Сабақ 6: Құндылықтар, мүдделер, нормалар тұлғаның рухани негізі ретінде
жүктеу/скачать 60,93 Kb.
|
Практикалық сабақ 6
- Бұл бет үшін навигация:
- 1. Мен әлеуметтік әлемде тұрмын. Мен-тұжырымдама. Өзін-өзі таныстыру. Адамдардың өміріндегі құндылықтар. Қоғам
|
Практикалық сабақ 6: Құндылықтар, мүдделер, нормалар тұлғаның рухани негізі ретінде. Сұрақтар: 1. Мен әлеуметтік әлемде тұрмын. Мен-тұжырымдама. Өзін-өзі таныстыру. Адамдардың өміріндегі құндылықтар. 2. "Құндылық" ұғымын зерттеу. Құндылықтар тұлғаның маңызды психологиялық ресурсы ретінде. 3. Жеке құндылықтар. Қызығушылық әлеуметтік қызметтің жетекші мотиві ретінде. 4. Мінез-құлық және көзқарастар. Тұлғаның адамгершілік негіздері. Тұлғаның рухани әлеуметтенуі. 1. Мен әлеуметтік әлемде тұрмын. Мен-тұжырымдама. Өзін-өзі таныстыру. Адамдардың өміріндегі құндылықтар. Қоғам – бұл әртүрлі әлеуметтік қатынастардың күрделі жүйесі. Қоғамдық қатынастар материалдық және рухани болып бөлінеді. Материалдық қатынастар біздің санамыздан тыс қалыптасады және оған тәуелсіз өмір сүреді. Рухани қатынастар адамдардың санасынан бұрын қалыптасады. Олардың арасындағы байланыс делдалдық сипатқа ие: әлеуметтік санада көрінетін материалдық қатынастар рухани қатынастардың негізі болып табылатын белгілі бір рухани құндылықтарды тудырады. Рухани өмір бай мазмұнмен толтырылуы мүмкін, бұл қолайлы әлеуметтік атмосфераны, жақсы моральдық-психологиялық климатты тудырады. Басқа уақытта қоғамның рухани өмірі кедей және мәнерлі болмауы мүмкін, кейде ол нағыз руханиятқа ие болады. Рухани өмірдің негізгі элементтері-адамдардың рухани қажеттіліктері, рухани құндылықтарды құру жөніндегі рухани қызмет, рухани тұтыну және адамдар арасындағы рухани қатынастар. Қоғамның рухани өмірінің негізі-рухани қызмет. Оны сананың қызметі ретінде қарастыруға болады, оның барысында табиғи және әлеуметтік құбылыстар туралы белгілі бір ойлар мен сезімдер, бейнелер мен идеялар пайда болады. Бұл қызметтің нәтижесі- адамдардың әлемге деген белгілі бір көзқарастары, ғылыми идеялар мен теориялар, моральдық, эстетикалық және діни көзқарастар. Рухани қызметтің ерекше түрі-бұл көптеген адамдардың игеруі үшін рухани құндылықтарды тарату. Мұндай қызметтің нәтижесі-адамдардың рухани әлемін қалыптастыру, яғни қоғамның рухани өмірін байыту. Рухани іс — әрекеттің қозғаушы күштері-рухани қажеттіліктер-адамның рухани шығармашылыққа деген ішкі уәждері. Олар мазмұны жағынан объективті, яғни.адамдардың өміріндегі барлық жағдайлардың жиынтығымен шартталған және олардың айналасындағы әлеуметтік-табиғи әлемді рухани игеру қажеттілігін білдіреді. Сонымен қатар, рухани қажеттіліктер формада субъективті болып табылады, өйткені олар адамдардың ішкі әлемінің, олардың санасы мен өзіндік санасының көрінісі ретінде көрінеді. Рухани өмірдің маңызды жағы-рухани тұтыну. Рухани тұтыну объектілері, мейлі ол өнер туындылары болсын, мейлі моральдық және діни құндылықтар болсын, тиісті қажеттіліктерді қалыптастырады. Рухани құндылықтарды өндіру және тұтыну рухани қатынастар арқылы жүзеге асырылады. Танымдық, моральдық, эстетикалық және басқалар сияқты рухани қатынастардың түрлері ерекшеленеді. Рухани қатынастар, ең алдымен, адамның ақыл — ойы мен сезімдерінің белгілі бір құндылықтарға, сайып келгенде, барлық шындыққа қатынасы. Қоғамда қалыптасқан рухани қатынастар адамдардың күнделікті қарым- қатынасында, оның ішінде отбасылық, өндірістік, ұлттық және т. б. Олар тұлғааралық қарым-қатынастың интеллектуалды және эмоционалды фонын жасайды және көбінесе оның мазмұнын анықтайды. Құндылықтар мәселесі туралы айтпас бұрын, құндылық тәсілінің мәнін анықтайтын негізгі ұғым ретінде адам бостандығы құбылысына қысқаша тоқталу керек. Бостандық-бұл адамның өз мүдделері мен тілектеріне сәйкес әрекет ету қабілеті. Орыс тілінде "Бостандық" термині, ең алдымен, "бостандық" мағынасында қолданылады, яғни. сыртқы мәжбүрлеудің, қысымның, шектеулердің болмауы және т.б. "ерік" ұғымы Мәскеу мемлекетінде шамамен 15-16 ғасырларда қалыптасқан кең мағынаға ие. Бір жағынан, "фристайл" жеке тұлғаның автономиясын білдірмейді, керісінше оны топтың беделімен алмастырды, бұл белгілі бір мағынада еркіндік емес. Екінші жағынан, табиғаттың, даланың өз қалауы да, Бұйрығы да бар, бұл әлемді орыс қабылдауына тән. Бостандық ұғымы христиандықта адамдардың Құдай алдындағы теңдігі идеясының көрінісі және адамның құдайға барар жолда еркін таңдау мүмкіндігі ретінде орнықты. Алайда, бұл идеяны жүзеге асыру теңдік пен әділеттілік идеалдарына қайшы келді. Сонымен қатар, қажеттілікті елемеу озбырлық пен рұқсаттылыққа, анархия мен хаосқа толы екені анық, бұл бостандықты мүлдем жоққа шығарады. Демек, еркіндік объективті қажеттілікті ескеруден және сыртқы шектеулерді жоюдан гөрі көп. Ішкі Бостандық, "бостандық үшін", шындықты, жақсылық пен сұлулықты таңдаудағы еркіндік әлдеқайда маңызды. "Бостандық" аясында формула өте орынды: "тыйым салынбағанның бәріне рұқсат етіледі". Бірақ іс жүзінде бұл бақылаушысыз қалған құлдың логикасы. Бостандықтың маңызды сипаттамасы-оның ішкі сенімділігі. Адамның жеке тұлға болудың және оны жүзеге асыру үшін еркіндікке ие болудың пайдасын ескермесе, ешқандай қоғамдық құрылымы жоқ. Құндылықтар мен олардың табиғаты туралы философиялық ілім аксиология деп аталады (грек тілінен. axios-құндылық және logos-ілім). Бірақ оның қазіргі түрінде қалыптаспас бұрын, бұл теория өзі қалыптасқан философияның қалыптасуына тең тарихи даму жолынан өтті. Ежелгі, содан кейін ортағасырлық философияда құндылықтар болмыстың өзімен анықталды, ал құндылық сипаттамалары оның тұжырымдамасына енгізілді. Осылайша құндылықтар кетуден бөлінбеді, бірақ болмыстың өзінде деп саналды. Ежелгі философияда құндылықтардың абсолютті және салыстырмалы сипаты туралы мәселеге әртүрлі көзқарастар болған. Егер, мысалы, Платонның пікірінше, жоғары құндылықтар абсолютті болса, онда софистер өкілдерінің көзқарасы бойынша барлық құндылықтар жеке және салыстырмалы. Бұл олардың негізгі тезисінен туындады: "адам- бұл барлық нәрсенің өлшемі". Құндылықтарға сараланған көзқарас әрекеті Аристотель философиясында кездеседі, ол бір жағынан өзін-өзі қамтамасыз ететін құндылықтарды немесе "өзін-өзі бағалауды" таниды, атап айтқанда адам, бақыт, әділеттілік және т. б. Бірақ сонымен бірге ол көптеген құндылықтардың салыстырмалы сипатын растайды, өйткені әр түрлі заттар балалар мен күйеулерге, мейірімді және дана адамдарға құнды болып көрінеді. Әр түрлі тарихи дәуірлер мен әртүрлі философиялық жүйелер құндылықтарды түсінуге өз іздерін қалдырады. Орта ғасырларда олар Құдайдың мәнімен байланысады, діни сипатқа ие болады. Ренессанс гуманизм құндылықтарын бірінші орынға қояды. Қазіргі уақытта ғылым мен жаңа әлеуметтік қатынастардың дамуы көбінесе заттар мен құбылыстарды құндылықтар ретінде қарастырудың негізгі тәсілін анықтайды. Алғаш рет "құндылық" ұғымын арнайы, тар мағынада и. Кант қолданды. Оның аксиологиясының алғышарты-бар және тиісті, шындық пен идеалды өсіру. Құндылықтар- бұл ерік-жігерге бағытталған талаптар; адамның алдында тұрған мақсаттар; жеке тұлға үшін белгілі бір факторлардың маңыздылығы. Гегель құндылықтарды экономикалық (утилитарлық) және рухани деп бөлуге ерекше назар аударады. Біріншілері тауар ретінде әрекет етеді және олардың "сандық сенімділігі"жағынан сипатталады. Бұл құндылықтар әрқашан салыстырмалы, яғни сұранысқа, "сатуға, көпшіліктің талғамына"байланысты. Екінші мағынада құндылықтар рух еркіндігімен байланысты және "құндылығы мен маңызы бар нәрсе — рухани табиғатта". Адамгершілік құндылықтар. Құндылықтар ұғымы белгілі бір объективті құбылыстардың адамдардың өмірі үшін маңыздылығын көрсетеді. Құндылық қатынасы адам қызметінің процесінде қалыптасады, онда өндірістің үш түрі бөлінеді: адамдар, заттар мен идеялар. Бірінші құндылық-адамның өзі оның өмірі мен іс-әрекетінің алуан түрлілігінде. Бұл идея бірден пайда болған жоқ, бірақ қоғамдық сананың ұзақ эволюциясының нәтижесі болды. Әр адам өзінің жасына, жынысына, нәсіліне және ұлтына, шығу тегіне және т.б. қарамастан өзін-өзі бағалайды деген сенім адамды жоғары құндылықпен (Құдай, рух) салыстыра отырып немесе қоғам өмірінің жалпы заңдылықтарының әсерінен пайда болды және нығайтылды. Сонымен, буддизмде адамдардың теңдігі және олардың құндылығын мойындау туылғандардың бәрі азап шегетіндіктен және оны жеңіп, нирвана табуы керек болғандықтан орын алды. Христиандықта адамның құндылығы күнәкарлықты өтеу және Мәсіхте мәңгілік өмірге қол жеткізу мүмкіндігінде, ал исламда адамның құндылығы – өзін Аллаға беру және оның еркінің орындалуы ретінде көрінеді. Адамның жеке басының құндылығы белгілі бір мағынада берілген адам жасайтын немесе айтатын барлық нәрселерден жоғары. Оны еңбекке немесе шығармашылыққа, қоғамның немесе адамдар тобының мойындауына дейін азайтуға болмайды. жүктеу/скачать 60,93 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|