – жаттығу. Өз досыңа тұрақты
• тіркестерді пайдалана отырып
• мінездеме жаз.

• Фразеологиялық вариантын табыңыз

• Үндемеу

• Қорқу

• Шапшаң

• Бейнет түбі - зейнет

• Өзінің таным-түсінігімен, білімпаздылығымен, алғырлығымен сабаққа белсене араласқан оқушыларды бағалау.

• Қорытынды

• Туған тіліміздің рухын жандандырып, мәртебесін асқақтататын, қазағымыз азаймасын! – дей отырып, бүгінгі сабағымды аяқтаймын.

• Тіл байлығы – елдің елдігін, жұртшылығын, ғылыми әдебиетін, өнеркәсібін, мәдениетін, қоғамдық құрылымын, салт – санасын, жауынгерлік дәстүрінің қай дәрежеде екендігін көрсететін сөзсіз дәлелді мөлшері.

• Сақтар болсаң, халқыңды – тілді сақта,
• Баға жетпес мұра жоқ тілден басқа!
• Тілден өзге жиһаздың бәрін түгел,
• Базарлайсың қалтаңда ақшаң жатса.

• Сау - саламат
• болыңыздар!