Наймандар. Керейіттер. Жалайырлар

• Сабақтың тақырыбы:
• Наймандар.
• Керейіттер.
• Жалайырлар

• Сабақтың мақсаты:
• Білімділік:
• оқушыларды орта ғасырлардағы
• найман, керей, жалайырлар
• тайпаларының тарихымен
• таныстыру.
• Дамытушылық:
• Орта ғасырдағы тайпалар туралы
• түсіндіре отырып, ойлау, сөйлеу,
• шығармашылығпен жұмыс жасау
• қабілетін дамыту.
• Тәрбиелік:
• ұлжандылыққа, елді, отанды
• қастерлей білуге, бірлікке
• тәрбиелеу.
• Сабақтың көрнекілігі: интерактивтік тақта, карта, тірек – сызба, кесте плакат
• Сабақтың түрі: аралас сабақ
• Сабақтың әдісі: интерактивтік тақта, сұрақ-жауап,топтық жұмыс

Сабақтың барысы:

• 1.Ұйымдастыру
• 2. Үй тапсырмасын сұрау
• 3. Жаңа сабақ түсіндіру
• 4. Қорытындылау, бағалау
• 5. Үйге тапсырма

• І. Сұрақ- жауап.
• 1. Қарахан мемлекеті Қазақстанның қай бөлігінде құрылды? (Жетісу аймағы, шығыс Түркістанның бір бөлігі)
• 2. Исламды мемлекеттік дін деп жариялаған хан? (Мұса Богра)
• 3. Қарахан мемлекеті орталығы? (Баласағұн)
• 4. Жікіл тайпасының тотемі? (арыстан)
• 5. Әли Арслан қай жылдары хан болды! (960-990ж)
• 6. Қарахандықтардың Орта Азияға жорығы нешінші ғасырда басталды? (х ғасырда)
• 7. Шығыс қарахандықтың орталығы: (Орда)
• 8. Қарахандарды 1089 жылы басып алды? (Селжұқтар)
• 9. Шығыс Қарахан елін найман ханы қай жылы, кім басып алған ? (1212ж. Күшілік )
• 10. Ханның саяси – әкімшілік іс жүргізетін орны? (Орда)

• Үй тапсырмасы

• ІІ. Термин сөздерге түсінік
• «ихта» - (жер иеленудің бір түрі)
• «мұқта» - (жер иеленуші)
• «вақф» - (діни жер иелігі)
• «музари» - (алым- салық жинаушы)
• «коммендация»
• - (әлсіз адам өз үлесіндегі жерді күштінің қамқорлығына береді)

• ІІІ. 1. Тарихи диктант
• 1212 жылы ... Қарахан мемлекетін құлатты. (Мұхаммед.)
• 2. Соғдылар мен Түріктердің әдет-ғұрпы, бір-біріне өте ұқсас екендігін жазған ... . (М.Қашқари)

Жаңа сабақ жоспары:

• Наймандар
• Керейіттер
• Жалайырлар

• Наймандар еліне саяхат

• НАЙМАНДАР
• МЕКЕНІ: Орхон өзені-Алтай
• НАЙМАН СӨЗІ МАҒЫНАСЫ:
• Сегіз тайпа бірлестігі
• Секиз өзені бойында тұратын тайпалар
• Мемлекеттің аты шықты:ХІІғ екінші жартысы
• Орталығы: Балықты
• Билеушісі: Хан

• Наркеш Дайын хан(1160-1203) саясаты:

• Отырықшы қалалық
• өмір салты орнады

• Егін шаруашығы дамыды

• Инанч-білге хан саясаты:

• Елді өнерге, күнкөріске баулыды.

• Бейбіт өмірді насихаттады.

• Сауда қатынасын дамытты.

• Наймандар одағын біріктіріп,
• мемлекетті күшейтті.

• Қарақытайлар үстемдігінен құтылды.

• Білге хан атанды.

• Бұйрық пен Даян хандар саясаты:

• Билік үшін таласты

• Бұйрық хан
• Қара Ертістегі
• Орунгу
• Маңын мекендеген

• Даян хан далалық
• өлкеде билік еткен

• 1202 жылы
• Даян ханды Шыңғыс
• әскері жеңді, оның ұлы
• Күшілік хан Жетісуға
• қашады

• Бұйрық хан
• Шыңғыс пен Ван
• Хандардан
• жеңіліп,
• Енисей қырғыздарына
• қашты

• Керейіттер еліне саяхат

• Керейіттер.
• Мекені: Орхон, Керулен, Селенга, Аргун өзендері.
• Керейіт сөзінің мағынасы:
• Керлин өзені атынан шыққан.
• Мемлекеттін аумағы: Долы өзені – Завхан аймағындағы Қазақ тауы.
• Орталығы: Битөбе.

• Хандық құрамына 8 аймақ
• кірді

• Керей

• Албат

• Тутау

• Жирқиы

• Қыркун

• Сақай

• Тунхай

• Қоңқай

• Жазуы: Көне түрік.
• Мемлекет шарықтады: Х – ХІІ ғғ – Маркус пен баласы Құршақұз хандар тұсында.
• Орталығы ауыстырылды: Қарақорымға
• 1202 жылы Шыңғыс хан Керейіттерді жаулады.
• Керейіттердің деректері: «Монголдың құпия шежіресі»
• Рашид ад-Дин: «Монгол жеріндегі ІХ-ХІІІ ғғ өмір сүрген керейлер – күшті дамыған ел. Олар тек Шыңғыс хан әсерінен әлсіреді.

• Жалайырлар еліне саяхат

• Жалайырлар.
• Мекені: Селенга, Хилок, Орхон өзендері, Қарақорым таулы қыраттары.
• Жалайыр Мұқылай – Шыңғыс ханның ең жақын адамы түменбасы.
• Жалайыр Жамұқа – 1201 жылы өзін гурхаан деп жариялап таққа отырды. Шыңғыс хан Жамұқанда жеңіп Жалайырларды бағындырды.
• Тарихшы Әбілғазы ханның «Түрік шежіресінде» жалайырларды Шыңғыс ханның қолға түсірген тұтқындары есебінде көрсетеді. Қазақ халқынын құрамына енген жалайырлар Жетісуда орналасқан.

• Қоғамдық құрлысы.
• Басқару жүйесі: Хандық билік.
• Басқару: Ұлыстық жүйемен жүргізілген.
• Басқару оталығы: Орда.
• Ұлыстың ішкі істерін жүргізушілер: Шербилер.
• Қорытындысы: Найман, Керей, Жалайырлар ірі мемлекеттік дәрежеге жете алмаған.

• Топтық жұмыс.
• Сыныпты 3-топқа бөлу.
• 1 топ. Наймандар.
• 2 топ. Керейіттер.
• 3 топ. Жалайырлар.
• « Сен - маған, мен – саған»
• Әрбір топ кітаппен жұмыс жасай отырып, бір – біріне 5- сұрақ дайындау.

• Т

• а

• й

• п

• а

• л

• а

• р

• Д

• Н

• а

• а

• қ

• я

• а

• р

• м

• й

• т

• а

• й

• а

• т

• н

• Х

• ұ

• қ

• е

• қ

• д

• ы

• ы

• Б

• Ш

• ы

• л

• н

• 1. Шыңғыс ханнан көмек сұраған Керейіттер ханы кім?
• 2. Жетісу жеріне қашып кеткен Күшілік кімнің баласы?
• 3. Секиз өзені бойында тұрған тайпаны Монғолдар атаған
• 4. Бұл үш-... бейбіт қатынаста тұра алмады
• 5.Шыңғыс ханның ең жақын досы
• 6. Найман мемлекетінің орталығы
• 7. Үш тайпаның басқару жүйесі
• 8. Ұлыстың ішкі істерін жүргізген

• ы

• М

• б

• и

• о р ы

• Сөзжұмбақ

• 1.Керейіт мемлекетінің орталығы:
• а) Суяб ә) Битөбе б) Тараз Ә
• 2. Ұлыстардың ішкі істерін жүргізген.
• а) герди ә) түмен б) шерби Б
• 3. «Монгол жеріндегі ІХ-ХІІІғ. өмір сүрген керейлер
• күшті дамыған ел» - деп айтқан тарихшы.
• а) Рашид ад-Дин ә) Әл-Индри б) М.Қашқари А
• 4. Найман мемлекетінің астанасы Балықты қай өзеннің бойында орналасқан
• а) Ертіс ә) Іле б) Орхон Б
• 5. Жолайыр Жамұқа өзін гурхан деп жариялап, таққа отырды?
• а) 1201ж ә) 1202ж б) 1204ж А

• ІV. Жаңа сабақты бекіту.

• Рефлекция. Ой- толғаныс.

• "Егер мен хан болсам..."

• Қорытынды:
• Бағалау.
• Үйге тапсырма. 11
• Тайпалар туралы мәнжазба жазу, оқулық соңындағы сұрақтарға жауап дайындау