Сабақ Тақырыбы: «Аралас бездер. Ұйқы безінің инсулин гормонының қандағы глюкоза мөлшерін реттеудегі рөлі. Қантты диабет»

1.Физиологиялық процестердің гуморальдық реттелуі не арқылы іске асады?

А)Ферменттер

В)Гормондар

С)Сұйықтықтар

Д)Қан

Е)Лимфа

А)15-30 г

В)0,1-0,13 г

С)1 кг
Д)35 г

3.1921 жылы америкалық ғалымдар гипофиздің қандай функциясын анықтады?

А)Жыныс жасушаларын бөлетінін анықтады:

В)Инсулин бөлетіні анықталды

Д)Бүйрек қызметіне әсері анықталды

4.Өсу гормонының артық мөлшерде бөлінуі ағзаға қалай әсер етеді?

А)Шеміршектің сүйектенуінің баяулауына

В)Гипофиздік ергежейлілікке

Д)Микседема

5.Жас ұлғайғанда өсу гормоны әсерінен дененің кейбір мүшелердің өсуі:

А)Гигантизм
В)Микседема
С)Кретинизм

Д)Бадырақ көз

6.Қалқанша безі гормоны:

В)Өсу гормоны

С)Йодомарин

Д)Тимозин

Е)Адреналин

7.Тироксин құрамына енетін маңызды элемент:

А)Кальций
В)Йод
С)Натрий, хлор

Д)Фосфор

8.Тамақта йод жетіспегенде пайда болатын ауру қалай аталады?

А) Қант диабеті

В) Акромегалия

С) Гигантизм

Д)Кретинизм

9.Адамға ағзасына қажетті йодтың тәуліктік мөлшері?

А)15-30 г
В)0,1-0,13 г

С)0,15-0,20 г
Д)0,7-0,9 г
Е) 0,5-0,6 г

10.Бүйрекүсті бездерінің гормоны?

А) Тимозин

В) Инсулин

Д) Тироксин

Е)Тестестерон 

Бір- бірлеріміздің дәптерлерімізді ауыстырып, жауаптапымызды тексереміз:

Жауабы:

1.В 2. Е 3. Е 4. С 5. Е 6. А 7. В 8. Е 9. С 10. С

9-10 балл- «5»

6-8 балл – «4»

3-5 балл- «3»

2-0 балл – «2»
ІІІ. Жаңа сабақ.

Біз организмімізді әрі сыртқы, әрі ішкі секрециялық қызмет атқаратын бездер, яғи аралас секрециялы бездер бар. Оларға ұйқы безі мен жыныс бездері жатады.

Ұйқы безінің құрылысы

Басы Денесі Құйрығы

Оның жасушаларының бір бөлігі құрамында ферменттері бар асқорыту сөлін түзеді. Ас қорыту сөлі ұлтабарға түсіп, ас қорытуға қатысады, бұл- оның секрециялық қызметі. Сонымен қатар безде көмірсу алмасуын реттеуде маңызды рөл атқаратын инсулин және глюкагон гормондарын өндіретін секреторлы жасушалар жинақталған. Инсулин үздіксіз түзіледі де, аз- аздап қанға түседі. Инсулиннің жаңа мөлшерінің бөлінуіне организмде биологиялық отын рөлін атқаратын қанттың бір түрі- глюкоза мөлшері әсер етеді. Инсулин әсерінен дененің барлық ұлпалараның глюкозаны пайдалануы артады. Глюкозаның бір бөлігі бауыр мен бұлшық еттерде жинақталатын қор затына- гликогенге айналады. Нәтижесінде, глюкоза мөлшері қалыпты деңгейге дейін төмендейді. Организмде инсулин тез бұзылады, сондықтан ол қанға үнемі түсіп отыруы тиіс. Инсулин түзілуінің төмендеуінен көмірсулардың көп бөлігі организмнен зәрмен бірге шығарылады. Бұл қантты диабет ауруының дамуына себепші болады.

• 
  үнемі сусап тұру (полидипсия);
  
• 
  кіші дәреттің жиілеп, көп болуы (полиурия);
  
• 
  үнемі шаршауды сезіну;
  
• 
  қол-аяқтың ұйып, жансыздануы;
  
• 
  үнемі қарын аштығынан арылмау; 
  

Диабетпен ауыратындардың диетасы

Аналық жыныс гормондары мысалы, эстроген организмді әйелдерге тән белгі бойынша қалыптастырады: бетте түктің болмауы, сүт бездерінің дамуы, жіңішке дауыс, қаңқа мен бұлшық ет құрылысының ерекшеліктері. Жыныс гормондарының жеткіліксіздігі сүйектің өсуін баяулатады, организмнің дамуы мен жыныстық жетілуін тоқтатады.

Ер адам және әйел организмінде де аталық әрі аналық гормондар түзіледі, бірақ ер адам организмінде аталық гормондар, ал әйелде аналық гормондар көбірек болады.

Гуморальдық реттелу мүшелер мен жасушалардың өзара әрекетінің ежелгі түрі болып табылады.

Ішкі секреция бездері қызметінің өзара байланысы былай қамтамасыз етіледі: әртүрлі бездердің гормондары бір мезгілде қандай да бір белгілі мүшенің жұмысына әсер етеді және керісінше бір бездің гормоны басқа бездердің жұмысына әсер етеді.

Гормондық реттелу жасушалар мен ұлпаларда түзілетін биологиялық белсенді заттар арқылы баяу іске асырылады. Олар әртүрлі мүшелерге организмнің ішкі ортасы: қан, лимфа, ұлпа сұйықтығы арқылы әсер етеді. Эндокриндік жүйеге жүйке жүйесі, ал жүйке жүйесінің жұмысына ішкі секреция бездерінің гормондары әсерін тигізеді. Егер бұл жүйелердің өзара әрекеті бұзылса, барлық мүшелердің әрі бүкіл организмнің өзара байланысы мен өзара әрекеті бұзылады.

ІУ. Бекіту.

1 тапсырма.

Топтық жұмыс (постер қорғау).

І топ: Гипофиз, қалқаншамаңы бездерінің құрылысы, қызметі;

ІІ топ: Қалқанша безі және бүйрекүсті бездерінің құрылысы, қызметі;

ІІІ топ: Ұйқы және жыныс бездерінің құрылысы, қызметі.

2 тапсырма.

1.Организмде инсулин тез бұзылады, сондықтан ол қанға үнемі түсіп отыруы тиіс. Инсулин өндірілуінің төмендеуінен көмірсулардың көп бөлігі организмнен зәрмен бірге шығарылады. Бұл қай аурудың белгілері? (қант диабеті).

2. Қалқанша безі 1 кг- ға дейін ұлғайып өседі, жүйкенің жоғары қозғыштығы байқалады, адам ентігіп қалады. Бұл қай аурудың белгілері? Бұл аурумен ауыратын адамға қандай тағам өнімдерін ұсынар едің? эндемиялық зоб; балық тағамдарын, теңіз қырыққабатын (ламинария) пайдаланып, тағамға йодталған тұз қосуы керек.

3. Ересек адамда қалқанша бездің гормондары жеткіліксіз бөлінсе, микседема ауруы дамиды. Бұл кезде зат алмасу, әсіресе нәруыз алмасу баяулайды. Дене температурасы, жүрек іс- әрекеті төмендейді. Тері астында су жиналады. Тері ісінеді және құрғайды. Шаш түседі және сирейді. Адам енжар болып, ойлауы мен сөйлеуі баяулайды. Бұл ауруды қандай жолмен емдеуге болады?

А) теңіз қырыққабатын пайдалану;

Ә) балық тағамдарын пайдалану;

В) хирургиялық жолмен қалқанша бездің бір бөлігін алып тастау керек.

Дәптерлеріне кестені толтырыңдар.

Бездердің белсенділігінің өзгеруі мен соған сәйкес организмдегі өзгерістер арасындағы байланысты көрсетіңдер:

Гипофиз Қалқанша без Бүйрекүсті безі Ұйқы безі Жыныс бездері

А) қантты диабет; Ә) ергежейлілік; Б) қантсыз диабет; В) микседема; Г) акромегалия; Ғ) базедов ауруы; Д) алыптық; Е) кретинизм.

V. Қорытынды.

УІ. Үйге тапсырма. §11 оқу, мазмұндау. Қантты диабет ауруы және оның алдын алу тақырыбында реферат дайындау.

УІ. Бағалау.