Сабақ: Әдебиеттік оқу Қазыналы қарт тәлімі Мектеп: Сарықамыс негізгі мектебі Күні

Қазыналы қарт тәлімі

• 
  Билердің сөзі – ақылдың көзі.
  

• 
  ауызекі сөйлеу стилі
  
• 
  көркем әдебиет стилі
  

Билердің сөзінің ерекшелігі қандай?

Би сөзін неліктен ақылдың көзі дейміз?

Билердің әрбір сөзі адам өміріне ерекше әсер етерліктей, салмақты, тәрбиелік мәні болған.

Би – біріншіден, көпті көрген, яғни, «көре-көре көсем болған», көнені ғана біліп қоймай, болашаққа да болжам жасай алатын болған. Би – айтар сөзін бірде астарлап, бірде мысқылдап, еттен өткізіп, сүйекке жеткізген. Қажет жерінде қара тасты қақ айырып түсетін от ауызды, орақ тілді шешен болған. Би адамның жан дүниесін, мінез құлқын бір көргеннен ақ тап басып танитын болған.

2 мин
5 мин

5 мин

9 мин

2. «Өрмекші торы» арқылы өткен тапсырма қорытындыланады.

3.Топқа бөлу (Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би сурттерін тарату арқылы)

1-топ: «Төле би»

Казіргі Жамбыл облысыңдағы Шу өзенінің жағасында, Жайсаң жайлауында дүниеге келген, 1756 жылы Шымкент облысы, Леңгір ауданының Ақбұрхан ордасында қайтыс болған. Казақтың қоғам қайраткері, атағы жер жарған шешен, Ұлы жүздің бас биі, "Жеті жарғыны" жасаушылардың бірі. Құдайберді әулетінің өкілі болып табылатын Әлібекұлы Төле биге дейін ешкім би де, бай да болмаған. Төле бидің ата-бабалары қарапайым шаруалар екен. Ұлы жүздің биі.

Қаз дауысты Қазыбек би, Қазыбек Келдібекұлы – қазақ халқының XVII – XVIII-ғасырлардағы ұлы үш биінің бірі, көрнекті қоғам және мемлекет қайраткері. Орта жүз арғын тайпасының қаракесек руына кіретін болатқожа атасынан шыққан ол 1667 жылы Сыр бойында дүниеге келген. Арғы аталары Шаншар абыз, Бұлбұл, өз әкесі Келдібек — есімдері елге белгілі әділ билер болған. Орта жүздің биі.

Әйтеке Байбекұлы(1644 -1700 жж.) — қазақ халқының бірлігін нығайтуға үлкен үлес қосқан атақты үш бидің бірі, мемлекет қайраткері.Әлім тайпасының төртқара руынан шыққан. Әмір-Темірдің бас кеңесшісі Ораз қажының бесінші ұрпағы. Сейітқұл әулиенің үшінші үрпағы. Әбілқайыр ханға дейін Кіші жүздің сөзін ұстаған қазақтың биі. Есім хан тұсында Самарқанды билеген Жалаңтөс батырдың жақын туысы. Әйтеке бес жасында молдадан оқып сауатын ашқан. Кіші жүздің биі.

• 
  Билер деген кімдер?
  

Жүректен жүрекке.

Жіп
Билердің суреттері

АКТ қолдану

Аудиожазба

Постер,қарандаш

• 
  Би сөзін неліктен ақылдың көзі дейміз?
  
• 
  Қазіргі таңда билер бар ма?
  
• 
  Қазіргі уақытта оларды кіммен салыстыруға болады?
  

Оқушылар көздерін жұмады, мәтіннің басы оқылады, мәтіннің әрі қарай не болатыны сұралады. (Оқушылар өз ойларын ортаға салып, болжамдар жасайды).

Төленің жас кезі.Жотада мал бағып жүрсе анадай жерде бес алты аттылы кетіп бара жатады.Бала олардың алдынан шығып салем береді.Орталарында Қонқа би деген жасы жетпістерге келген ақсақал кісі бар екен..
«Еркін талқылау» әдісі арқылы әр топқа мәтін бөлімдерге бөлініп беріледі. Өз тобында талдаған соң топқа бөліну арқылы түсіндіру шаралары жүреді.

1-топ: «Төле би» -Балам,бұл қай ауылдың малы?

-Әлібек бидің.

-Анау үйездеп жатқан жылқылар кімдікі?

-Жыланкөз байдікі.

-Е, еіздеп келе жатқанымыз сол Жыланкөз бай еді.

-Менің де сол ауылға барар шаруам бар еді.Сіздерге іздесе барайын,-дейді Төле би.

Олар жүріп келе жатып,сәске түс кезінде көп жылқыны көреді.Жылқының

көптігі соншалық-кіші бетінге дейін шетіне шыға алмайды.

-Ата, мынау жылқы қандай байдың жылқысы болады екен? Білесіз бе ?-деп сұрайды.

Қонқа би:

-Қарағым,бұл Нысапсыз деген байдың жылқысы,-дейді.

-Нысапсыз деген қандай бай?

-Балам,айтайын:нысапсыз деген,осы малды жия берген,жия берген. Бұл нашарға,кедейге қайырымы жоқ,ат майын бермейтін байдың малы.

Олар одан әрі жүріп кле жатады.Кенет кең далада жайқалып өсіп тұрған қалың егіннің үстінен түседі.

Ойпырым-ай,ата мынау қандай адамның егіні болды екен?Көз жауын алып,жайқала өсіп тұр ғой,-дейді бала.

-Ә,шырағым, бұл Қайырсыз деген байдың егіні.

-Қайырсыз деген бай ма?Қай ел болады,екен?

-О,шырағым,айтайын. Бай бір өзі пәлен адам жалдап,осынша жерді айдатты.Арзанға жұмыс істетіп,еңбегін бір жеді.Енді егінді біреудің еңбегімен отырғызып,қырманға саады.Бастыртып қамбаға құйды.Мұның бәрін өзі істемеді,біреуге істетті.Сонан соң елде астық болмай қалған кезде қымбатқа сатты.Өзі жан қймай,үйде май жайнап жатты.Келесі жылы тағы егін ектірді.Енді екі есе адам жалдады.Жылдан жылға осылай кете берді.Одан жұртқа айда жоқ.Ел ашыққанда,қымбатқа сатады.Мұның қайырсыз болатын себебі осы.Түсініп ал, балам....

3 мин

3 мин

«Би» сөзі

1. 
   Би
   
2. 
   Ақылды, әділ
   
3. 
   Шешеді, сынайды, анықтайды;
   
4. 
   Төле – төрелік танытатын би.
   
5. 
   Шешен, тапқыр, сөзшең, данышпан, дана;
   

Қазыбек би Төле би

АКТ

Алынған ақпаратты талдап,қорыту және қортынды жасау дағдысы қалыптаса бастады.Оқушыларды топ ішінде жұппен жұмыс жасау дағдысын қалыптастыру.

Қандай екі нәрсе табысты болды (оқытуды да,оқуды да ескеріңіз)?

1: «Еркін талқылау» әдісі арқылы әр топқа мәтін бөлімдерге бөлініп берілгені қз тобында талдауға жеңіл, түсіндіру кезінде ұтымды болады.

2: «Ортадағы қаламсап» әдісі (АКТ арқылы жеке, жұптық, топтық мәлімет жинау, ортақ шешімге келіп қорғау)тиімді.

Қандай екі нәрсе сабақты жақсарта алды (оқытуды да,оқуды да ескеріңіз)?

1. 
   «Ыстық сезім, жылы жүрек» (Ынтымақтастық ахуал тудыру) оқытуды жақсарта алады, ынталандырады.
   
2. 
   «Санадағы кинофильм» әдісі оқушылар көздерін жұмады, мәтіннің басы оқылады, мәтіннің әрі қарай не болатыны сұралады. (Оқушылар өз ойларын ортаға салып, болжамдар жасауы сабақты жақсарта алады).
   

Топқа бөлу кезінде оқушылармен ақылдасуды, оқыту әдістерін бірлесе анықтауды, С деңгейлі оқушыларға диалогтік байланысқа түсуді тиімді қолдануды ескеремін.