Отбасы бюджетін сақтау және нығайту

Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті

Адами капиталдың өсуіне керекті жағдай жасау үшін үй шаруашылығын тиімді жүргізу ғана емес, сонымен қатар, отбасы бюджетін дұрыс жоспарлаудың да әсері мол. Қандай да бір ұйым ретінде үй шаруашылығы да өзінің өмір сүруін қамтамасыз етуі үшін және мүшелерінің әл ауқатын жақсарту үшін әр түрлі шешімдер қабылдап отырады. Дегенмен үй шаруашылығын басқарудың басқа ұйымдарға қараған да ерекшелігі бар. Себебі, үй шаруашылығындағы адамдар бір бірімен туысқандық қатынаста болады, олар бір бірімен тек қана экономикалық қана емес, сонымен қатар, әлеуметтік байланыс жасайды. Ал бизнестегі ұйым мүшелерінің арасында тек қана экономикалық тұрғыдағы байланыс болады. Сонымен, үй шаруашылығында экономикалық шешім қабылдаудың екі түрі болады:

1. Өз активтерінің құрылымын қалай қалыптастыру керек. Жер, жылжымайтын мүлік алу керек пе? Жылжитын құралдар алу керек пе? Бағалы қағаздар алу керек па?

2. Жұмыс уақытының қорын қалай жүргізу керек?

Үй шаруашылығында қабылданатын экономикалық не қаржылық шешімдерге бірнеше факторлар әсер етеді. Олар:

• 
  Ағымдағы немесе алдағы уақыттағы мақсаттар;
  
• 
  Үй шаруашылығындағы мүшелерінің қарым қатынасы;
  
• 
  Кірістерінің шамасы;
  
• 
  Үй шаруашылығы мүшелерінің қауіп қатерге қатынасы;
  
• 
  Үй шаруашылығы әрекет ететін сыртқы орта;
  

• 
  жағдайға материалдық тұрғыдан тәуелді болудан аулақ болу
  
• 
  өмір сапасын жақсарту үшін өзінің басқарушылық дағдыларын кемелдендіру
  
• 
  бүгінгіге шектеу қоймай, болашаққа инвестиция құю
  
• 
  байлыққа қарай алғашқы қадам басу
  
• 
  арманымызды жүзеге асыруға жақындай түсу
  

Жинақтау есебі – 20%

Өмірлік қажеттілік , киім, тамақ, тұрғын үй -50%

Білім – 10%

Демалу-10%

Шұғыл жағдайларға-10%

1. Қаржылық-мүліктік жағдайды бағалау

2. Өмірде болатын керек емес құбылыстардан сақтандыру жүйесін құру;

3.Жинақтарын сақтау және дамыту жолдарын қарастыру;

4. Болашаққа төлемдер жасау варианттарын таңдау.

Ал көптеген отбасылар күнделікті өмірде қаржылық жоспарлауды елемеу деңгейінде жүреді . Сонымен қатар, керек емес құбылыстар да кездеседі, олардан сақтану жолдары ретінде төмендегідей іс-әрекеттер жасауды ұсынамыз:

1. Келешек табыстарын жұмыстан босап қалу қаупіне, жұмысқа жарамай қалу қаупіне, бизнесінің құлдырау қаупіне жоспарлау.

2. Өз денсаулығынын сақтау жолдарын белгілеу.

3. Мүліктерін сақтандыру. (саяжай, мекені, бизнесі, әшекейлерін).

5.Кредит алу кезінде тәуекелдерін ескеру

Өмір тәжірибесі көрсеткендей, кез келген отбасылық бюджет тұрақты жалақымен ұлғаюға мүмкіншілігі зор. Әр бір компанияның жоспарлау мен болжау арқылы ойластырған экономикалық базасы болмаса, ол компания бір апта немесе бір ай ғана өмір сүреді, сондықтан да кіріс-шығысын есептеп, болжау жоспарларын құрады. Ал отбасының беріктігі өте жоғары, қаржылық тұрақсыздық деңгейінде де ол жылдар бойы өмір сүре алады. Уақыт өте келе, көпшілігі экономикалық дүрмек жағдайында өмір сүруге дағдыланып кетеді. Соған қарамастан, статистика бойынша ажырасудың шамамен 70% отбасындағы материалдық қиыншылық себебінен орын алып жатады.

Сондықтан да, кіріс пен шығыстың есебін жүргізуге ниет қоймау көпшіліктің қажетсіз әрі тиімсіз шығындардың қақпанына жиі ұшырауына апарып соқтырады. Отбасы мүшелерінің көбісі өздерінің жалақысының мөлшері мен жұмсау мөлшерінің қаншалықты екенін нақты айта алмайды. Бұл сұраққа жауап беру үшін отбасылық бюджетті құрып бастау керек. Құра отырып ең негізгі қаржылық қағиданы орындау қажет. Ол – тапқаныңнан жұмсағаның аз болсын! – деген қағида.

Қаржылық бостандыққа барар жолда өз шығыныңа есеп жүргізіп отырып, алтын ережені ескерген жөн: ол – байлықты тапқан ақшаң емес, сақтаған ақшаң әкеледі, - деген.

• 
  Керекті шығындар
  
• 
  Қосымша шығындар
  
• 
  Тұтқиыл шығындар
  

1. 
   Мақсатын белгілеу;
   
2. 
   Өзінің қаржылық мүмкіндігін бағалау;
   
3. 
   Қаржылық мүмкіндікке байланысты мақсатына түзету жасау;
   
4. 
   Мақсатты орындау үшін жол таңдау.
   

Әдебиеттер тізімі:

1. 
   Курс экономической теории: Учебник/ Под ред. Проф. Чепурина М.Н., проф. Киселевой Е. А. - Киров.: Издательство АСА, 1999.(с 442-454).
   
2. 
   Современная экономика. Общедоступный курс/ Под ред. Мамедова О.Ю. - Ростов н/Д.: изд-во «Феникс», 2000. (с 256-269).
   
3. 
   Горелов Н.А «Политика доходов и качество жизни населения». - Изд-во «Питер» 2003. (с 42-43)
   
4. 
   Основы планирования семейного бюджета: Методическое пособие / Кредитный Потребительский кооператив «Первый Дальневосточный» - с. , 2004.